Aupa Jakoba! Aurten otsailean honako fruta arbolak landatu genituen: muxika, udareondoa, aranondoa eta gereziondoa. Kontua da muxika eta udarea jada fruitua ematen hasi direla eta ez dakit komenigarria ote den lehen urte honetako fruta kentzea indarra galdu ez dezan edo horrela uztea. Esker mila!

Zalantzarik gabe nik kendu egingo nituzke. Ondo dago nahi zen barietatea dela ziurtatzeko, baina kendu. Hobe da arbolak duen indar guztia ondo itsastera, sustraiak luzatzera, adarrak berritzera eta bizitoki berriko baldintzetara egokitzeko bideratzea. Arbola horiek jakin ezazu non bizi ziren, eta zeurera etorri dira. Egokitzea hobea izango da hazteko fruitu alerik ez badu.

Kaixo Limoi ondo hau Aurtengo Tolosako perian erosi eta Altzon jarrita daukat. Baina ez du itxura onik. Zer iruitzen zaizu?

Hostajeak ez du kolore txarrik. Nik uste dut garraioarekin edo zerbait ukituta hostoak zartatu egin direla. Agian haizeak eragina izan da. Babestutako toki batean jarri: egutera edo eguzki-begia, hego-hegora begira eta ahal izanez gero fatxada baten kontra.

Jakoba, ikus dezakezun moduan sagar ale honek kanpotik barruraino gune marroiak dauzka eta horrelako asko biltzen ditugu azkeneko urteetan, zerk eragiten diela esango zenuke eta nola zaindu sagardia hori gerta ez dadin? Eskerrik asko! Eta urta askotarako!

“Bitter Pit” esaten zaio arazo horri; “Orbain Mikatza” alegia. Kaltzio falta nabarmena da bere iturria. Sagarrak ez du behar adina kaltzio hartzen eta denborarekin orbain horiek azaltzen dira. Gordetzeko edo jasotzeko sagarretan arazo larria da. Kaltzio falta arrazoi ugarik eragin dezake: kaltzio falta lurrean, gehiegizko ongarriketa nitrogenatua, arbola gazteak izatea edota inausketa gogorregiak, besteak beste. Hasi karea ematetik. Kontuz ongarriketa nitrogenatuarekin, simaurra batez ere, edo ongarri kimikoak. Ongarri kimikorik ez erabili inola ere. Eta inausketa tamainan erabili.

Egun on, olibondo bat daukat Leitzako balkoi batean. Orain arte ureztatu bakarrik egin dut. Noiz kimatu eta nola mantendu beharko nuke. Atxikita, argazki bat bidaltzen dut... Eskerrik asko eta beste bat arte

Bi lan izango dituzu nagusiak ureztaketaz gain: ongarriketa eta inausketa. Tamaina horri eutsi nahi badiozu bi urtez behin loreontziko lur guztia berritu (baratzeko lurra eta ongarri zaharra erdibana nahastuta) eta ontzi pixka bat handiagoa jarri bi edo hiru aldaketaz behin. Inausketa adarrak luzatutakoan egin, ekaina aldera. Uda amaieran ere bigarren inausketa bat egin daiteke. Forma borobilari zorrotz eutsi nahi badiozu maizago inausi beharko duzu, ahal baduzu beti ilbeheran.

Iepa sagarrondoak noiz kimatu behar dira?

Izerdia mugitzen hasten denean kimatzea da egokiena. Datozen bi aste hauetako ilbehera oso ona izango da.

Gabon Jakoba. Zeanuriko eskolako jolastokian bi edo hiru fruta arbola ipini nahi dira haur txikienak ibiliko diren eremuan. Egia da berandutxo dela, negu neguan egin beharreko lana baita baina orain arte ezta posible izan eraberritze prozesuan egon baita eraikina eta ingurua. Beranduagorako utzi gabe, ilbehera datorrela aprobetxatuz landaketa egin nahi da beraz. Arbolak landatu nahiko litezkeen belarguneetako lurra berria dela esan daiteke baina sakonera gutxikoa. Leku eguzkitsua da oso (ekialde-hegoalde), beraz gerizpea ematea ere ondo legoke. Zein fruta arbola landatzea gomendatzen duzu? Eskerrik asko.

Uste dut egokienak direla urtean zehar aldaketak erakusten dituzten fruta arbolak: loraldia, fruitua, hostoak kolorea aldatzea, hostorik gabe izatea, hostoberritzea… Era berean mantentze lanik emango ez duena, hau da ez inausi, ez tratamendutik… Inor inausteko asmotan hurbiltzen bada ez utzi inolaz ere; batez ere zaurietatik alferrik galtzen direlako arbolak, eta arriskurik ez dugu nahi. Horretarako hona proposamenak, aukeratzea zuen esku: gereziondoa bat eta bestea hiru hauen artean: hurritza, madariondoa eta sagarrondoa.

Iaz makats bat landatu nuen ta puntak baltzitu egiten ziran. Aurten osoak hasi direnean pikadurak bezala daukate. Zer egin Al dut?

Nire iritziz bi gaitz hauetako bat da: lehena pikardatua edo moteado eta bigarrena gorrina. Biak lehenik lorea eta ondoren hostoak ireki behar dituen begia zabaltzen denean erasotzen dute. Pikardatuak gero orban beltzak ematen ditu, gorrinak gorriak eta ondoren ihar kolorekoak. Biak ala biak antzeko tratamendua dute: kobrea. Kobrea forma kimiko ugaritan topa dezakegu: salda bordelesa, kobre oxidoa, kobre oxikloruroa, sulfato kuprokaltzikoa… Eskuera duzun edozein erabili, ahalik eta azkarren 3 tratamendu eman astebeteko tartearekin.

20 urteko intxaurrondo batzuk ditut batere ematen ez dutenak eta txertatu nahiko nituzke. Lara motako beste batzuk, ordea, oso ongi ematen dutenez horiekin txertatuko nituzke. Nola txertatu intxaurrondo horiek? Bi aldiz saiatu naiz, baina ez didate hartzen.

Intxaurrondoaren enborra edo adar handienak beren oinean ebaki beharko dira. Bi aukera ikusten ditut; bata, zuzenean ebaki handi horietan txertaketa egitea, eraztun edo koroa txertoa. Bestea, ebaki horietan adar berriak sor eta hazi daitezela utzi beste urte bat eta adar haiek txertatu, bai zotzeko edo begiko txertoa eginez.

Datorren asteburuan, martxoak 16 edo 17, bost kiwi landatzeko asmoa daukagu Larrabetzun, errekatxo batetik hurbil eta lurra umela eta buztintsuan. Ar bat eta lau eme ipintzeko asmoa dugu, distantziekin dugu zalantza, emeen artean metro eta erdi eta arra erdigunean? eta larunbata, martxoak 16, egun egokia da? kontuan hartu beharko beste aholkurik? Mila mila esker!

Kiwiak lur buztintsuan bizi daiteke baina lurra istildu edo itotzen bada kontuz. Hala bada, tontorrak egin, 40-50 zentimetro garai direnak eta han landatu. Ongarriketa ere zaindu, asko behar du: 5-6 kg/m². Landareen arteko tarteari buruz 1,5 metrokoa oso eskasa da. 3-4 metro behintzat bai behar dute. Eta arra non jarri erabakitzerakoan kontutan izan polinizazioa oso garrantzitsua dela fruituaren tamaina eta kalitateari begira. Ondo ikusi udaberriko haize nagusiak nondik jotzen duen eta arra alde hartatik jarri haizeak berak poliniza dezan. Bestetik, hasiera hasieratik landareei eutsiko dien egitura sendo-sendoa jarri; erdipurdikoa jarriz gero laster damutuko zara. Landaketaren egunari buruz, 16 ilgora da eta berez landaketa lanak egiteko ilbehera egokiagoa da. Asteburu horretan 17 arratsaldea edo 18tik 31ra arteko ilbehera litzateke onena, eta onetan onenak 24, 25 arratsaldea eta 26 eta 27.

Kaixo, Lagun batzuek limoi hazia erein da puntu hontararte iritsi dituk. Orain arte fruiturik eman ez eta urte hasierako hilbeheran adarxka guzti hoiek kimatu dizkiyek. (geitxo ezta?) Nola bideratu edota landu beharko genikek ahalik eta hoberen fruitua ematen hasteko? Eskerrik asko

Hasteko hazitik sortutako limoiondoak aleak emateko bide luzea dik. Frutarbola guztien patua duk. Hazitik etorritakoa bada ez dakigu zein nahasketa gertatu den hor eta Mendelek esan zigun bezala guk hazia kendu diogun fruituaren antzekoa ematen duen arbola sortzeko probabilitatea txikiena duk. Horretxegatik frutarbolak txertatu egiten dituk, guk nahi diagun ale klaseak eman ditzan. Zuen arbolara bueltatuta, inausketa bai kriminalogia sailean sartzeko modukoa duk. Ea buelta nola ematen zioken. Toki epel, egutera eta eguzkitsu batera eraman, ez duk garbi ikusten baina argazkian horrelako batean ez dela bizi zirudik. Gero erabaki txertatu nahi duzuten edo ez. Ezezkoa baduk, hostoz jaztean utzi bere horretan eta eman ongarria eta janaria. Adibidez ontzi horretan lur gehiago kabitzen duk. Landarea atera eta ongarri zaharrarekin bete, eta nahi diken forma har dezan utzi. Urtero ongarria eman, gainetik. Txertatzeko lana hartu nahi izanez gero, lan polita duk, tutorialak nonahi topatuko dituzue; txertoa edo mentua eskuratzeko limoi onak ematen dizkiken arbola bat topatu eta hari adartxo bat kentzea nahikoa duk, mintegiren batean, ezagutzen duzuten beste arbolaren bat…

Aupa Jakoba, aurten ez dut inausketarik egin etxeko sagarrondoetan. Hurrengo ilbeheran (17an...) egitea posiblea da? Eskerrik asko.

Bai egin dezakezu eta egokiena hori da. Martxoko ilbeheran egin behar da sagarrondoen neguko inausketa. Inausi eta laster izerdia etorriko baita zauriak ixtera.

Datorren zapatua sagardoa enkortxatzeko ona da, ala hilberan beranduegi. Lana egiten dot eta astebiuua dut lanabes horietarako. Beste aukera bat dot astean libre duten lagunak zapatu aurretik boteilan sartu edo aste santuko ilbehera itxoin. Zer deritzozu? Mila esker

Zeuk ikusi behar duzu zer den garrantzitsuena zeure sagardoarentzako. Ontzi txikitan egina eta bizitzeko arriskua badago zalantzarik gabe ahalik eta azkarren botilaratu. Hotz giro hau baliatu eta aurrera. Asteburuari itxaron behar badiozu larunbata 9, ez onena delako, lehenengo aukera delako. 10ean ez behintzat. Bestela 18tik atzera nahi duzunean. Hurrengo urteetarako, eta sagardotegi industrialetako ontzi erraldoirik ez baduzu edota hotzetan eduki ez baduzu eguberrietako ilbeheran botilaratu; alde ederreko sagardoa edango duzu urte guztian…

Kaixo. Frutarboletan eta fruitu gorrien landare batzuen adarretan liken horia ageri da. Horrek kalte egiten die arbolei? Entzun dut liken horren azpian ezkutatu ohi direla izurriteak, intsektuak etab. komeni da liken hori kentzea? eta horrela bada, nola kendu daiteke? Mila esker.

Likenak ez dio kalterik egiten bere ostalariari. Gauza bat argi esaten ari da: hezetasun handia dago ingurune horretan. Seguruenera hezetasun horrek kalte askoz ere nabarmenagoa egiten dio fruitu landareari. Egia da likenaren babesean negua gozoago igaro dezaketela landarearen aurkariek; horregatik askotan gomendatzen da kentzea. Kentzez gero bere enborra edo adarrak ez kaltetzea da kontua. Erabili zurda leuneko eskuila bat. Alanbre-zurdazko eskuila eraginkorragoa izango litzateke baina aldi berean azala mintzeko arriskua dago. Kendu edo ez zeuk erabaki eta zerekin ere bai. Baina gauza bat izan argi, hezetasuna dagoen artean ederki berrituko da.

Kaixo Jakoba. Nahi genuke muxika landatu baina ez dugu lortzen. Ba ahal dakizu noiz edo non daukagu posibilitatea erosteko. Pena da zuhaitz mota hori galtzen ari dela. Gure lursaila Hernanin inguruan dago. Eskerrik asko

Ez dut ezagutzen muxika landarerik saltzen duen inongo mintegirik. Onena litzateke beste edozein muxikari txertatzea. Hezurretik sortutako edozeini txera dakioke. Baina Mentua nondik eskuratu jakin behar duzu. Muxika non duten baldin badakizu, handik mentuak hartu eta txertatu…

Kaixo Jakoba! Atzo Markinako hitzaldian entzundakoaren ostean, argi daukat sagarrondo barietatea aukeratzekotan hemengo klimara ohitutako oin egokia beharrezkoa dela, etab. Horregaitik galdetu nahi nizuke ea ze mintegi edo kooperatibetan saltzen dituzten bertako sagarrondoak; izan ere, hemen Arratia inguruko dendetan betidaniko koloretako etiketa eta argazkidun sagarrondoak bakarrik topatu ditut, eztakitnongo enpresek salduak. Horrez gain, oraindik garaiz al nabil landatzeko? Eskerrik asko!

Mentuoina edo azpiko klasea da gakoa. Nire ustez, baldin eta ekoizpen intentsiboan pentsatzen ari ez bazara, egokiena makatza edo basatia da. Horri mintegietan “franko” ere deitzen diote, baina ez da gauza bera; franko hori edozein sagarren hazitik sortzen da, baina makatza sagarrondo basatiaren sagarrondoen fruitu ttikiaren hazikoa da. Baina hemengoa izan behar du. Jeneralean mintegietan ez duzu topatuko makatza edo basaka hori. Agian baserritarren kooperatibaren batean, baina ez dadila “franko” hori izan. Baserritar batzuk, baita bere kaxa aritzen dira makatz horiek sortu eta txeratzen. Beraz mentuoina basaka edo makatza eta gainean zeuk nahi duzun barietatea txertatua.

Etxeko lima-limoia, laranjaondoa eta limaondoa gaixoturik dauzkagu (argazkian lehenaren hostoak). Zer egin dezakegu sendatzeko?

Nik uste dut alternaria gaitza izan daitekeela. Hezetasunak, tenperatua epelak eta gehiegizko ongarriketak laguntzen duten onddoa da. Erasotutako hostoak bildu eta erre. Gehiegizko ongarriketak eta inausketak bultzatutako hostaje handiegia eta adarje trinko itxia onddoaren zabalkunderako ezin hobeak dira. Beraz: inausketa eta ongarriketa ahaztu. Orain buelta ematen laguntzeko martxotik atzera 3-4 tratamendu egin kobrearekin: salda bordelesa, kobre oxidoa eta eskuera duzuna.

Kaixo Nire galdera arbolei karea emateari buruzkoa da Nire asmoa da zuhaitz frutalei enborrean karea ematea, baina , larunbatean entzun nizun (edo hórrela ulertu nuen nik) lurrean ere eman behar dela Nik ditut intxaurrondoak, gereziondoak, sagarrondoak eta mertxikondoak, baina ez daude oso sanoak, batez ere gereziondoak, orduan, hori jakin nahiko nuke….. lurrean ere komeni da botatzea? Eta zer jaraitan egin behar da? Mila esker

Onena aurrez lurraren analisia egitea litzateke. Hor azalduko litzateke zehatz mehatz karea ematea komeni den eta zenbat. Euskal Herri atlantiarrean bizi badira eta lurra buztintsua bada, seguruenera mesede egingo dio kareak. Eman dosi eder bat lehen urtean , 150 gr/m². Hurrengo urtean 100 gr/m² eta hortik atzera urtero edo biz behin 75 gr/m².  Urtarrila-otsaila tarte hau oso garai ona da. Nahi baduzu kare bizia erabili (kontuz eskuak, begiak eta abar) edo bestela kare hila.

Kaixo lur sailean iada fruiturik ematen ez duten 12 sagarrondo ditugu eta txertaketak egin nahiko genituzke. Noiz izan daiteke momenturik egokiena?

Txertatzeko sasoia izerdi berriaren etorrera da. Adarreko txertua neguaren amaieran eta begikoa udan. Orain adarrekoaren sasoia dator. Sagarrondoa berandu mugitzen den fruta arbola da eta martxoan txertatzen da. Lehen beti esan izan da ilbeheran txertatzen dela, baina ilbehera ilzaharrari esanez, hau da ilargia txikitzen ari den sasoiari. Ikuspegi biodinamikotik ilgoran txertatzen da. Biei kaso eginez martxoan ilgora eta ilzahar izango diren egunak 5, 6, 7, 8 eta 9 izango dira.

Fritu arbolak ze norabidetan landatzea komeni da (hego-ipar edo eki-mendebalde)? Eguzki gehien goizeko orduetatik arratsaldeko orduetara izaten dituen arloa da

Fruitu arboladia Euskal Herri atlantiarreko lurretan landatzeko asmoa baduzu norabide egokiena hegoa-iparra da. Horrek esan nahi du goizean alde batetik eta arratsaldean beste aldetik hartuko dutela eguzkia. Lurralde horietan arazo handiena hezetasun handiegia da, zeinak onddoak suspertzen dituen eta horiek gaitz nagusien eragileak dira. Beraz hezetasunari aurre egiteko eguzkia behar dela arboletan bezala baita lurrean ere. Eguzkia lurreraino iristeko tarte handia utzi arbolatik arbolara, ez ditzatela adarrak elkar lotu. Beste baldintza garrantzitsua arbolen garaiera da. Garaienak edo altuenak iparraldean eta motzenak hegoaldean, itzalak bata bestea jan ez dezan.

Non erosi ahal dut olió zuria?.

Olio zuria edo olio minerala intsektizida lana egiteko erabiltzen da. Tratamenduak batez ere udazken-neguan egin behar dira. Azken hostoak erori aurretik onena. Orain ere eraginkorra da. Intsektuen gainean olio geruza geratzen da eta ito egiten ditu. Tratamendu hori oso ezaguna da batez ere fruta arboletan. Olio horiek nekazaritzako produktuak saltzen dituzten tokietan topatuko dituzu. Ez badaukate ekarriko dizute.

Kaixo Jakoba! Ulertu izan dizut baratzeko lurra hostoz estaltzea egokia dela eta horretan nabil. Baina udaberrirako karea ere eman nahiko nuke. Orden egokia orain hostoak eta ondoren karea litzateke? Hala balitz, karea zenbat denborara edo noiz bota beharko nioke? Bestetik, ximaurrik ekarri ezin dudanez, ditudan sagarrondo, limoiondo eta kaki arbolaren enborren inguruan hostoak jartzea egokia al da? Eskerrik asko!

Hostoa usteltzen hasi berria da eta nik uste hobe zenukeela lur gainean karea jarri eta orbelarekin estali. Karea orain hasiko da ongarritze, lurra harrotze eta abarreko lanetan, eta hostoak denborarekin usteldu ahala ongarri izango dira eta lurrera sartu.

Fruta arbolen inguruan orbela jartzea ere ona da. Ez pilatu enborraren aldera, inguru guztian zabaldu lur gainean. Eta hobe enborraren kontra ez jartzea, tarte bat utzi hostorik gabe enborraren inguruan.

Arratsaldeon, Errekondo jauna. Ez dizut ezer galdetu nahi, bitxikeria bat jakinarazi baizik. Tira, bitxikeria nire ustez, baina ez dakit oso normala ez ote den. Kontua da hozkailuan is ahaztuta neuzkala gaztaina batzuk, plastikozko poltsa ia itxi batean, eta bustita. Bada, gaur jateko asmoz haien bila joan eta haietako hiru ernatuak dira. Hozkailuako hotz handian eta ilunean!! Harritu egin gara. Lorontzi banatara aldatuko ditugu, noski! Ez al da bitxia? Jabi Ibañez

Polita da istorioa. Baina era berean erakuslea. Hotzean, baina ez jeletan eta ilunpetan ernetu da, neguaren amaieran lurpean balego bezala. Jarri bai loreontzian eta hurrengo urteko negurako pentsatu non landatu nahi dituzuen. Zorionak.

Kaixo, oraindik kiwiek batzuk arbolan daude. Noiz arte batzea posible da?

Kaixo egunon naturzaleok!goierri aldean limoiondoa aldatu genuen 2022ko azaroan.dozena bat limoi jaso genituen eta aurten adarrak asko hazi zaizkio ,gure galdera da Ia komeniko litzatekeen kimaketa egitea forma emateko eta Noiz izango litzatekeen hori egiteko garai aproposa .Pasa den urtean plastikozko txapela jarri genion eta aurten ere jartzekotan gaude,agian bihar,zer iruditzen? Milesker zuen lanagatik!!

Inola ere ez. Ez du kimaketarik behar. Oraindik oso txikia izango da, gero izango denaren aldean. Kimatzen hasten bazara, fruitu gutxiago emango du, eta indarrak beti haztera bideratuko ditu. Pentsatu etorkizunean tamaina ertaineko fruta arbola izango dela… Adarren batek enbarazu egiten badu hura moztu eta kitto. Gainontzekoak hazi eta fruta emateko bere horretan utzi. Babes txapela bai, jarri eta enborra oihal leun batekin bendatu, adarretaraino.

Atsaldeon Jakoba! Fruta arbolak erosteko hemen inguruko tokiren baten berri ba al duzu?. Besteak beste, sagardotarako sagarrondoak topatzen nabil baina Euskal Herriko leku askotan fruta arbolak saltzeari utzi diote. Eskerrik asko! Nora

Hurbil dudalako ezagutzen dut Alkartasuna Usurbilgo Baserritarren kooperatiban saltzen direla. Ea horrekin moldatzen zaren. Gainontzean idatzi berriz.