07:53
20:05
15:44
Ilbehera Ira. 8 Ira. 23
Ilberri Ira. 15 Ira. 29
0:00 - 21:00 Hostoa
21:00 - 24:00 Fruitua
Inaurkinak, irak edo garoak egiteko hila, iraila edo garoila
Irailaren 23, 13:00 arte ILBEHERA, ordutik atzera ILGORA.
Aste osoa ILBERRI.
Inaurkinak, irak edo garoak egiteko hila iraila, garoila. Inaurkinak moztu eta lehortua jasotzeko hilabetea da. Gero ere, baita neguan ere egingo den lana da. Azpitarako, bai baratzean eta bai ukuiluan. Era berean simaurrak luartzeko material onena da.
Baratzean ereiteko: tipulina, tipula zuria eta gorria, Daikon arbi zuria, errefautxoa, errukula, uraza, eskarola, txikoria, kukulua, zerba, erremolatxa eta ziazerba. Berotegiaren babespean erein: tipulina, azalorea, Daikon arbi zuria, uraza, eskarola, txikoria, kukulua, ziazerba, mihilua eta leka luzea.
Baratzean landatzeko: uraza, eskarola, txikoria, kukulua, orburua, kardua, zerba, erremolatxa eta borraja. Berotegian landatzeko: uraza, eskarola, txikoria, zerba, erremolatxa, ziazerba, borraja, mihilua eta arbi-apioa.
Aste honetan egiteko lan bitxiak: porruari sarea jarri, ondo itxia, eulia sar ez dadin. Uzta bilketak egin, segituan jatekoak ilgoran, jasotzekoak ilbeheran. Zaindu gaitzen erasoa. Lehortu eta jaso nahi diren lore (hortentsia…) eta landareak (sendabelar, usaineko, sukalderako…) orain bildu.
Aza jendearen beldarra zaindu. Ikusiz gero eskuz edo tratatuz hil.
Negua gozatzeko barazkien landaketa sasoiaren amaiera da, aza jendea, porrua, borrajak, zerbak…
Frutarbolen enborrean agertzen diren altsumak kendu.
Frutarbolek txingorraren erasoa izan eta hostoak, azala edota fruituak kaltetuta badaude azkar tratatu
Frutarboletan, sagarrondo eta udareondoetan batik bat, enborra zulatzen duten har-daratuluak zaindu. Enborraren ondoan lurrean zerrauts edo txirbil tankerakoa ikusiz gero zuloa topatu eta alanbre bat sartu eta eraginez harra hil.
Simaur edo luar pilari buelta eman eta jiratu, hartzidurari laguntzeko.
Aldaxkak egin eta landareak ugaltzeko sasoia da, belar fin eta usaindunetan, adibidez.
Sustrai lodiak edo errizomak dituzten landareak (kala, irisa, zitori arrunta…) atera, banatu eta birlandatu ugalktzeko tartea emanez.
Neguko loreak emango dituzten erraboilak landatzen hasi daiteke: idi-bihotza, hiazintoa, nartzisoa, irisa…
Arrosondoak txertatu.
Peoniak zuhaixkarak ipurditik atera, sustraiak banatu eta landatu.
Haziak jasotzeko sasoia da. Txikiak lehortu eta jaso, handiak (hezurrak, hur, ezkur, intxaur, sagar eta horrelakoak) geruzatu hondar artean.
Ongarri berdea ereiten hasi daiteke: oloa, zalkea edo txirta eta abar.
Iraila hasi da. Iraila, garoila, garoak inaurkinetarako moztu eta biltzen hasteko garaia.
Fruta arbola batzuek fruitua oso goiz ematen dute, hilabete gutxitan fruituaren lanak eginak dituzte: loretik alera hiru edo lau hilabete eta kitto.
Beste arbola batzuek sei edo zazpi hilabete behar izaten dituzte fruitua heltzeko.
Fruta arbola horien adarrek ikaragarrizko lana egin beharko dute, fruitua duten guztietan, kilo mordoskari eusten. Azkenean adar guztiek makurtuta amaituko dute. Eutsi behar duten zama hainbesterainokoa da non zenbaitetan, krak, zartatu eta apurtu egiten diren. Hori arbolarentzako oso txarra da, buelta ematen urte asko kostako zaio, saio horretan galtzen ez bada. Horregatik, arbola fruitu askorekin zamatuta ikusiz gero, ahal den azkarren muturrean txardangoa duten hagekin heldu. Izan txardangoak beti eskuera.
Joannes Etcheberrik esan zuen 1627an: “Ezen nola beherera arbola burdatua / xardangoaz erortzetik baita sustengatua”.
Neguan loratu ziren erraboilak udan jaso ditugu eta orain loretan daudenak (daliak eta abar) gero jasoko ditugu. Ondo lehortu, lurra kendu eta toki fresko eta ilun batean jasotzen dira.
Horiek jateko tentazioa uxatzeko kanelatan igurtzi, ez da jalerik hurbilduko.
Ilenak (Calendula officinalis) baratze guztietan beharko luke. Aingeru-lore, baltsamo-belar, ebaki-belar, hilerri-lili eta errotapitxila ere esaten zaio. Gaitzen eta izurriteen aurkaria da. Sendabelar ezaguna eta ukendu eta oliogintzan erabilia.
Eta meteorologo fina da. Oso sentikorra da higrometriarekiko: eguraldi lehorra denean loreak irekiko ditu eta euriaren beldur baldin bada laster itxiko.
Erlazionatutako landarea: Ilena
Baratzean eta lorategian gure gustuko diren barazki eta landareen artean azaltzen diren beste belarrak, “belar txarrak” esaten diegun horiek, enbarazu izugarria egiten digute. Belar horiek gehienak lurrean dauden edo kanpotik etortzen diren hazietatik sortzen dira. Itxura denez, artoaren irinak duen fekulak haziak ernatzea eragozten du. Berez ez da herbizida bat, ez ditu belarrak hiltzen, baina belar horiek sortzea zailtzen du. Lurraren gainean zabaldu eta bertan utzi egiten da.
Aldaxkak edo kimuak erabiliz geranioak ugaltzeko garai ona da hilabete hau; baita urriaren hasiera ere. Neguko hotzena iritsi aurretik itsasteko aukera izango du eta udaberrian indarrean emango du landare berria.
Geranio bat gustuko duzunean hamar zentimetro inguruko muturra moztu, punttako bi hostoak ezik besteak kendu.
Zauria lehortzen utzi 2-3 orduz.
Lurra eta laurden bat hondar nahasi. Han landatu hostoetaraino lurrean sartuz. Nahi bada hormonekin lagundu (dilistak, zumea...).
Itzaletan eduki eta lurrari lehortzen ez utzi.
Itsastean lorontzi handietan landatu eta neguan kanpoan mantendu, toki argitsu eta babestu batean.
Hazia da etorkizuna. Hazia da landare leinu edo kasta baten iraupena. Lore emetik dator fruitua eta bertan dago hazia. Hazia heltzen denean negualdia edo atsedenaldia igarotzeko eta ondoren ernatzeko prestatuko da.
Altxorra da hazia eta lotsa ona ekarri behar diogu. Hazia bildu eta jasotzerakoan kontutan izan:
- Landare onenetik, fruitu onenetik eta gaitzik gabekotik aukeratu.
- Fruitu hori landarean bertan ondo heltzen utzi.
- Haziak heldutakoan bildu, lurrera erori aurretik.
- Haziak egun batzuez zabalduta eduki itzaletan, ondo lehortzeko.
- Ondo lehortutakoan, argirik sartzen ez den ontzi batean jaso, toki lehor, ilun eta fresko batean.
- Sekula ez jaso hazia etxe barru beroan. Ereiten dugunean ez da ernatuko; hotza sentitu behar du, beraz kanpoan eduki edo hozkailuan.
- Jasotako haziak ondo etiketatu: zein landarerena den, noiz jasoa, urtea...
Fruitua emateari uzten dio mugurdiak egunak mozten direnean. Udazkeneko izerdialdia baliatzeko, fruitu aldia amaitzean inausi egiten da. Horrela hurrengo udaberrian loreak eta aleak emango dituzten adar berri gazteak izango ditu.
Baba, ilarra, errefaua, errukula, eskarola, ziazerba, erremolatxa, perrexila, perraitza edo apoperrexila, ardi-mihia, kertxuna edo berroa, martorria, mendaroa, azenarioa, tipulina eta tipula zuria eta gorria.
Berotegirako: tipulina, arbi zuria, errefaua, uraza, eskarola, txikoria, kukulua, ziazerba, borraja, azenarioa eta apio-arbia
Porrua, aza, azalorea, erromaneskua, brokolia, uraza, kukulua, eskarola, txikoria, orburua, kardua, erremolatxa, mihilua, apioa, apio-arbia, zerba, ziazerba, borraja eta toki hotzetan marrubia.
Berotegian: uraza, eskarola, txikoria, kukulua, ziazerba, borraja, mihilua, apioa eta apio-arbia.
Ongarri berdea erein: oloa, zekalea, zalkea edo txilarra edo txirta...
Belar finak eta usaindunak ugaltzeko zatitu edo aldaxkak egin: porru-tipula, arraixka, oreganoa, erromeroa, salbia, ezkaia, azitraia, izpilikua...
Beharrezkoa bada, tratamenduak egin: mahatsondoaren gorrina...
Udako edo begiko txertoak egin, bereziki gereziondoarentzako sasoi egokia da.
Usteldu diren fruituak arbolpetik bildu eta, batez ere, gaitzak jotakoak badira, luarraren edo simaurraren pilara ez bota. Onena erretzea.
Haziak jaso eta hondarretan geruzatu edo estratifikatu.
Iraila edo garoila, izenak dio sasoiaren berri, azpitarako inaurkinarena: garoa, ira, iratzea, iriztorra, inistorra...
Udazkenean landatuko ditugun zuhaitzentzako zuloak egin.
Su-egurretarako pagoa bota.
Hilaren hasieran lizar adarrak moztu eta zatukak deitzen diren sortatan jaso, hosto iharra neguan aziendari emateko.
Belardia sortzeko, edo saretutakoa osatzeko hazia ereiteko sasoia.
Sustraiak lodiak edo errizomak dituzten landareak (kala, iris, nartziso, aster, doronicum, zitori arrunta...) atera, banatu eta landatu.
Neguko loreen erraboilak landatu: idi-bihotza, mugeta, hiazintoa, nartzisoa, irisa, fresia...
Aldaxkak egin eta landareak ugaritu: arrosa, hortentsia, geranioa, fuksia...
Hostaia ihartutakoan peoniak ipurditik atera, banatu eta landatu. Hotz handia izango bada lurreztatu, eta udaberrian lur hori kendu.
Txertu sasoia da: arrosondoak eta abar.
Hostoa galtzen duten hesiak kimatu.
Haziak bildu eta lehortu ondoren argirik sartzen ez den ontzi batean jaso.
Hostaiari eusten dioten landareak landatzeko sasoia hasiko da hilaren bukaera aldera: koniferoak, ezpela, gorostia... Baita igokari guztiak ere.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
Ekonomia sozial eraldatzailearen sareko kide da ARGIA (Bizi Baratzea). Informazio burujabetza helburu, egunerokoan gauzak egiteko beste modu batean sinesten dugu.
BIZI BARATZEAko edukiak kopiatu, moldatu, zabaldu eta argitaratzeko libre zara, beti ere, gure egiletza direla aitortzen baduzu eta baldintza beretan egiten baduzu.
