Gauza asko landatu daiteke urte aro honetan: ilarra, baba, baratxuria, tipula... Garrantzitsuena zuen planifikaio lana da. Zenbat lur dezute, zer jaso nahi dezute, zenbat ordu eskainiko diozue baratzeari, noiz jaso nahi dezute uzta...

Hala ere, www.bizibaratzea.eus webgunean astero astero jartzen dugu sasoi horretan egin beharreko lanen berri, kanporako bezala berotegirako. Bertako buletina jasotzeko helbide elektroniko bat eman besterik ez duzu eta puntual-puntual astelehenoro, goizeko 08:00etan jasoko duzu beste osagai batzuen artean lan horiek dakartzan buletina. Adibidez aste honetarako lanak honoko hauek dira:

Baratzean ereiteko: laboreak (olo, gari, zekale, garagar...), porrua, baratxuria, udaberriko aza, uraza, baba eta ilarra. Berotegiaren babesperako erein daitezke: porrua, tipula gorria, baratxuria, errefautxoa, errukula, uraza, kukulua, ziazerba, baba eta ilarra.

Berotegian ereiteko: patata. Landatzeko: tipulina, uraza, kukulua eta ziazerba ere.

Laboreak ereiteko garaia etorri zen, azaroa hazi aroa. Gari, olo, garagar, zekale eta abar azaroko ilgoran ereiten dira. Ilgora honetan ezin egin bada otsailerako utzi. Neurria hartzeko, esaerak dio hazia zabaldu, txapela bota eta txapelapean hamar ale badaude tamainan!

Zuritu nahi diren karduak estali daitezke. Baita eskarolak ere, estalki bat ipiniz edo hostoak jaso eta motots batean lotuz. Hiru bat aste beharko dute zuritzeko. Kontuz barraskilo eta bareekin, bildu-estali horietan ederki babestuko baitira, eta gozo-gozoan jan. Euri asko ari badu usteltzeko arriskua ere kontutan izan.

Libre diren sailetan ondutako ongarria zabaldu daiteke: simaurra, satsa, luarra edo konposta, zizare-lurra... Oraindik lurra erabat hoztu gabe dago eta emandakoa ederki bereganatuko du. Neguan edo udaberrian jarriko ditugun landareen premia asetuko du.

Neguko erreboilak landatzeko azken aukera: idi-bihotza edo tulipa, hiazintoa, lilipa edo nartzisoa, irisa, fresia, azpelarra, eta abar

Soropila ongarritzeko garaia da. Urte osorako oinarrizko ongarri organikoa orain eman.

Gaitz gogorren bat ez badute, fruituak lasai bota daitezke konposterara edo luartokira. Iransagarren bihotzean har horien arrasto horiengatik soilik, bota bai luartokira.

Ederki diozu belar "txar" horiena. Nik esaten dut belarrak txarrak direla bere onura edo alde ona topatzen ez dugun artean. Euskal Herrian horieri buruzko informazioa biltzen duen ez internetgune ez liburu ez dut ezagutzen. Hala ere belarrei buruzko edozeinek balioko dizu, ongurukoak baitira orokorrean baratzean topatuko ditugunak. Zenbait belar kanpotik ekartzen dugu, haziekin nahasita edo beste landareekin lurrean eta abar. Liburu eta argitarapen asko dago, baina nik maiz eskuartean izaten dudan bat gomendatuko dizut: "Urola bailarako landareak" Xabier eta Igotz Arenas dira egileak, 206koa da eta argitaratzailea Azpeitiko Udala da.

Hau diot nire "Bizi Baratzea" liburuan:

Ongarri mineralak bi eratakoak izan daitezke: mineral naturalak eta sintetikoak. Izenak esaten duen eran, naturalak naturak berak sortutakoak dira, lurrean bertan topatzen dira. Sintetikoak, aldiz, industriatan sortzen dira. Baratze ahalik eta logikoena egitez gero, ongarri mineralak ahal den gutxien erabiltzea komeni da, baita naturalak ere. Ongarri hauek lurraren oreka dantzan jartzen dute. Batzuk ikaragarrizko kaltea eragiten dute mikroorganismoak makalduz eta lurrari bizia kenduz. Beste batzuk janariak blokeatzea ekar dezakete, eta landareak jaki horiek hartu ezinik izango dira. Era berean lurra okitu daiteke eta pozoituta bezala, erreta gelditu, ezer emateko gai ez dela: erabat antzua.

Horrez gain, ongarri naturalak soilik erabiltzea komeni dela diot. Organikoak ahal bada: luarra, satsak, orbelak, etab. Horiek dira kalitatezko elikagaiak sortzeko bide onena. Zohikatza ere erabili daiteke, noski, organikoa da eta naturala, baina arazo larri bat sor dezakezu lurrean: urzale amorratua da eta berari ura falta zaionean, landareen barruan dagoena hartzeko gai da, hauek erabat ihartuz.

Errautsak eta kareak aparteko "liburu" bat mereziko lukete. Aipaturiko "Bizi Baratzea"n orriak dira material hauei emanak. Beraz izkribu horretan topatuko ditukelakoan...

Aupa Jakoba!!

Abonu berdeakiñ aberastu nahi nuke batzea ta sorok...

Ze erabiliko nike?

Hona ongarri berdeaz "Bizi Baratzea" liburuan diodana:

"Ongarri berdea. Ongarri berdearen teknika landareak, berde daudelarik lurrari ematea da. Baratzeko sailen bat tarte luze batean hutsik izan behar bada, lurra jantziko duen landareren bat ereiten da, eta, jeneralean, loratzear delarik moztu eta lurrarekin nahasi. Honen helburuak hauek dira: gainontzeko belarrak sartzea galeraziz lurreko jakiak probetxuzko landare batek hartzea, lurrean sakon sartuko diren sustraiek hango jakiak mugitzea, lurra harrotzea eta komeni denean hurrengo landareak baliatuko dituen jaki aproposak (materia organikoa eta mineralak) lurrari ematea. Loratzear dagoenean izaten du landareak jaki gehien. Lurra goldatu beharrik ez dago ongarri berdea sartzeko pixka bat lurperatzea nahikoa da.

Landare ugari erabiltzen da lan honetarako: laboreak, zolda-belarra, lekadunak... Bakoitzak berea eransten dio lurrari eta komeni zaiguna erabili beharko da. Adibidez, zolda-belarrak potasioa pilatzen du hostoan eta moztutakoan erraz usteldu eta lurrera igarotzen da; fruitua eman behar duten landareek eskertuko dute: tomatea, piperra, alberjinia... Alpapa edo luzerna, hirusta, zalkea, astailarra, itsabalkia, pagotxa, erua eta ailorbea bezalako lekadunek, berriz, lurra nitrogenoz lepo utziko dute eta hostoa jaten diegunek ederki baliatuko dute: letxu, zerba, ziazerba, eskarola..."

Urte osorako tipula jartzeko jendeak otsaila-martxoa baliatzen du. Hala ere landarea baldin baduzu, jarri orain ere lasai. Eta pixkanaka etorri eta erabili nahi baduzu, hemendik martxora bitarteko ilbehera guztietan jarri pixkanaka-pixkanaka.

Ez dakit zer esan nahi duzun gabon kantekin, ezta ostiraletakoarekin ere.

Argazkiko zerbaren gaitza zerkospora da. Onddo bat da, eta erasoak erakusten duen sintomatologiagatik zerbaren baztanga ere deitzen zaio. Oso ohikoa da zerban bezala bere sendiko erramolatxa arruntean ere.

Onddo bat denez, gorrinak edo usteldurak bezala tratatu behar da: azeribuztan edo lapa-belar ura, esnea eta salda bordelesa gehituta.

Hona ongarri berdeaz "Bizi Baratzea" liburuan diodana:

"Ongarri berdea. Ongarri berdearen teknika landareak, berde daudelarik lurrari ematea da. Baratzeko sailen bat tarte luze batean hutsik izan behar bada, lurra jantziko duen landareren bat ereiten da, eta, jeneralean, loratzear delarik moztu eta lurrarekin nahasi. Honen helburuak hauek dira: gainontzeko belarrak sartzea galeraziz lurreko jakiak probetxuzko landare batek hartzea, lurrean sakon sartuko diren sustraiek hango jakiak mugitzea, lurra harrotzea eta komeni denean hurrengo landareak baliatuko dituen jaki aproposak (materia organikoa eta mineralak) lurrari ematea. Loratzear dagoenean izaten du landareak jaki gehien. Lurra goldatu beharrik ez dago ongarri berdea sartzeko pixka bat lurperatzea nahikoa da.

Landare ugari erabiltzen da lan honetarako: laboreak, zolda-belarra, lekadunak... Bakoitzak berea eransten dio lurrari eta komeni zaiguna erabili beharko da. Adibidez, zolda-belarrak potasioa pilatzen du hostoan eta moztutakoan erraz usteldu eta lurrera igarotzen da; fruitua eman behar duten landareek eskertuko dute: tomatea, piperra, alberjinia... Alpapa edo luzerna, hirusta, zalkea, astailarra, itsabalkia, pagotxa, erua eta ailorbea bezalako lekadunek, berriz, lurra nitrogenoz lepo utziko dute eta hostoa jaten diegunek ederki baliatuko dute: letxu, zerba, ziazerba, eskarola..."

Karea ematearena ongarri moztean egingo nuke.

Kaixo Jakoba:

Asier Altuna naiz, azkoitin eman zenuen hitzaldi batean ezagutu ginen. Galdera bat egin nai nizun. Batatza belar txar honekin josita daukagu. Zer da belar hau? Ba al dago baratzatik kentzeko modurik? Ahal duzunean erantzuterik izango bazenu eskertuko nizuke.

Mila esker!

Sabia izango dela uste dut, Amaranthus retroflexus. Agian bere generoko besteren bat, Amaranthus hybridus, adibidez. Ezagutzen ez ditugun lurretan landare hauek txartzat ditugu. Ameriketatik ekarritakoak dira.

Jangarriak dira, bai bere hostajea, berria denean eta haziak ere bai. Kentzeko moztu eta moztu. Eta hurrengo ilgoran ere moztu.

Ezagutzen duzu har hau? Tomate landare batean zegoen.

Zer egin daiteke? Mila esker

Tomatea eta bere familiako landareak gustatzen zaizkio adardun beldarrari. Bere izen zientifikoa Manduca quinquemaculata da. Atzeko aldean duen adar horrengatik hartzen du izena. Hosto, adar, lore, fruitu denetik jaten du, beraz ahal duzun azkarren bildu eta hil. Bestela nahikoa jan duenean lurrera joan eta nagua han igaroko du, gero sits handi bat bihurtuko da eta hurrengo urteko tomateetan arrautzak jarriko ditu eta beldar berriak eta...

"Bacilus thuringiensis" deituriko botikarekin tratatu daiteke, baina errazena, hain handiak direnez, landareak ondo miatu eta biltzea da.

Edozein tabako erabili daiteke, azken beltzean nikotina da behar duguna intsektuak akabatzeko.

Tabakoa lantzea galerazita dago, baina zeuretzako dozena erdi bat landare egiten baduzu ez dut uste inor etorriko zaizunik kontu eske. Hazia beharko zenuke... Landareak eskuratzeko, lehendik lantzen duen baten baten berri izan beharko zenuke.

Xaboi potasikoa nola egiten den ez dakit. Badakit xaboi sodikoa baino bihurriagoa dela, baina hortik aurrera batere ez. Agian gure irakurle lagunetakoren batek badaki eta zalantza argitzen digu.

Haziaren aukeraketa urteko gairik garrantzitsuena izan daiteke. Zeuk landarea sortu nahi baduzu, hasteko pentsatu zein den zure helburua. Lehenengo heltzen dena, handiena, gorriena, leunena... Horren arabera aukeratu behar duzu zure hazian biltzen dituen fruitua. Garrantzia horretxek du, eren arabera egiten duzun hautaketa. Urtero aurrena heltzen dena aukeratzen baduzu, etorkizunean lehenago helduko den tomate bat izateko aukera izango duzu. Nik aurrena izan beharrean gozoena, ondoen heltzen dena aukeratuko nuke. Baina horixe da gure eskuetan dagoena, zeren araberako hautaketa egitea. Zure esku!

Tomate fruitua landarean bertan ondo heltzen utzi, gorri-gorri egiten den arte eta gero haziak atera eta hotzetan eduki. Kanpoan onena, hotza sentitu dezan gero neguaren amaieran, udaberrira begira indarrean ernatzeko.

Kaixo, Jakoba:

Zure Bizi Baratzea nire Biblia bihurtu da, baina nahi dudan aholkua aurkitu ez dudanez, natorkizu galdera honekin: Gaur neuzkan 12 tomate landare guztiak atera ditut, ustelduta baitzeuden izan izan dugun eguraldi umelak dakarren botritisa edo den delakoagatik. Halere, beste lau tomate landare neuzkan lursailaren beste alde batean, eta nahiz eta ontzi txikietan egon eta ez zaindu, txikiak baina ondo daude, aurreneko loreak bistan dituztelarik. Aldatu al ditzaket bota ditudanen lekuan, lur berean, edo gaitza bertan gelditzen al da?

Ea momentu bat aurkitzen duzun erantzuteko.

Mila esker eta ondo bizi.

Ahal baduzu toki berean ez jarri. Gorrinaren esporak hor inon baino gehiago izango direlako. Hala ere zalantza honek bi aieka ditu: batetik pentsatu behar duzu gorrina gaitz horren esporak denean sakabanatuta eta erruz izango direla. BestetikToki onena zein da? Eguzki gehien duena, beroena eta lurra lehorrena duena. Ez dakit toki hori den egokiena. Agian etxearen edo eraikuntzaren baten kontra badago aldatzerik... Bestela toki berean jartzea erabakitzen baduzu tontor bat egin, haren gainean zuloa egin, zuloan asun hosto berdeak jarri, gainean lur pixka bat eta gainean landatu. Itsasteko bakarrik ureztatu.

Entsalada On!

Hari-harra edo alanbre-harra da hori.

Oso zaila da kentzea. Ez zaio ez beroa ez hotza gustatzen, baina bai lur aberatsak; jeneralean hemen ditugunak...

Jendeak tranpak egiten ditu eta bildu: 20-30 cm sakoneko zuloak egin eta patatak erdibituta sartu, bera jatera hurbilduko dira eta bildu eta hil. Berdin hurbiltzen dira tranpa honetara: artoa edo garia ernatu arazi busti eta beroan eta ernatutakoan sare batean sartu, sare hau ontzi batean eta dena lurreko zulo batean sartu, buruz behera dagoen platera batekin estali eta dena lurperatu, egunero miatu eta harrak bildu eta hil.

Tratamendu kimikoak badira, baina ahaztu letxugak jateaz...

Sastrakadia edo belardi edo baso zen tokian baratzea sortzeko lurra gorritu eta luberria egiten denean, lur aberatsa izan ohi da. Hala ere ondo dago ongarritzea. Denborarekin baratean bartean sortzen zaizkizun hondakinekin eta etxeko organikoarekin luarra izango duzu. Zeuk aipatzen dituzun ongarri horietan zizare luarra da onena, baina jakin ezazu gaur egun simaur deshidratatua eta koxkorretan bildua saltzen da. Baita Gipuzkoako Hondakin organikoekin egindako luarra ere. Horietatik nahi duzuna erabili. Hasteko 2-4 kg. eman metro kuadroko.

Landare bakoitza zein multzotakoan den jakiteko ez da asmakizun handirik behar: zer baliatzen duzu landare horretatik? Adibidez: uraza-hostoa, tomatea-fruitua, patata-sustraia, orburua-lorea, azenarioa-sustraia, azalorea-lorea, zerba-hostoa, kuiatxoa-fruitua...

Esaten duzun eran, borroka luze baterako prestatu behar zara. Potro-belarra egoskorra da. Lurpean duen tipulatxoa da gakoa. Hori akabatu behar da. Hor energia pixka bat den artean berpiztuko da. Borroka bakarra hostoak eman ahala kentzea da. Barkamenik gabe, bi edo hiru egunero hosto berriak tira eta atera. Horrela tipulak berriro hosto berriak eman beharko ditu bere energia xahutuz, eta zuk kendu hostoa, eta berak eman eta zuk kendu... Horrela tipulako energia bukatzen den arte.

Lan hau lursail ttiki batean egin daiteke, baina saila handi xamarra bada... Bestea ezikusiarena egitea da. Niri ez dit enbarazurik egiten landare artean ikustean. Landare ttikiak direnean dugu arazoa, gaina hartzen dietelako. Orduan bai, behin edo bi aldiz kendu hostoak eta landarea koskortzean berak hartuko ditu azpian.

Errotabatorra eta baratzeko tresnak dira potro-belarraren aliatu nagusiak, beraiek zabaltzen dute... Kontuz. Argazkiakoak bezalako gune berri ttikiak kupidarik gabe kendu: aitzurrarekin eman eta lurpeko tipulak atera. Gutxi diren artean egin daiteke hori. Bestela laister izango da han ere andere eta jabe.

Ondo esan zizuten Alternariarentzako onena kuprea da. Hala ere kupre ahalik eta naturalea erabili: salda bordelesa. Era berean horri azeribuztanaren ura, asunaren ura eta esnekiren bat nahasi. Hori da tratamendu eraginkor naturalena.

Aurrez hartu behar dira neurriak, hezetasunak indartzen du gaitza dakarren onddoa eta beraz: tarte zabala utzi, toki egutera aukeratu, ez ureztatu... Azken hau da garrantzitsuena baldin eta kalitatezko piperrak jan nahi badituzu.

Behin harrak sartutabere kontra egin behar duzu. Batetik arrautza multzoak hostoen azpian topatzen dituzunean zanpatu eta akabatu. Bestetik harrekin ere eraginkorrena eskuz zanpatzea da. Hau egin nahi ez baduzu, Bacillus thuringiensis botikarekin busti. Erabat naturala den botika da, ez du kalterik sortzen eta bota eta segidan jan dezakezu barazkia; soilik harrari kalte egiten dio, baina horretarako harra ukitu egin behar du, beraz tratamendua egiterakoan saiatu goi eta behe, ezker eta eskubi landare osoa ondo bustitzen.

Har hauek tximeleta batek etorri eta jartzen dituen arrautzetatik sortzen dira. Tximeleta hori uxatzea da lehenengo lana. Horretarako garo hostoak jarri azen gainean eta lurrean tarteetan.

Niri maiatzaren amaiera aldera jartzea gustatzen zait. Behin ekainean sartuta, ahal duzun azkarren egin. Behin ekainean sartuta ilargiari ere ez begiratu. Eguraldiak laguntzen badu, udazkenean ere jan ahal da hemen tomate eta piper. Eta tomateari txapela jartzea ez ahaztu, baldin eta leku oso lehor batean ez badago.

Zorte on!

Ez da berandu, egin ereintza lasai. Jeneralean maiatzean egiteko lana da, baina hamabost eguneko atzerapena ez da ezer hainbeste hilabetetan soroan izan behar duen landaketan. Hemen udazkena ona izan ohi da, eta hamar egun beranduago uzta biltzeko aukera izatea ez da harrigarria.

Arrazoi osoa duzu, patata landatu egiten da. Baina ez duzu arazoi, patata erein egiten da.

Patata berez tuberkulua da eta ez da hazia. Beraz landatu egiten da. Patata loratu eta ematen duen fruitutxoaren barruko haziak ez dira ereiten. Tuberkulua landatzen da. Baina landatzen den horri hazitako patata deitzen zaio.

Hizkuntza kontua da dena. Patata landatu egiten da, baina "patata erein" esaten da. Beraz ilargiari begiratu behar diozunean landaketa dela kontutan izan.

Nik bietako edozein egunetan ereingo nuke. Biak dira lekaren alde egiteko egunak. Zeuk adierazten duzunaren arabera leka bera loretik gertuago ikusten duzu hazitik baino. Ez dut hori dioen inolako ikerketaren berririk. Animatzen bazara saioa egin beharko genuke: lekak batzuk erein fruitu egunetan eta beste batzuk lore egunetan. Urte batean hilabete desberdinetan. Animatu eta asmoa hartzeko prest al zara?

65. orrialdean duzu erantzuna. Zorrien eta porruaren eta azaren harren kontrako intsektizida egiten da tomate kimu horiekin. Erdi-irakina prestatu behar da: kilo bat hosto edo kimu xehatu eta 10 litro uretan 3 egunez eduki, egunero indarrez irabiatuz. Gero horko litro bakoitzari 10 litro ur erantsi eta tratatu. Zorrien kontrakoa alkoholetan ere prestatu daiteke. Orrialde horretantxe daukazu formula.

Txindurriak uxatzeko izpilikuarekin irakina edo infusioa egin behar da. Irakina: kilo bat landare heze edo 200 lehorra, 10 litro uretan 10 egunez, egunero indarrez irabiatuz; gero hemengo litro bat 10 litro urekin nahasi eta landarea eta lurra erruz busti, maiz samar. Infusioa: ura-landarea proportzio berean nahi duzun kantitatean eta zuzenean berarekin busti.

Marrubien herrestadarren muturrean sortzen diren marrubi landaretxoak behin sustraiak eman dituztenean adartxoa moztu eta landatzeko moduan daude. Landaketa iraila-azaroa artean edo otsaila-maiatza artean. Zenbaiterainoko negua egiten duenaren arabera. Oso toki hotza bada udaberrian egin.

Argazkiko zerba edo azelga ikusgarria dago, dena fruituz eta haziz jantzia. Haziak oraindik heldu gabe daude. Utxo oraindik lasai, haziak marroi edo arre kolorekoak jartzean orduan daude biltzeko moduan; aleka aleka lurrerarortzen hasiko dira, orduan ipurditik atera landarea eta buruz behera zintzilikatu, azpian haziak biltzeko zerbait jarrita. Bitartean, kontuz hegaztiekin.

Lur sakona behar du azenarioak, eta harroa, beraz buztin lurrik ez. Azenarioa erein behar dugun tokia ondo ongarritu, simaur zaharrarekin eta karea edo errautsa erruz eman. Beroa gustatzen zaionez, eguteran egin. Martxoan hasi eta uztaila erdira arte erein. Hazia ttikia da eta ez da ia lurrean sartu behar, lur gainean zabaldu eta hondar edo lur fin pixka batekin soilik estali.

Landare ttikiak direnean tarteko belarrak kendu, gero beraiek gaina hartuko diete.