Lur sakona behar du azenarioak, eta harroa, beraz buztin lurrik ez. Azenarioa erein behar dugun tokia ondo ongarritu, simaur zaharrarekin eta karea edo errautsa erruz eman. Beroa gustatzen zaionez, eguteran egin. Martxoan hasi eta uztaila erdira arte erein. Hazia ttikia da eta ez da ia lurrean sartu behar, lur gainean zabaldu eta hondar edo lur fin pixka batekin soilik estali.

Landare ttikiak direnean tarteko belarrak kendu, gero beraiek gaina hartuko diete.

Kontra egiteko asmotan izango zarela iruditzen zait... Horretarako moztean ahalik eta indarrik handiena kendu behar diogu lurrean geratzen den sustrai-erreserba zatiari. Horretarako egokienak udaberri-udako ilgorak dira. 2017an hauek: maiatzaren 15-27, ekainaren 11-24 eta uztailaren 9-21.

Lasai, motel, jagon dezute bai, ebste ezer txarrik ez bada tartean. Ahal izanez gero, hobe da simaurra eman eta karea eman artean ilargi bat izatea, hilabete bat, gutxi gorabehera. Simaurrak lurra azidotu egiten du, pH-a jeitsi, eta pH-a igo eta lurra basikotu. Bi lan hauei bere tartea ematea ona da. Hala ere simaurra zaharra bada eragin hori sortzeko kemena ahuldua du. Nik uste dut ez duzula arazorik izango. Esango diguzu, hala ere.

Bestetik aipatzen dituzun arazo horiek lepoko gaitzak dira, onddoek sortutakoak. Onddoak hezetasuna nahitaezkoa du hazteko, beraz hezetasun hori kentzeko bidea hartu: lurra harotzeko lanak egin (hondarra, errautsa, karea, ongarri organikoa etab nahasi), iparra-hegoa norabidean jarri landareak, tarte handia eman eguzkiak landare osoa eta lurra bera ere berotu ditzan, tontorrak egin landatu aurretik...

Oraintxe da tomatea landatzeko sasoi ona. Ahal duzun azkarren egin. Nire erantzun hau zertxobait atzeratu egin da, eta egun honenak beti lore eta fruitu egunak dira eta maiatzaren ilgorakoak. Hauek pasa dorenez eta oraindik landaket egin gabea baduzu, ondorengo egun hauetakoren bat baliatu: ekainak 6, 7, 8 (arratsaldea), 10, 11 eta 12.

Kaixo Juan.

Belar txarrak kentzeko egun onenak kalte handiena egiten dietenak izango dira. Egun hauek beti dira ilgorakoak eta hosto, lore ego fruitu egunak. Marraduten egunak ere landareari kalte egiteko ere ez dira txarrak. Honek esan nahi du landarea kendu edo mozten dugunean lurrean geratzen den zatia (sustraia, erraboila, errizoma…) ahulena orduan geratuko dela, berritzeko ahulago, alegia.

Otsaila joan zaigu, baina 2017ko martxoan 21, 22, 25, 26, 27, 28, 29, 30 onak dira lan txar honetarako.

Belar txarrak kentzeko egun onenak kalte handiena egiten dietenak izango dira. Egun hauek beti dira ilgorakoak eta hosto, lore ego fruitu egunak. Marraduten egunak ere landareari kalte egiteko ere ez dira txarrak. Honek esan nahi du landarea kendu edo mozten dugunean lurrean geratzen den zatia (sustraia, erraboila, errizoma…) ahulena orduan geratuko dela, berritzeko ahulago, alegia.
Otsaila joan zaigu, baina 2017ko martxoan 21, 22, 25, 26, 27, 28, 29, 30 onak dira lan txar honetarako.

Lurra itoa bada, buztintsua izango da. Hau harrotzeko bideak hiru dira: ongarri organikoa ematea, hondarra ematea edo karea ematea. Organikoa nahi duzuna izan daiteke: simaurra ala luarra edo konposta. Hondarra beti errekakoa, sekula ez itsasokoa. Eta karea izan daiteke: harrobiko kareharri hautsa (kareharria edo dolomita), sutautsa edo errautsa, kare bizia ala kare hila.

Ongarri organikoa onena udazkenean ematea da, azaro aedo abendua aldera. Aspaldi ongarritu gabea bada asko eman, ASKO. Lurra ongarriz estalia ikusten dela utzi. Neguan, otsaila aldera karea. Negua bukatzen denerako lurrak dena bereganatua izango du. Ongarri zaharra edo ondo egina badaukazu neguan ere eman daiteke. Oraindik ez baduzu ongarritu simaur zaharra edo ondo egindako luarra eman. Eta gero sailka, hustu ahala urtean zehar ere ongarri gehiago eman.

Ongarri organikoa eta baratzean bertan sortzen den belar eta hondakin organikoak ondo erabiliz gero, lurra bera nola harrotzen ari den jabetuko zara eta gero eta iraultzeko behar eta gogo gutxiago izango duzu. Orduan emango du baratzeak bere onena. Honetarako ikusi galdera hau:

LURRA IRAULI EDO EZ

2016-11-04 05:56, Joxi

Lur zati bat eskuratu berri dut. Urte bete bat darama ezer landatu barik, baina oso lur askea da. Merezi al du iraultzea laiekin edo nahikoa da aitzurrarekin mugitzea?

Zerorrek esan duzu dena: lur askea da. Honelakoetan hobe da ez iraultzea eta lurra bere horretan uztea. Egin behar dugun lana errazteko adina landu, ahal den eta arinen eta nahikoa da. Askoz ere emankorragoa izango da lurra irauli gabe.

Honela diot nire “BIZI BARATZEA” liburuaren 38. orrialdean: “Gaur egun, hala ere, lurra irauli gabe lantzeko joera hedatzen ari da. Lurrak berezko egitura du, mailaka eta geruzaka antolatua. Maila bakoitzak berezko bizitza du eta mailak iruliz gero bizitza hori zaildu eta eragotzi daiteke.”

Beraz aitzurrarekin axal-axalean mugitu eta nahikoa izango duzu. Lantze honen neurria urte sasoiaren eta eguraldiaren araberakoa izango da. Zeuk hartuko diozu tamaina.

Zolda-belarra laguntzaile oso ona da eta mesede asko dakartza bera dagoen inguruko landare jende guztiari. Tomatearen kasuan bi lan bereziki sustatuko lituzke: loretik fruitua emateko erlastarrak eta erleak erlarriko ditu, batetik, eta bestetik, lurra aberasteko erabili dezakezu. ARGIAn argitaratu nuen artikulu honetan ikusi dezakezu nola egin: http://www.argia.eus/argia-astekaria/2494/fruitua-nahi-zolda-belarra-jarri.

Zolda-belarra bi lan hauetarako hobe legoke berotegian barruan kanpoan baino, nahiz eta kanpoan ere lagundu. Lurrari laguntzeko, hala ere, berdetan moztu eta lurrari ematea litzateke onena.

Kaixo Jakoba.
Izpilikuaren gaineko erreportaia idazten ari naiz, baina zoratzear nago. Kontua da, ez dudala inon euskaraz dagoen ganorazko dokumenturik edo entziklopediarik aurkitzen. Nire asmoa da, Izpiliku fina, Astaizpilikua eta Labandin landareen morfologia ( osagai aktiboak eta abar) eta bakoitzak dauzkan ezaugarriak/ gaitasunak azaltzea. Ez dakit zuk horren inguruan idatziren bat izango duzun, edo jakingo duzun horri buruzko entziklopedia edo kontsulta-liburuak non aurki ditzakedan. Dagoeneko, liburutegira, Euskaltzaindiara eta hainbat liburundendatan bilatu dut, baina alferrik. Euskaraz ez dago halakorik.
Eskerrik asko aldez aurretik, zure erantzunaren zain.
Ondo izan.

Arrazoi faltarik ez duzu. Nik ere ez dut izpilikuei  buruzko ganorazko informazioa euskaraz duen dokumenturik ezagutzen. Egin beharra dago hori ere… Nik argia astekarian idatzi izan dut sendi horri buruz, hona: http://www.argia.eus/argia-astekaria/2464/pesia-eta-zirimola, http://www.argia.eus/argia-astekaria/2235/3000, http://www.argia.eus/argia-astekaria/2514/euliskea, baina zuk eskatzen duzunerako ez dizute asko lagunduko.

Ea bada zeuk sortzen duzun eta denontzako onura hori ekartzen…

Kaixo Jakoba,

Atzo, Otsagabian, landareei musikak egiten dien eraginaren gakoa "harmoniak" direla erran zenuen. Nere zalantza zera da: harmonia (musika sortzean erabiltzen diren soinuen konbinazioa eta egiturak) edo harmonikoak (soinu bat entzuten dugunean, batera entzuten ari diren bertze soinuak) dira landareei eragiteko gakoa?


Esker mila

Gai honen inguruan saio eta esperimento mordoa egin izan da eta egiten ari da. Ni ez naiz jakitun, baina batetik eta bestetik iritsi izan zait harreman honen eraginaren berri. Iruditzen zait nik esango nizukeen edozer baino gauza interesgarriagorik erraz topatuko duzula. Eta zeure iritzia moldatzen duzunean gu denoi irakasteko eskatuko nizuke, jakinmin handia dago eta. Mila esker!!

Zuzenean baratzean erein behar dira. Egia da ilarrak arazoak ditu batetik bestera aldatzerako garaian. Ahal duzun azkarren erein. Ilarrentzako sasoi onena ilgora da.

Hasteko kontuz erligioarekin hain lotutako esaerekin. Hortik dator, baita ere, “ilbeherako ostirala ilgora da eta ilgorako ostirala ilbehera” delako esaera. Aingeru horri mirariren bat egin arazi nahi zaio urtero… Hotzean pentsatuta martxoak bat sasoi berriaren hasiera gisa har daiteke: egun argia asko luzatu da, udaberria laister dator eta neguari lotutako hotza, iluntasuna eta abar atzera uzten ari garenaren irudipena dugu. Era berean udako landareetan pentsatzeko sasoia ere bada eta aipatzen dituzun ereintza horiek egitekoa ere bai. Ilgora izan edo ilbehera izan ereitearen hori, aspaldiko esaera batek ederki laburbiltzen du: “izan ilzahar, izan ilberri, emaiozu hazia eguraldi onari”. Ilargiak badakigu eragina baduela, baina miraririk ez du egingo. Lana ondo egitea da garrantzitsuena.

Honoko testu hau idatzi nuen behin martxoko ilargiari buruz. Lurrari begira daudenen gogoak biziberritzen dituen bezala, baita itsasora begira daudenena ere:

MARTXOAN ARRAINETA

Garai batean, negu partean, errioan eta itsasbazterrean arrantzatzen zen batik bat. Orain ere, errioko angularen arrantza urriko ilargi berria baino astebete lehenagotik hurrengo martxoko ilargi berriaren ondorengo astebetera arte burutu daiteke.

Martxoan, behin neguko itsasoaren zakarrena pasata, urrutiragoko arrantzara ateratzen ziren. Arraineta konstelazioan gaude eta giro aldaketak arrain migratzaileak dakartza. Martxoan berdela, eta gero antxua, hegaluzea etab.

Garrantzitsua da martxoko ilargia. Ilargi berrialdiaren lehen egunetan, untzi itxura du, adarrak goruntz... Untzietara! Dei egiten duela dirudi.

Isis jainkosaren ohorezko jaia, Egipton lehenik, gero greko eta erromatarrek beregatanua, itsasoratzeko sasoi honi ekiteko deia zen. Martxoaren 5ean jainkosa itsasora karreatzen zuten “Carrus navalis” deiturikoan. Itxuraz “karnabal” hitzaren jatorria horixe da. Kristauen Ama Birjina da Isis.

Zenbat Isis-Ama Birjin ote daude gure untzi, portu eta itsasgizon eta emakumeen otoitzetan?

Nik nahiago izaten dut lehenengo ongarritu eta ondoren karetu. Udazkenean ongarrituz gero neguan lurrera sartuko da. Gero neguan karetu, Kareak ongarria mugitzea dakar lurrean eta horretarako ongarria ondo asentatua izatea komeni da. Batetik bestera gutxienez ilargi bat utzi, hilabete bat, alegia. Gehiago bada ez da ezer gertatzen. Tartea laburragoa bada arazoak izan daitezke.

Egunon Jakoba,
ipini ahal ditzakezu berriro satorrak uxatzeko modu batzuk? Nik zepoak erabiltzen ditut baina... pazientzi askoz

Nahikoa lan ematen digu bai lurpeko lagun honek. Alde egin arazteko intsusa (Sanbucus nigra) edo tartikua (Euphorbia lathyris) irakinez egindako urak botatzen zaizkio zuloan, egin berria denean hobe. Bestetik, satorra uxatzeko era errazagoa bada: metro eta erdiko burdinezko hagatxoak behar dira. Erdia lurrean sartu eta beste erdia airean geratzen delarik. Kanpoko horren muturrean buruz behera plastikozko botila sartu buruz behera. Haizeak botila dantzatzen duenean honek dardara eragingo du eta lurpean ere bibrazioa sortuko da. Hau ez dute batere gustuko eta inguru horretatik alde egingo dute.

Ea bada honela lortzen duzun...

Zerorrek esan duzu dena: lur askea da. Honelakoetan hobe da ez iraultzea eta lurra bere horretan uztea. Egin behar dugun lana errazteko adina landu, ahal den eta arinen eta nahikoa da. Askoz ere emankorragoa izango da lurra irauli gabe.

Honela diot nire “BIZI BARATZEA” liburuaren 38. orrialdean: “Gaur egun, hala ere, lurra irauli gabe lantzeko joera hedatzen ari da. Lurrak berezko egitura du, mailaka eta geruzaka antolatua. Maila bakoitzak berezko bizitza du eta mailak iruliz gero bizitza hori zaildu eta eragotzi daiteke.”

Beraz aitzurrarekin axal-aalean mugitu eta nahikoa izango duzu. Lantze honen neurria urte sasoiaren eta eguraldiaren araberakoa izango da. Zeuk hartuko diozu tamaina.

Veza deitzen duzun hori Vicia sativa dela uste dut. Gazteleraz veza eta arveja deitzen zaio. Euskaraz zalkea eta duela gutxi esan didatenez txirta.

Lekaduna da zalkea, beraz lurra nitrogenoz aberastu egiten du. Bere ostean ondoen etorriko diren ortuariak hostoa aprobetxatzen diegunak dira: eskarola, zerba, letxuga, ziazerba...

Kareari dagokionez, jeneralean nitrogeno asko dagoen lurretan mesede handia egiten du. Dantzatu lasai. Nahi baduzu errautsa, kareharri xehetua edo kare bizia edo hila.

Egunon Jakoba!

Ba al da gurean Calçots deritzana jartzerik. Eta hala bada, zein da ereiteko garairik egokiena? Behar bereziren bat du landare honen zaintzak?

Gu zehazki Oñatin bizi gara.

Calçota, lurreztatutako tipula da. Tipula burua landatzen da, orain lehortuta dauzkagun buruak, Irailaren hasieratik azaroa bitartean. Goiko muturra moztu eta landatzen dira, ilada artean 80 zm. eta buruik burura 30 zm.. Buruaren erreserbetatik kimu berriak etorriko dira, 5-15 tarttean buruko. Kimu hauek hazi ahala lurreztatu behar dira. Eta honela lortzen da tipula gero eta luzeagoa izatea, porruaren itxurakoa. Lurpean egonda zuritu egiten da eta bere dasta findu. Burua jarri dugunez bi urtekoa izango da udaberrian eta zildu, loratu eta hazia emateko joera azkar piztuko zaio, eta beraz luzeetsi gabe jaten hasi. Otsaila_martxoa da han barazki honen sasoia.

Ikasketa batzuk Catalunyan egina naiz, baina garai hartatik gaurko egunera gauzak asko aldatu dira. Ondoko informazioa Atxondoko Biezko Baserriko Aner lagunak eman dit. Berak “Blanca gran tardana de Lleida” deritzan aldaera erabiltzen du, Catalunyan sonatuena. Lehen tipula gorriak ere egiten ziren. Euskal Herrirako tipulina egiteko erabiltzen den “Babosa” aldaera proposatzen du berak.

Behar bereziak bi: batetik janari asko eskatzen du, aurrez eskuzabal ongarritutako lurra nahi du eta, gogoratu, tipula da: tipulak lur motela, astunak, buztintsuak eta urasetutakoak gorrotatzen ditu. Lur harroak maite ditu. Lur tontorrak egin eta alboetan landatu edo koskatan igo... Baina kontutan izan gero lurra eman eta eman lurrak bere bueltan geratzeko modua beharko duela...

Landareei buruzko proeiktu bat egin behar dugu, eta pentsatu dugu baratza moduko bat egitea. Horretarako, landare ezberdinak landatu behar ditugu baino ez dakigu nondik hasi.
Lana burutu ahal izateko landareak azkar hazi behar dira,horretaz gain, landarearen zati desberdinak jaten ditugu azaldu nahi diegu . Adibidez, patata (sustraia), etab. Gainera, loredunak eta loregabeak bereizi nahiko genituzke.

Galdera zehatzago azaltzea eskertuko nuke. Ulertzen dudanez eskolan egin nahi dezute baratzea, ezta? Haurrentzako, alegia. Noiztik noizera arteko denbora dezute? Ikasturte osoa badezute buruan inolako arazorik ez dago. Nahikoa denbora badezute. Hasteko ereiteko haziak eskuratuerraz eta azkar etorriko diren landareak sortzeko (azenarioa, perrexila, baba handia, ilarra, errefaua, ziazerba, uraza...) Bina baita landaretxoak ere, hauek azkarrago etorriko dira: tipula, porrua, eskarola, zerba... Baita landare zatiak ere landatu ditzakezue: marrubia, baratzuria, patata...

Landareen zati desberdinak baliatzeko aukera handia dago: sustraiak (azenarioa, errefaua, erramolatxa...), tuberkuluak (patata, boniatoa...), hostoak (zerba, ziazerba, eskarola, uraza, aza...), loreak (orburua, kuiatxoak, azalorea, brokolia...), fruituak (leka, tomatea, piperra, alberginia, kuiak...), haziak (babarrunak, artoa...) eta abar

Loredunak eta loregabeak bereizte nahi hori ez dut ulertzen. Loratu aurretik eta loretu ondoren baliatzen ditugunak? Loretu behar dira lorea bera, fruitua edo hazia aprobetxatuko diegun landareak. Baina loratu, loratu landare guztiak loratzen dira. Hostoa edo sustraia kendu nahi diegun landareak garatu, tontortu eta loratzeaa ez da komeni, ordea.

Seguruenera azaren harra da, ohikoena Pieris brassicae da. Tximeleta zurizta bat da, hostoen azpiko aldean arrautza hori-laranjak multzoka jartzen dituena. Sistema onena harrak jaiotzen direnean behatz artean zanpatuz lehertzea da. Aza sail handia baduzu beste nolabait moldatu behar. Bada bere aurka egiten duten liztor (Apanteles glomeratus), erle, armiarma eta abar, beraz hauek erakarriko dituzten beste landareak dauden tokien inguruan landatu azak: tipula, erromeroa, salbia... Harrak sortu orduko “Bacilus thuringiensis, 24” produktuarekin tratatu, ahal dela harak berak bustiaz; naturala da, harraren beraren gaitza zabaltzen duzu.

Izurrite honi aurrea hartzeko beste trikimailu bat ere bada, BIZI BARATZEA liburuaren 89. orrialdean azaltzen dudana: azaren gainean eta lurrean bere artean garoa (Pteridium aquilinum) jarri. Tximeleta arrautzak jartzera hurbiltzen denean uxatu egiten du.

Txomin-belarra, Lekeitio-belarra, Bermeo-belarra, barrabas-belarra, barrabasa, potox-belarra, potro-belarra... Zenbat izen ote ditu belar honek? Denak belar txarra edo gogaikarria dela adierazten dutenak. Izen zientifikoa Oxalis latifolia du.

Oso zaila da baratzetik kentzea, erabat kentzea ezinezkoa dela esango nuke. Herbizida kimikoak erabilita lurra erabat kutsatuko duzu eta denbora luzez bertan sortutako ezer ezin jan. Rotabatorra da bere lagun handiena, aipatzen dituzun lurpeko erraboilatxoak ebaki eta zabaltzen ditu. Nik uste dut barrabasarekin ezikusiarena egin behar dela eta ugari dagoen tokietan landare altuagoak izango direnak jarri eta ttikiak jartzeko edo haziak egiteko lur garbia erabili.

Galanta galdera!! Guk nahi ez badugu ere beti sortuko da harren bat. Arazoa harrak gehiegi ugaritu eta izurrite bihurtzen direnean sortzen da.

Hasteko zein landaretaz ari garen jakin behar da. Eta ondoren zein harra den. Har guztiak gero, metamorfosia egin ondoren, intsekturen bat bihurtzen dira: kakalardo, euli, tximeleta… Har bat landare batean kaltegarria da eta bete batean ez. Horrexegatik zein landare eta zein har…

Orokorrean harrentzako tratamentu onena Bacillus thuringiensis da. Harren gaitza bat da eta beraiei ez beste inori ez die erasotzen, landareak garbi geratzen dira, berehala jateko moduan eta lurra ere ez da kutsatzen.

Lizunarena... Hori bai jakin beharko genuke lizuna zeri deitzen diozun. Izan daiteke onddoren batek sortutako zurina gaitzaren zantzua eta ondorioa. Baina baita beste zerbait ere. Beraz galdera hau zehaztu beharko zenuke taxuzko erantzuna eman ahal izateko.

Indaba edo babarrun haziak (Phaseolus vulgaris) hazi guztiek bezala berritu egin behar dira. Urtea joan eta urtea etorri etxekoen artean soilik gurutatu badaitezke, pixkanaka ahultzen joango da. Ez da normala, hala ere, urte batean erabat zapuztea… Beste arazoren bat izan ote daitekeenaren susmoa hartzen diot.

Horrenbestez, urtero ez, baina biz edo hiruz behin kanpotik ekarri hazia eta bostetik edo lautik bateko proportzioan nahastu etxekoari. Landareen ezaugarriak nahastu egingo dira eta indartu. Gure amona Joxepa zenak zioen beti “urak ekarritako” hazia gehitzeko. Gorago ohitutako hazia zailduagoa dago, baldintza okerragoetara jarria; eta hobeagoetara, behera eramanez gero errazago emango du.

Kaixo! Badira bi hilabete ziento bat porru sartu genuela gure baratze kaxkarrean; hainbat aholku irakurri eta hainbat laguntza jaso arren, porruak landatu genituen bezain ziztrin daude. Belar txar batzuk dituzte inguruan (gaztelaniaz aros izenekoak), eta ezinean. Argazkietan garbi ikus dezakezu… Zer egin dezakegu? Saiatu gara belar horiek kentzen baina ezin dira sustraitik atera! Eta gainera zure liburuan uzteko diozunez… Laguntzerik bai?

Kaixo Olga. Arrazoi osoa duzu, argazkiko porruek itxura ziztrina dute. 

Nik egoera horren jatorria izan daitekeen arrazoi aukera esango dizut, eta irtenbidea zerorren esku dago. Zuk aipatzen dituzun landare “belar” hori ilarrondokoa da (Arum maculatum) baina sapelarra ere ageri da (Stellaria media) eta azenario batzuk ere tartean badirela esango nuke (Daucus carota). Eta bai, porruari belar artea gustatzen zaio, hezetasun zalea baita. Garrantzitsuena lur fresko eta sakona izatea da, eta erruz simaurtua; simaur edo luar zaharrarekin. Argazkian ikusten dudanez lurra hala-moduzkoa da. Ilarrondokoa agertzeak ere lurra sakonean ez dela prestatu adierazten du. Eta amaitzeko, hilabete pare bat izateko, gorabeherak gorabehera, ez daude hain txarto... Hurrengoan, ahal baduzu, ekainaren amaiera edo uztailaren hasieran aldatu.