Menda lur aberatsetan ugaltzen da. Artaldea dabilenez, etengabe ongarritzen dute sail hori. Horrek dakar lurrean nitrogeno freskoa barra-barra izango dela. Horrek indartzen du menda. Artaldea ateratzea ezinezkoa izango denez bi lan hartu: batetik ilgora guztietan menda moztu eta lur horri karea eman. Mozteak mendaren sustraietako erreserba makalduko du. Kareak lurraren pH-a goratuko du, lurra harrotuko du, hezetasuna urrituko du eta ongarri nitrogenatua desegiten lagunduko du, dena mendaren gustuen aurka.

Landarea, ondo esan dezun eran ihia da. Izen zientifikoa Juncus sp. Juncus generokoa da, baina ezin esan zehatz mehatz zein espezie den. Euskal Herriak 18 espezie behintzat aipatuak ditugu.

Ihiak lurra hezea dela adierazten du. Lur buztintsu eta moteletan bizi da gustura. Hezetasun hori kentzea litzateke onena berari aurre egiteko. Lurrak drenatu, itzalak kendu... Lur azidoa gustatzen zaio, buztintsua alegia.

Nik ez naiz animalietan jakituna, baina itxuraz katajinetak eta lepazuriak oilategietan sartu zalean dira. Oiloak ere akabatzen omen dituzte maiz. Hala ere arrautz zaleena lepazuria omen da.

Igeltsuarenak ez du erremediorik, baina arazoa hori dela erabakitzeko, besteak konpondu behar dira.

Orkatzak atzeratzeko enborrak eta adar nagusiak baratzuri urarekin edo baratxuriarekin berarekin zuzenean igurtzi. Ez zaie usaina gustatzen eta pakean utziko dituzte.

Txertatutako intxaurrondoei buruz, txertuaren azpiko kimuak txikiak direnean kendu behar dira, sortu ahala. Beti, etengabe, alegia. Horiek bizi eta liuzatzen badira, txertuaren goiko aldekoak ez dira sekula haziko. Hortik hasi beraz.

"Landareak Lantzen" gida-liburuaren azalaren hegalean edo barruko solapan argitzen du. Ilzaharra: ilargi betea ikusten dugunetik txikitzen ari den artean ilzaharra da, Ilargi berria arte. Hau da, ilargi betetik ilargi berrirako tartea, gutxi gorabehera hamabostaldi bat.

Ilberriaren alderantzizkoa da. Ilberria handitzen ikusten dugun hamabostaldia da.

Euskaraz ilzaharra eta ilondokoa esaten zaio, Ilargi betearen ondorengo fasea adierazten dute biek. Gazteleraz "Luna decreciente" eta frantsesez "lune decroissante" deitzen dute.

Bi eratara lehortzen ikusi izan ditut nik.

1.- Landarean beratn utzi, Hostajea dena ihartu eta erori denean kuiak bertan utzi, kanpoko eguraldiaren menpe. Hotz handiak egiten dituen tokietan baten bat izoztu eta alferrik galdu daiteke, baina orokorrean ondo eusten diote. Azala zaildu eta ondo lehortuta dagoenean jaso.

2.- Landarearen hostoak horitzen direnean behatz baten luzeroaren antzeko txortenarekin moztu. Txortena garrantzitsua da barrua ondo lehortzeko. Toki fresko eta haizea erraz dabilen batean jarro nahi baduzu zintzilik eta nahi baduzu etzanda, Azken honetan, tarteka mugitu, jiratu.

Azken era honetara egitez gero ilbeheran eta fruitu egunean egitea komeni da.

Kaixo, Jakoba: baserrian betidanik izan dugun sendabelar honen izena jakin nahi genuke.

Nire ustez karatxa-belarra edo eritsitona edo da, Sedum telephium. Sendabelar ezaguna da, batez ere azaleko zauriak sendatzeko erabilia. Hortik dator, itxuraz eritsitona izena; eta karatx-belarra zer esanik ez!

Nola erabiltzen dezute zuek?

Kaixo, Jakoba:

Lehenengo eta behin, mila esker erantzuteagatik. Guk etxean "osabedarra" deitzen diogu. Interneten eta, sarritan aritu naiz landare honen izena jakin nahian, baina alferrik.

Gurean, landare hau zauriren bat edo garauren bat zoiltzen denean, erabiltzen dugu. Lehenengo, orria atzealdetik zerbait beroaren gainean ipini eta berotu, eta kolorea aldatzen zaionean, daukan pelikula antzeko hori kendu. Ondoren zauriaren gainean ipini eta benda batekin estali.

Mila esker eta ondo izan

Sagar muztioa kontserbatzeko pasteurizazioa egin behar da. Horrela bertan dauden legamiak, bakterioak eta abar galtzen dira. Muztioa 80°C ingurura pasteurizatzen da. Honek esan nahi du muztio guztia tenperatura horretara eraman behar dela eta gero hermetikoki itxita mantendu edan arte.

Nahi baduzu ontzietan sartu eta maria bainuan jarri. Honek "arazo" bat du, ontziaren erdiko muztioa pasteurizatzerako kanpoko aldekoa asko berotuko da, eta muztio freskoaren gustua izan beharrean konpota gustoa hartzen du.

Beste aukera bat pasteurizatzailea den makina bat eskuratzea da (erosi edota alokatu ere egiten dira) honek lana errazten du eta pasteurizazioa zorrotzagoa izango da.

Gehiegizko garbitasunaren ondorio da arazo hau. Sagardoa botilaratu denean erabat hustu eta garbitu egiten da ontzia; on beharrez, ahalik eta sakonen garbitu ere: azpiko sagardoaren ama kendu, ontziaren oholetan dagoen lika arrastoa... Ondoren hilabeteetan ontzia hutsik egongo da, zurak kanpotik bezala barrutik ere airea hartzen duelarik. Zura sagardoz blai, beteta, belaki edo esponja bat balitz bezala sagardoz busti-busti eginda egongo da. Sagardo honek airea hartzen duelarik hartzidura mota guztiak egingo ditu: ozpindu eta abar. Era berean zura bera ere usteltzeko bidean jarriko da.

Hau ez gertatzeko, sagardoa botilaratzen denean ontziaren azpiko ama eta edariaren proportzio bat bertan utzi behar dira. Ontzia hermetikoki itxita. Honek zura barrutik babestuko du.

Behin zurak zoko usain hori hartuta ez da erraza kentzea. Zerorrek ikusi behar duzu zenbaiterainoko lana merezi duten. Onena askatu eta oholak eta tapak marrusketatzea litzateke. Axalean izango dute nabarmenena kutsu hori, eta hau kenduta gero oholak bildu eta ontziaren buelta osatu eta tapak jarri aurretik erre punttu bat eman. Hau dena eginda ere, baliteke kutsuaren arrastoren bat geratzea, hori gero muztioa sagardo egiteko hartzidurak edo irakinak berak kenduko dio.

Zur oneko ontziak eta sagardo one egiten dutenak badira lan hori hartzeak mereziko du. Bukatzeko, ontzien tamainaren arabera honela deitu izan dira: 10 litro artekoa barrikotea, 100 eta 600 artekoa barrika, 600 eta 1000 artekoa bukoia eta 1000tik gorakoa upela. Zuen horiek beraz barrikak edo bukoiak lirateke.

Animo eta prestatu ontziak, aurtego uztarekin beharko dira eta!

Sufrea etiketak berak esango dizu zenbat bota, zenbat litro prestatu nahi duzunaren arabera. Azeri buztana kazuela bat bete belarrez eta gero urarekin, irakin 15 minutuz eta hoztutakoan emateko pronto dago. Ur horri litro bat esne erantsi. Gero behar dezun beste ura erantsi eta proportzioan sufre hautsa.

Zalantzarik gabe, BAI.

Landareak ontzietan jartzen ditugunean ontzi horiek beti zulatuta.

Soberan den urak alde egitea oso garrantzitsua da, bestela lurra urasetu, sustraiak ito eta landarea hil egingo da.

Ardiak eta aziendak ibiltzen diren tokietan, bide, landa, larre eta abarretan ohikoa da asuna bezala batana edo menda azaltzea. Zeuk ondo esaten duzun bezala aziendaren gorotza eta txizen ondorio da. Hondakin hauek nitrogeno asko dute eta pilatzen den tokietan erruz etortzen dira, indarrean, bi landare hauek.
Landare hauek galtzeko azienda kendu beharko litzateke, baina hau zaila izaten denez landareak moztu eta moztu beste aukerarik ez duzu. Biek lurpean sustrai sendoak dituzte eta hauek hustu behar dira. Moztu eta moztu, indarra kendu eta pixkanaka akabatzeko. Mozteko lan hau, kalte handiena egiteko ilgora denean egin.

Nik ezin dizut galdera hori erantzun. Ni ez naiz landareek gure osasunean duten eraginaren gaietan jakitun. Hori sendagileren bati galdetu beharko diozu.

Hala ere maiz entzun eta irakurri izan dut landare askok badituztela osagai “antibiotikoak”: tipulak, kurkumak, baratxuriak, oreganoak eta abar.

Ea suertea dezuten eta proiektua ondo burutu dezakezuen.

Amaitzean idatzi mesedez eta guk emaitzak zabalduko ditugu.

Eguzkilore lehorraren etorkizuna beti bera da, zeuk ederki asko agertu duzuna: ximel-ximel egin, loreko hazi guztiak harrotu eta hosto guztiak galdu. Lehnxeago edo geroxeago hori gertatuko da. Nire ustez ilbeheran moztuz gero gehiago iraungo du. Bestetik non jartzen den ere ondo pentsatu eguzkiaren argiak azkar erreko du. Lehorrean eta ahalik eta argi gutxien hartzen duen tokian jarrita luzeago iraungo du.

Nola jartzearena beste upeleko sagardoa da. Hortan iaioa den baten bat izango duzu urrutira gabe: iltze, puntapax, lokarri, alanbre…

Kaixo Jakoba! ARGIAko azken aldizkarietan agertutako sendabelarren gainean galdetu nahi dizut. Badakit tokian tokiko espresioak daudela eta belar ezberdinek izen bera eraman dezaketela, baina neuk ezagutzen dudan txitxare belarra latinezko Tanacetum parthenium izango litzateke, eta zuk aldizkariaren 2.318. zenbakiko argazkian Artemisa vulgaris (belar mina) izenarekin azaltzen duzuna bera da.

Ez dakit Matricaria parthenium eta Tanacetum Parthenium berdinak diren eta zenbait lekutan Artemisa abrotanum ere txitxare belar bezala ere ikusi dut. Nahaste izugarria dut familia horrekin. Argitzea bai ote?

Kaixo Pili. Egia da, izenak eta izanak nahasten ditugu. Txitxare-belar edo zizare-belar izena landare askorena da. Aipatzen duzun argazkikoa Artemisia vulgaris da, ez Tanacetum parthenium. Artemisiak lore grisaxkak ematen ditu, Tanacetumak, aldiz, larranbiloa edo kamamilaren antzekoak.

Compostae edo lore elkartu edo konposatuak dituzten landareen familia hori ikaragarria da. Elkarrengandik bereizi eta bere sendagaitasuna ezagutzen hasteko nik dakidan bide motzena Pio Font i Quer maisuaren Plantas medicinales, El Dioscórides renovado liburua da.

Ixil asko Jakoba. Landareekin soinutan egoteko jardueran nauzu. Enborrak eta adarrak astindu, hostoak zapaldu edota esku artean kraska karrakatu, belarriondoak petaloz ferekatu... Bai eta haizea eta zuhaitzen arteko esamesa amaigabe eta entziklopedikoa irakurri: zuhaize. Batzuek musika paratzen omen diote zenbait landareri, emankorrago haziko direlakoan. Iruditzen zait landareak ere aspalditik hasi zaizkigula haien musikarekin gu entretenitzen eta bideratzen. Landareekin egiten dugun larru edo azal jotze horretan, noraino ahal du landareak? Arbola koxkorra astintzea edota etxeko salako landare exotikoari hostoak igurztea edo abarrak tolestea... Maite al dute haiek, landareek? Guk bezain beste?

Kaixo Jakoba, 2.214 zenbakiko Erlikiaz erlikia artikuluan Lycium europeaum landarearen euskal izena hesilaharra dela diozu. Beste toki askotan, ordea, hesilaharra deitzen diote Rhamnus cathartica-ri, hau da, gaztelaniaz espino cerval deritzonari. Bi landareek izen bera ote dute? Hemen, Gipuzkoan, ba al dago Lycium-ik?   

Aupa Jakoba. Aurrean dut duela gutxi ilenaz idatzi zenuen artikulua. Duda bat sortu zait horretaz: ukenduak egiten direla diozu... Nola egiten dira, ez ilenenak bakarrik, baina, oro har, ukenduak?