Ea ba Jakoba, densimetrok esaten ziak upela ixteko daketela, etxoin eingoiat ilbehera 19a eo oi baino lenau itxikoiat? Tenperatura 13°ta densidadea 1001. Ze komendatzeiak? Aioooo ta eskarrikasko aldez aurretio.

Historia osoa jakin beharko genikek (zer sagar mota, nahasketa, nozi jo eta muztioa upeleratua…) baina dentsitate horrekin nik lasai itxi egingo nikek. Nahi izatera, badaezpada, ixteko kortxoan zuloa egin eta tutu txiki bat jarri zeikek kanpoko muturra urez betetako botila batean sartuz. Urak etziok aireari sartzen utziko, eta era berean barruan gasik sortuz gero uretan barrena erraz asko aterako dek. Itxi, itxi, ilbehera arte itxaron beharrik eztakak.

kaixo eguzki lore hau iaz dagoen tiestoan landatu nuen, denda batean erosita. aurten zoragarri egon da aurreneko argazkian ikus daiteken moduan. Irailean, ximeltzen hasi zenean kimu berri pare bat bota zituen. urrian. kimuan handitu dira eta landare zaharraren haziak askatzen hasi dira. zenbait galdera ditut: 1- kimuak berriak bertan utziko ditut usteltzen has daitezen? kendu eta beste nonbaiten landatu? 2- nola zaindu beharko nuke landare zaharra datorren urtean berriz jaio dadin? 3- haziak gorde eta haztegi batean jarriz, landare berriak lortuko nituzke? oharra: argazki pare bat gehiago jarri nahi ditut baina ez dakit nola milesker eta ongi izan

Eguzki-loreak bi urteko zikloa du; lehenengoan hazi egiten da eta sustraiak zabaldu, neguan desagertu eta bigarrenean loratu egingo da. Loratutakoan hil egiten da. Ipurditik bi kimu berri eman dituenez horiek ere ziklo bera izango dute. Bi kimu horiek bereizi nahi badituzu bakoitza bere aldetik bizitzeko gai dela ziurtatu behar duzu. Azpia miatu eta ea bakoitzak bere sustraiak badituen. Batek sustraiak baditu hura kendu eta landatu eta bestea ama zenaren sustraiekin utzi. Sustrairik ez badu batek ere, biak bertan utzi. Nahi izatera ipurdia lurrez estali daiteke ea horrela sustraiak ematen dituzten. Landaketa orain egin daiteke, baina nik uste dut hobea litzatekeela izerdi berriarekin egitea, otsaila amaieran edo martxoa hasieran. Beti ilbeherarekin. Landare zaharra bere horretan utzi eta normalena litzateke gehiago kimurik ez ematea eta hiltzea. Baina agian miraria gertatzen da; martxoa-apirila arte itxaron. Haziak jaso eta toki hotz eta ilun batean jaso, ontzi batean hozkailuan, adibidez. Otsailean edo martxoan erein, ilgoran.

Egun on, Irakurri dizut ongarri berdea ereiteko sasoia hasia dela, bestalde lurra ongarritzeko (satza) sasoia urri azaroa omen da. Datorren urtera begira zer litzateke aproposena ongarri berdea? satza? Biak egin daitezke sail berdinean? BAtzutan bat bestetan bestea? Eskerrik asko.

Satsa baldin baduzu hori banatu eta kito. Ondoren bertan sortzen diren belarrak eta bertan utzi eta udaberrian edo behar duzunean bertan txikitu eta kitto. Nahiago baduzu orduan belar moztuak kendu eta usteltzen utzi. Lur pobrea baduzu, edota gogorra ongarri berdeak asko laguntzen du. Orain erein eta neguaren erdia aldera satsa eman; ondorengoa berdin.

Uzta bedarra kentzeko zer egin behar da? Gero eta ugariago dago gure landetan.

Uzta, uztaoa, lapaitza… izen asko du euskaraz. Sustrai eta guzti ateratzea da onena baina egingarria den aukera bakarra moztu eta moztu egitea besterik ez da. Simaurrarekin edo aziendaren larretzearekin ugaritzen da. Loretzen denean haziak zabaltzen ez utzi. Eta ahal izanez gero udaberri-udan hostajea ipurditik moztu, desbrozadora edo antzekoren batekin. Kalte handiena ilgoran moztuta egiten zaio. Ilgoraero mozten baduzu, laister desagertuko da. Ilgora onenak, beretzako kaltegarrienak maiatzekoa, ekainekoa eta uztailekoa dira

Kaixo Jakoba. Askotan irakurri dizut gaitzen aurka neem, bacilus eta xaboi potasikoa erabilera gomendatzen dezula. Nik aurten Axun ura gehitu diot nahasketa horeri. Gauza da irakurri dudala bacilus-a ezin dela beste erremediorekin nahastu, efektua anulatzen delako. Ez Dakit argitzerik daukazun Eskerrikasko

Bacillus thuringiensisa lasai asko nahasi dezakezu. Eta Neemarekin nahasita izugarrizko konbinazio eraginkorra da intsektuen izurriteen aurka. Horri xaboi potasikoa erantsiz gero tratamendua oso ona izango da, osoagoa eta landarean toki gehiagotara iritsiko denez hobea. Neem olioak intsektuen harren eta beldarren hazkundea eta garapena eragozten ditu eta Bacillusa intsektuentzako pozoi bat da. Baina esandakoa, lasai eman batera. Hori bai gaitzen aurka ez dute balio, izurriteen aurka lan egiten dute.

Kaixo! Zer egin dezaket barraskiloaren kontra?.

Nik ezagutzen dudan aukera eraginkorrena ilundu duenean buelta bat egin linterna indartsu batekin eta landareak ondo miatu. Horrela egun batzuetan. Hezetasuna baldin badago (xirimiria, euria eta abar) hobe, errazago bilatuko dituzu. Gero beraiekin zer egin zeuk erabaki.

Nola lortu banbua desegitea. Eskerrik asko.

Landare iraunkorren kasu ia denetan bezala iraupenaren eta biziberritzearen gakoa sustraietako erreserba kopurua da. Lurretik gora azaltzen dueña moztu eta kentzen diogunean erreserba horien bizkar sortuko ditu kimu eta banbu berriak. Erreserba horiek deuseztatu behar dira. Moztu eta kimu berriek hostoak eman aurretik, orduan hasten baititra berriro erreserba horiek birkargatzen, moztu berriro; eta moztu; eta moztu… Beti kimu berri horiek handiak egiten utzi gabe. Batzuek moztu eta saila goldetu egitne dute sustrai nagusiak kentzeko; baina inoiz ed da erabat garbitzen. Hala ere hasieran hori egiteak asto ahultzen du eta moztu-moztu lan hori erraztuko luke. Mozketak ilgoran eginda ere laguntzen du.

Ahaztutako konpostera bat badugu eta txingurriak ditu konpostak. Hau ongarri bezela baratzean erabiltzeko gaizki ezta? Erremediorik??

Inongo arazorik gabe erabili luar hori. Gehienez ere txingurritegia desegingo duzu eta txingurriak han hemen, luarra non han, sakabanatuko dituzu.

Arratsaldeon Etxean ardiak dauzkagu eta larrean argazkian agertzen diren belarrak erabat ugaritu dira, eta besteak ia desagertu. Uste dugu bere jatorria ardiei emandako pentsua dela. Gutxi gora behera hektarea bateko lurra da. Nola kendu ditzakegu? Mila esker

Aukera erreal bakarra moztu eta moztu egitea da. Ilgorak dira onenak eta lore edo fruitu egunak. Eta sekula ez utzi loratzen eta hazia zabaltzen. Egun egokiak izango dira: uztailaren 19 arratsaldea, 20 eta 21 goiza. Baita 28 eta 29 goiza ere. Abuztuan 16, 17, 24 eta 25. Egun horietan ezin baduzu ilgorako beste egunetan: uztailaren 19 eguerditik 31ra eta abuztuaren 16tik 28 eguerdira. Hurrengo urterako gogoan izan horrelako lanak egiten maiatzean hasi behar dela. Moztualdi bakarrarekin ez konformatu, moztu eta kimu berria ematen duenean berriz moztu, eta berriz, atzeratu arte.

Seguran Santa engrazi egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da edo bakoitzetik banaka batzuk eramanda nahikoa izan ohi den jakin nahiko nuke. Mila esker.

Inolako zalantzarik gabe denak eraman. Hazi bakoitza bat eta bakarra da. Aita baten eta ama baten arteko hibridazio edo nahasketaren ondorioa. Ez da inoiz bere kopiarik sortuko. Kopiak edo klonak sortzeko era bakarra hibridazio kontrolatua da. “F1 hibridoa” ikusiko zenuen noizpait, agian, hazi poltsatxoren batean… Hori da landare berdinak sortuko dituzten hazi berdinak egiteko era bakarra. Ohiko haziak, aldiz jeneralean ezezaguna den aita eta hazia daraman fruitua emango duen amaren eman-hartu eta nahasketa sexualetik datoz. Agian ezaguna egiten zaizu aita ezezagunarena eta ama ezagunarena; bedeinkazio bila elizatik elizara bazabiltza are eta ezagunagoa.

Beraz hazi bakoitza bat eta bakarra izaki, bat bakoitz horrek hartzen duen bedeinkazioak zereraginik ez du izango beste hazietan. Bedeinkazioa bedeinkazioa da, ez da, Beñat Sarasola Santamaria poetak dioen bezala, xaguxarraren eguerdiko doministikua. Bedeinkatua izango da mirakulurako bidea zedarritzen duen uraren ttanttak busti duena. Bedeinkazioaren grazia hartzen duena hazia denez, eta hazi guztiek bezala landarea sortzeko bidean lehen lana sustraiak sortu eta lurra ahalik eta indartsuen jo jo eta zulatzea duenez helburu, ur ttantta horrek ernetzeko asmoa piztuko dio, haziaren baitan lo dagoen landare berriaren muina esnatuko da, urak zelula berriak sortu eta zaina indarrean zut jartzen du, eta ur hori bedeinkatua bada zutitze eta tentetze hori are eta bulardetsuagoa, gogorragoa, balenkiagoa, berdekiagoa, bihoztunagoa, indartsuagoa, harditagoa, kementsuagoa, dulabreagoa, sutsuagoa, errimegoa, mutiriagoa, gotorragoa, azkarragoa, azarriagoa, irmoagoa, fierrago, zimelagoa, bortitzagoa, suharragoa, errutsuagoa, kuraiosagoa, gotorragoa, kaliputsuagoa, irmoagoa, fetxoagoa, sendoagoa, pijoagoa, tinkoagoa, bipilagoa, kartsuagoa, fermuagoa, goriagoa, tenkorragoa, zozkotsuagoa, adoretsuagoa, finean zinki eta finki erskonagoa izango da, dudipe.

Etzazula deabru txerrenenaren izenean hazi bakar bat bera ere bedeinka gabe utzi. Hazi horretatik letorkeen landarea erruki dut: soro osoa asaldatu, senetik atera, oldartu, matxinatu, mutinatu eta ernegatuko duen artaldeko ardi beltza, amak sekula miaztu gabeko sasiardia, behikundeko adar bakarra, betizu begi-oker ezkela, herriko zakil-handi erreena, oilar ezproi kamuts gandor gabea, txerri-jende arteko masto errena izango da. Sorojorran aritu behar duen jorratzailearen jorraiak laister berarena egingo duena. Garbizaleari ere garbitze lana aurreratuko zaio, zaizu, hazi hori behar bezala bedeinkatua izan izan balitz.

Etzazula, sekula jo eta jokatu gabe berrogei azkazaldun bihurtu zenaren izenean, hazi bat bera ere Santa Engraziko ur mirarigile horretan blaitu gabe uztearen sakre madarikazioa egin. Une horretatik atzera bizi ezin eta iraungo duzun eguna bai eta hurrengoan ere bai, Bitoriano Gandiaga Artetxe fraide poeta zenak zioen bezala zure arima, bere aldiz, ernegu bizitzea nahi ez baduzu.

P.S. Erreguzazu, arren, inongo zopajale segurarrek ez dezatela hau irakurri; sekula sekulorum iraungo lukeen “hazien zalantzatia” edo ezizen aise maltzurragoren batekin bedeinka ez zaitzaten.

Kaixo Jagoba! Gure baserrian galdera batekin gaude. Garoa kendu nahi du osabak baiña ez daki noiz den eun egokia ilargia… kontutan izanda. Eskertuko zure erantzuna! Mila esker eta aurrez eskertuz!

Garoa bezala galdu nahi diren landare guztiak (asuna, otea, lapaitza, menda…) beti izerdi handienarekin daudenean eta ilgoran ebaki behar dira. Datorren ilgora ekainaren 22tik uztailaren 4ra izango da. Dena da ona mozteko, baina kalte handiena egiteko egunak hauek: ekainaren 22, 23, 26 eta 27 eta uztailaren 1 eta 2. Hurrengo ilgora uztailaren 19 bazkalondorenean hasi eta 31 arte izango da. Landareentzako egun kaltegarrienak: 19 arratsaldea, 20, 21 goiza, 23 arratsaldea, 24, 26 goiza, 28 eta 29 goiza. Abuztuan 16tik 28 eguerdira izango da ilgora. Egun kaltegarrienak: 16, 17, 20, 21, 22, 24 eta 25. Ilgora bakoitzean behin edo bitan moztu, txikia egonagatik moztu. Eta asko atzeratzen du garoa kareak, kare bizia eman ahal baduzu eman, 200 gr/m². Karean bi-hiru urtetan eman.

Zitrikoen azalak eta fruituak: limoi, mandarina... usteldutakoak luarrera bota ahal doguz?

Bai. Bota daitezke. Ahal izanez gero puska txikiak eginda, errazago luartzeko. Tamainan botatzea ere garrantzitsua da, hau da, ez dadila garrazki azala luarreko osagai nagusietakoa izan.

Aurreko urteko asun ura daukat eta jakin nahi dot balio dauen aurten erabilteko.

Nik ur hori ureztaketarako erabiliko nuke: landaretxoak baratzean landatutakoan, jarri berria den zuhaitz edo arbola, loreontzietako landareak… Bere berezko erabileretarako hobe duzu aurten minda edo ur berria egin.

Har hauek agertu zaizkigu etxeko konpostean. Zer dira, eta onuragarriak al dira?

Har potolo horiek materia organikoa jaten dute. Horregatik bere bizileku gogokoena luartokia da, etengabeko organikoaren emena dute hor. Gero lurrera joaten direnean, baratzera edo dena delakora, han nahikoa materia organikorik ez bada landareen, batez ere gaztetxoen sustrai samurrak jateari ekingo diote. Beraz luartokian bizi daitezke, baina kontuz gero. Onena luarra erabiltzerakoan bahe batetik pasa, har horiek bertan gera daitezen.

Kantina bat daukagu, kostaldean. Inguruan lorategiak eta frutarbolak dauzkagu. Egunero kafe-hondar pila bat sortzen dugu eta hori gero ertz batean pilatzen joan gara, beste ezelako lanik edo gehigarririk gabe. Zer egin genezake horrekin guztiarekin? Irakurri dizugu hondakin oso azidoa dela, eta onena luar pilan nahastea dela. Nola egingo zenuke zuk, jakinda egunero hainbat kilo kafe (ehotuta eta bustita) pilatzen dugula? Zerekin nahastu? Zenbat denboraz utzi ontzen? Gomendiorik hori gero lorategietan berrerabilgarri izan dadin? Milesker!

Kafe ehotu hezea oso material ona da luarra egiteko. Luarari azidotasuna eransten dio, baina baita, besteak beste, nitrogenoa, magnesioa eta potasioa ere. Luar horrek lurraren hezetasunari eutsiko dio eta kafeinarekin bareak eta barraskiloak uxatuko ditu.

Luarra egiterakoan material hezea edo berdea eta material lehorra edo marroia nahasten dira, 1:4 proportzioan. Belar moztua, janari hondakinak eta abar bezala kafe hondarra material berdea da, beraz proportzioan lau aldiz gehiago beharko duzu material lehorra: hostoak, orbela, lastoa, belar ondua, garoa, zerrautsa, adar txikituak, egunkari papera… Maiz nahastu eta irauli, 8 egunetik behin, pila berotu eta ondo irakin dezan. Zenbat denbora behar duen hori ezin esan daiteke. Tokiaren arabera, klima, zenbat bustitzen den, eta abarrek aginduko dute, baina textura ikusita jabetuko zarete egina dagoen, eta lurrari nahasteko moduan dagoen. Uda partean lurrari nahastu behar izanez gero, ortuan edo lorategian adibidez, ondo egina behar du. Udazkenean gehitzez gero erabat egin gabekoa ere zabaldu daiteke.

Nola esaten da euskaraz "cultibo asociado"?

Nik “labore elkartu” esango nuke.

Noiz dira neguko tenporak? Eta nola irakurri behar dira? Zeri erreparatu: tenperatura, hezetasuna, eguzki, euri, laino, gorabehera... Gomendiorik?

Neguko tenporak abenduko hirugarren astean izaten dira. Tenporazale tradizionalek diote tenporak hiru egunetan izaten direla: asteazkena, ostirala eta larunbata. Bakoitza datorren urte sasoiko hilabete bati dagokiona, batzuk diote egunen hurrenkera berean (asteazkena urtarrila, ostirala otsaila eta larunbata martxoa) baina beste batzuk alderantzizko hurrenkera ematen diote, hau da: asteazkena martxoa, ostirala otsaila eta larunbata urtarrila. Pello Zabala handiak zioen hiru egun horiei ezik astebete osoari begiratu behar zitzaiola, asteazken horretatik hasi eta hurrengo asteazkenera arte, biak barne. Zabala jaunak asko idatzi zuen eta tartean baita tenporei buruz ere. Berak zioen batez ere gorabeherei erreparatu behar zitzaiola eta nagusiki haizeari. Haizea nondik halako giroa, eta haize aldaketek dakartzate gorabeherak; hego haizea lehor eta bero, edo neguan hotz, mendebala euria, ekia hotza, iparra hotza eta euria... Nik Pello Zabalari jarraituko nioke. Gomendio nagusia: irakurri Pello Zabalaren liburuak eta idatziak.

Kaixo Jagoba: Gaurko irratsaioan, galtzear dagoen, otso belarraren hasiak eskuragarri dituzula ulertu dugu. Horrela bada, eskertuko nizuke nola eskuratu ditzakedan esango bazenit. Baserriko nire lehengusinak senda belarrez osatutako ukenduak pasatzen dizkigu zerbait dugunean eta ziur ondo etorriko litzaioklea. Zure erantzunaren zain geratzen naiz. Agurrak

Otso-belarraz ez otsalizarraz aritu gara. Otso-belarra edo baso-anemona edo baso-eguerdililia Anemona nemorosa da, belar iraunkor bat. Otsalizarra aldiz, Sorbus aucuparia, zuhaitza da. Entzule batek eskaini ditu genero bereko  Sorbus latifolia zuhaitzaren haziak. Hazi horiek gogoko badituzu idatzi mesedez Landaberri saiora zuzenean: landaberri@eitb.eus.

noiz moztu behar da kañabera

Pardatarako edo makiletarako kanabera neguan mozten da, urtarrilean edota otsailean. Batzuek ilbeheran diote eta beste batzuek ilgoran. Onena zeuk proba egitea, eta esango diguzu…

Egunon!! Etumeta basarritik idazten diat. Belardin uztau eta asuna ikaragarri erten tzitek eta galdera dek karie noiz bota, ardi puriña bota aurretik edo gero?? Hil goran edo hil beran?? Eskerrikasko aldez aurretik

Uztaua eta asuna purinak indartzen dizkik. Ahal izanez gero purinik ez bota, edo dosia jaitsi. Purina orain ematea onena eta karea urtarrilean edo otsailean. Uda partean beste karealdi bat eman zitekek. Belardia karetzeko ohitura baduzue 100 gr/m² eta aspaldi karerik usaindu ere ez badik egin 200 gr/m². Hiru bat urte horrela eta hortik atzera 75-100 gr/m².

Kaixo, Jakoba! Ausartu naiz galdera hau egitera: fumigatzen ari zaizkigu? Egunero ikusten ditugun hegazkin horiek, uzten duten arrastoa ... Susmoa aspalditik dator eta honek izugarrizko kaltea eragingo duenez ingurugiroan... Jakin nahiko nuke zure iritzia eta zer egin dezakegun... Milesker!!! *Badakit zentsura dagoela gai batzuen inguruan. Ulertuko nuke ez erantzutea.

Gai horren inguruan ez dakit ezer. Maiz entzuten da fumigazioaren gai hori. Noizpait zer produktu erabiltzen omen duten ere entzun izan dut. Esaten dizut, baina: nik ez dakit. Eta ez dakit nondik eskuratu dezakegun horri buruzko informazio zehatza eta fidagarria. Ea hau irakurtzen duen norbait animatzen den…

Kaxooo. Noiz da garai hobena kanaberak moztutzeko? (Pardak egiteko)

Neguko lana da, urtarrilean eta otsailean egiten da. Batzuek ilbeherako lana dela diote, beste batzuek ilgorakoa. Proba edo saioa egitea proposatzen dizut: urte pare batean ikusi ilbeherakoak edo ilgorakoak zeintzuk hobeto irauten duten, eta gero emaitzen berri denoi eman. Horrela denontzako onura ekarriko du zure lanak. Horixe da gure goiburua: eman eta hartu.

Menta belarra asko daukagu belazetan, nola desagertu? 

Menda-belarra galtzeko bere aurka pentsatu behar dugu. Herbizidarenak ez du sekula emaitza onik emango, lurpean dituen sustrai lodikoteak ez bait ditu kaltetzen. Eta haiek landareak berritu eta berritu. Gure saio guztiak lurpeko horietako energia ahitzera bideratu behar ditugu. Horregatik moztu beti ilgoran, landareak kemen eta energia gehiago goian duenean, mozketarekin kalte handiagoa egingo baitiogu. Urte sasoia ere garrantzitsua da: izerdi gehien duenean egin, kaltea handitzeko. Nire iritziz maiatzetik hasi eta abuztua bitarteko ilgoretako mozketak dira kaltegarrienak. Era berean, zenbat eta mozketa gehiago eman orduan eta gehiago ahulduko da. Egun motari buruz, aproposenetik hasita: fruitu eguna, lore eguna eta hosto eguna.

Era berean azienda larrean ibiltzeak menta indartu egiten du, bere simaurraren bidez. Ahal izanez gero azienda tarteka atera. Era berean karea emateak asko laguntzen du menda atzeratzen.

Kaixo! Lursaila erosi berri dugu eta 30 urte inguruko abandonoaren ostean, metro t'erdiko altuerako sasiz beteta dago dena. Desbrozadora pasatu ostean, zer egingo zenuke lursail hori landu ahal izateko? Alde baten baratzea jarri nahiko genuke eta belar soroa bestean. Eskerrik asko!

Sasia kendutakoan azkar egin behar da egin beharrekoa, bestela berritu egingo da berriz dena bereganatuz. Nire ustez onena lurra axal axalean lantzea da, rotabatorrarekin adibidez. Baina kontuz rotabatorrarekin lurra sakon lantzeko tentaldian ez erori; axalean eta azkar paseaz lahar ipurdiak erraz aterako dituzue eta lurra berdinduta geratuko da. Ongarri askorik ez du beharko batez ere belazeak. Baratzea bai, nahi izatera ongarritu luarrarekin edo simaurrarekin. Oraindik neguko barazki guztiak jartzeko garaiz zabiltzate: porru, aza jende, azenario, ziazerba, zerba, errefau eta abar. Laster tipulak, baratxuriak eta udazkenean baba, ilarra eta abar. Ongarri asko izanez gero beste era batera hasi dezakezue baratzea: lurra kartoiz estali, ondo-ondo busti eta 8-10 cmko luar geruza bat jarri gainean eta hor egin baratzea. Azpiko belarrak ezingo dute hazi, eta konturatzerako kartoia ustelduko da eta barazkiek azpiko lurrari lotuko dira. Maiz-maiz ureztatu behar da. Belazea egiteko gero zer mantenu emango diozuen pentsatu behar da: nola ebakiko duzute, zertarako erabiliko (zanpatzeko, asko zanpatzeko, kirolerako, bistarako…)… Horien araberako belar espezieen nahasketa erein behar da. Horretarako lurra berdindu, hazia banatu, alferra edo rodiloarekin zanpatu eta ureztatu. Uda nolakoa denaren arabera ureztatu. Ongarria neguan eman, beranduenera martxoan.

Noiz eta nola jaso daiteke berbena?

Sendabelar guztiak bezala berbena ere loraldiaren hasieran bildu behar da. Orduan du energia gehien zuztarrean eta hostoetan, Gero loreetara, fruituetara eta hazietara bideratuko du. Guri hostoak eta zuztarrak komeni zaizkigu, horiek erabiltzen baitira. Beraz lehen loreak irekitzera doazela edo irekitakoan bildu. Onena ilgora da eta ilgoraren barruan hosto eguna. Zenbaitek landareari tira eta sustrai eta guzti biltzen dute. Onena moztea litzateke, berritzeko aukera izan dezan. Lehortzeko egokiena toki ilun eta lehor batean jarri, zintzilik edo paper baten gainean. Ondo ohartu denean ontzi itxi batean jaso daiteke. Bide horretaz informazio zabala duzu Garbiñe Larrea Iturralderen “Sendabelarren dakitena” liburu mardulean.