Egun on. Goizean eta arratsaldeko azken orduan eguzkia duen lurrean zer erein edo landatu daiteke? Argitasuna ez du falta, baina arbolak itzala egiten dute. Mila esker.
Bero handia eta eguzki asko behar duten barazkiak ezik denetatik jarriko nuke. Bero eta eguzki asko behar dutenak hauek dira: tomate handiak, piper handiak, alberjinia, luzokerra, azenarioa, tipula, leka, babarruna eta kuiak. Beraz jarri: hostoa jaten diegunak: uraza, eskarola, errukula, zerba, ziazerba, borraja, perrexila, martorria, mentak, garraiska, azak; baita azalorea eta brokolia. Neguan babak eta ilarrak. Errefautxoa, arbiak, patata, erremolatxa, marrubiak, mugurdia, ahabia eta andere-mahatsa.
Gaur arte erantzundakoak (752 galdera-erantzun)
Hurrondoak hostoa galdu egiten du neguan. Hori egiten duten landare ia denak bezala negu neguan landatu behar da, abendua eta otsaila artean. Nola? Hazitik landarea sortu dezakezu, orain erori berriak diren hurrak, gustuko dituzun aldaerakoak, bildu eta hondarretan sartuta jaso; kanpoan, negua sentitzen eta euriarekin bustitzen direlarik. Euririk ez bada ureztatu. Otsailean atera eta erein, baratzean edo otzian. Bestela landarea eskuratu, beste hurrondoren baten azpiko aldean topatuko duzu alerik. Erosi nahi baduzu zihurtatu zer nolako aldaera den. Landatzeko tokia ondo aukeratu, gerora zein tamaina izango duen eta itzala nora egingo duen eta abar kontutan edukiz. Aurrez zuloa egin dezakezu eta neguan landatu. Lurra simaur edo luar zaharrarekin nahasi. Landarea lehengo sakonera berean jartzea garrantzitsua da, azalean nabarmena izango da noraino zegoewn lehen lurpean. Agian, lehen udan ur pixka batekin algundu beharko diozu.
Gaitzak espora bidez hedatzen dira. Landarea gaixo egon bada, pentsatu zure baratzeko ingurune guztia esporez gainezka dagoela, hurrengo landare ahulen edo zaurituen zain. Beraz, gaitzengatik behintzat lasai bota luar pilara. Bakterio edo virus edo bestelako eraso arraroren bat badago, hori beste upeleko sagardoa da. Orduan bai, seguruenera erretzea hobe.
Ondo helduta daudenean ederki igarriko diozu. Ez dago sasoi bakar bat. Zeureak noiz landatu dituzunaren eta eguraldiaren arabera lehenago edo geroago izango da. Heldu eta azala zailtzen zaienean, orduan.
Garatu egin zaizu baratzuria. Garatu edo tontortu, zildu, kukulatu, morronkatu, goiti joan, muskildu, hozitu, buztandu, gogortu, burutu. Lorea eman du gararen gain gainean eta lore horiek haziak. Baratxuri batzuek hazia eman beharrean baratxuri atal txikiak ematen dituzte. Atalak badira baratxuri arrunta bezala landatu. Haziak badira, erein eta landarea egitean landatu, tipula balitz bezala. Hazitik baratxuri aldaera desberdinak ezateko aukera duzu, ea zer emaitza eskuratzen duzun.
Hurritza azaroko ilgoran mozten da. Banbuak, bata zein bestea otsailekoan.
Berezitasunik gabe, denak ilgoran. Denekin lorea da bilatzen duzuna, eta hori ilgorak sustatzen du.
Nik esango nuke roska deitzen diren harren multzokoak direla. Denetatik jaten dute, lore landareak bezala barazkiak. Erakarri eta hiltzeko nahasketa bat prestatu daiteke: zahiari edo irinari azukrea nahasi. Bacillus thuringiensis deituriko produktu naturala erantsi eta ur piska batekin ore bat egin ondo-ondo nahasita. Landareen inguruan jarri.
Inausketa egiteko sasoi egokiena izerdi berriaren etorrera da. Non bizi denaren arabera otsailaren amaiera-martxoaren hasiera edo toki hotzean bizi bada martxoaren amaiera. Egur ahula eta biguina du zumeak. Horregatik erabiltzen da saskigintzan edo itxiturak egiteko txirikordatzeko erraza delako. Besterik ez bada su egurretarako.
Kuiak jasotzeko ahalik eta helduen egotea komeni da. Dasta hobea izango dute. Arazoa hotza da. Izotzak etorri aurretik jaso behar dira. Kuiak berak erakusten du heldutasuna, landareara lotzen duen txortena zimeltzen denean orduan da garaia. Izotzarena non bizi denaren arabera. Eta beti txortena osorik duela jaso, nahi izatera landarearen zarbaren zati batekin.
Gereziondoa eta aranondoa, biak fruitua hezurduna dutenak. Familia horrek nahikoa arazo du hemen, hezetasuna dela-eta izaten dituen gaitzaengatik. Ni saiatuko nintzateke bertako barietateren bat topatzen. Mintegi batzuk eta hazien sareak ari dira lan hori egiten eta haiengandik eskuratuko nituzke, bertara ohituagoak, zailduagoak izango dira. Euskal Herriko Hazien Sareak banatzen ditu fruitu arbolen lehengo barietateak. Hostoa galtzen dutenez, landaketa negu-neguan egitea komeni da, abendua-urtarrila tarte horretan.
Ahuakatondoari dagokionez, hostorik ez du galtzen eta beraz negua igaro arte itxaron. Martxoa aldera landatu.
Eguraldiari lotu behar zaio itxura hori. Hzetasun handia baldin bada, alearen kanpoko aldeko zokotena ez da ondo lehortzen eta fruituari itsatsita geratzen da. Ez du euri asko egin, baina ihintzak handia izan dira. Tokiaren arabera ere eragin hori ikusgarriagoa izango da. Aldaera edo barietate batzuk joera nabarmenagoa dute horretarako.
Nik beti egur gogorrak ezagutu ditut lan horretarako: ezpela, artea eta antzekoak. Arantza beltza edo elorri beltza ere oso gogorra da. Ahalik eta gogorren irauteko nik neguko ilbeheran moztuko nuke.
Argazkian ez da garbi ikusten, baina itxuraren arabera ontzi batean bizi dela esango nuke. Nire iritziz bi arazo elkartu dira. Batetik janari gutxi, ontzi handiena ere txikia da wisteria bat eder izateko. Ahal duzun ontzi handiena jarri, urtero simaurra edo luarra eman lodi eta ureztatzeko urari ere ongarri likidoa nahasi. Bigarrena, lehortea da. Hostoetan ageri diren orban horiek, janari eskasiaz gain euli txuriaren edota tripsaren erasoa azaltzen dutela dirudi. Horiek uxatzeko onena urarekin ihinztatzea da. Maiz maiz egin, ahal baduzu egunero, hostajea ondo busti.
Lasai jaso eta jan. Azala ondo zailduta baldin badute lasai jan. Onena ilgoran moztutakoa izaten da. Jasotzeko, negurako gordetzeko, aldiz, ilbeheran moztu; betie re txorten eta guzti.
Ahalik eta azkarren geruzatu. Geruzatzearen teknika oso ona da hazien ernetzeko gaitasunari eusteko. Honela adierazten du 2019 urterako arfgitaratua dugun LANDAREAK LANTZEN agendan:
HAZIAK GERUZATZEA
Hazia heltzetik ernatu arte tarte bat igarotzen da. Zuhaitz, fruitu arbola eta zuhaixken haziak jasotzeko era da geruzatzea.
Bietan fruitua heldu denean eskuratzen ditugu haziak. Hauek sortu ahala, geruzatu egin behar dira. Errekako hondarra behar dugu, zulatutako ontzi batean hondar geruza bat jarri eta gainean hazi geruza bat, gainean hondarra, gainean haziak... Hondar geruza batekin bukatu. Ontzi hau kanpoan jarriko dugu negu guztia han igaro dezan. Beti heze egon behar du, baina ito gabe.
Haziak neguko hotza sentituko du eta udaberrian erraz ernatuko da, hondarrak ebaki txikiak egingo dizkio azala leuna badu eta hezetasunean hazia puztu eta ernatzeko prestatuko da. Neguan otsailean edo martxoan haziak atera eta erein, edo hondarretan bertan kimuak atera arte itxaron eta orduan landaretxoak landatu.
Argazkian ez da zehaztasun onenarekin ikusten baino itxura guztien arabera haritz hori zauria sendatu ezinik dabil. Zauria sendatzea da izerdiaren bidez orbaindu eta ixtea. Beraz, izerdia ikustea ez da txarra, arazoa zauria luzez irekita egotea da. Nik zauria ondo garbitu eta begiratuko nuke ea hor zer dagoen-dabilen. Bestetik kontuz makinekin: belarra mozterakoan edo beste edozein lanetan makinak ez dezala azala ukitu. Horrek sor dezake orbain hori ere.
Nire iritziz satagina izango da, gazteleraz “topillo de campo” eta frantsesez “campagnol” esaten diotena. Oso zaila da uxatzea. Jarri sator-belarrak ingurua, sustraien izerdiak erre egiten du. Lurraren azala garbi mantendu, bnelar zakar eta hondakinik gabe. Gauez ibiltzen da, batez ere, eta harrapariek ondo ikuzteko aukera izatea komeni da. Intsusa inguruan landatuta ere uxatzen dira.
Onena haziak geruzatzea da. Begira 2019ko LANDAREAK LANTZEN agendan nola adierazten dudan:
HAZIAK GERUZATZEA
Hazia heltzetik ernatu arte tarte bat igarotzen da. Zuhaitz, fruitu arbola eta zuhaixken haziak jasotzeko era da geruzatzea.
Bietan fruitua heldu denean eskuratzen ditugu haziak. Hauek sortu ahala, geruzatu egin behar dira. Errekako hondarra behar dugu, zulatutako ontzi batean hondar geruza bat jarri eta gainean hazi geruza bat, gainean hondarra, gainean haziak... Hondar geruza batekin bukatu. Ontzi hau kanpoan jarriko dugu negu guztia han igaro dezan. Beti heze egon behar du, baina ito gabe.
Haziak neguko hotza sentituko du eta udaberrian erraz ernatuko da, hondarrak ebaki txikiak egingo dizkio azala leuna badu eta hezetasunean hazia puztu eta ernatzeko prestatuko da. Neguan otsailean edo martxoan haziak atera eta erein, edo hondarretan bertan kimuak atera arte itxaron eta orduan landaretxoak landatu.
Nik ezagutzen ditudan izenak hauek dira, ezagunenetik hasita: argoma, tojo, aliaga, aulaga, ercajo, escajo, argilaga, gatosa, hierba del suspiro eta punchera.
Adarrak mozteko garai onena izerdi berria hasi aurrekoa da. Aipatzen dituzun horietan otsaileko ilbehera.
Gabon Jakoba, galdera bat. Bizi lagun batek honako hau egin dio zuhaitzari. Berreskuratzeko aukerarik egongo al litzateke? Eskerrik asko
Oso zaila izango du bizitza normala izatea, baina itxuraz ez dio azala den-dena kendu eta irauteko aukera ikusten diot.
Orain hostajea galduko du baina udaberrian berriairtengo zaiola uste dut. Seguruenera beste urtetan baino gutxiago, baina atera bai. Bizi laguna dezu ala erahil laguna, edo bizi etsaia...
Nire ustez sahatsa da, Salix generokoa. Sahatsaren egurrak ez du erebilpen berezirik gaur egun. Egur biguina du eta egitura nahasiko adarrak. Honexegatik ez da saskigintzan erabiltzen. Sutarako, hesitarako edo bere azpian dagoen baratzean adarretarako, arbatzeko alegia erabiltzeko.
Kimaketa egiteko sasoi onena otsaileko edo martxoko ilbehera.
Gai horiek jorratzen dituen Unitate Didaktiko oso bat daukazu, neronek egindakoa:
https://eathink2015.org/download/KIT_Basque_Country-20170928T110432Z-001.zip
Barkatu hain berandu erantzutea, baina mezu batzuk nahasita ibili ditut...
Zuhaitz horren etorkizuna oso latza da. Seguruenera erabat ihartuko da. Ahal baduzu zaurian gaitzik ez sartzeko ahalegina egin. Horretarako salda bordelesa hautsa eta ur pittin bat nahasi, ore antzeko bat egiteko. Isipu batekin tarteka eman.
Ez dakit nongo arrazakoak edo aldaerakoak izango diren, baina itxura ederra dute. Zure baratzean ongi ematen dutenaren seinale. Horrexegatik bakarrik merezi du hazia jaso eta aurrerako landareak sortzeko mantentzea.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
BIZI BARATZEAko edukiak kopiatu, moldatu, zabaldu eta argitaratzeko libre zara, beti ere, gure egiletza direla aitortzen baduzu eta baldintza beretan egiten baduzu.