08:34
17:35
12:37
Ilbehera Abe. 15 Abe. 30
Ilzahar Abe. 15 Abe. 30
0:00 - 24:00 Fruitua
Ongarriketa nagusiak egiteko sasoia da
Aste osoa ILBEHERA
Aste osoa ILZAHAR
Ongarriketa nagusiak egiteko sasoia da. Belazeak, sagastiak, mahastiak, soroak, baratzeak, lorategiak eta abarretan ongarritzeko garai nagusia da. Luarra, simaurra, zizare luarra, edo eskuera daukazun ongarri organikoa erabili.
Baratzean ereiteko: porrua, tipulina, baratxuri freskoa eta burutarakoa, udaberriko aza, ziazerba, baba beltz txikia, baba handia eta ilarra. Berotegiaren babespean erein: porrua, baratxuri freskoa, tipula gorria, errefautxoa, errukula, uraza, eskarola, kukulua, baba handia, ilarra eta patata. Landaketa lanekin hasi.
Baratzean landatzeko: marrubia, zainzuria eta orburua. Berotegian landatzeko: porrua, tipulina, uraza, kukulua, erremolatxa eta ziazerba.
Aste honetan egiteko lan bitxiak: Inaurkinak egin. Orbela bildu. Urteko ongarriketa lan nagusiak egin. Jasotzeko azken fruituak jaso: sagar, kuia, kiwi… Marrubidia berritu eta landatu. Baratxuria freskotarako eta burutarako erein/landatu.
Luar pila zaindu. Berotu eta lehortzen bada ureztatu.
Ongarriketa sasoia da. Luarra edo simaurra eman sail libreetan, belardian, sagastian, mahastian, zainzuridian, marrubidian…
Zainzuridia moztu eta ongarritu.
Soro eta sail garbietan ongarri berdea erein.
Laboreak ereiteko garaia da. Baita arbi tartean ere.
Marrubidia landatzeko sasoia da. Lehengoa osatzeko edota hiruzpalau urte baditu berria egiteko.
Udaberrian loratuko diren erraboilak (idi-bihotza edo tulipa, lilipa edo nartzisoa, hiazintoa, azpelarra…) landatu.
Haziak bildu eta jaso. Behar izanez gero geruzatu hondarretan.
Harrak azaltzen badira tratatu: Bacillus thuringiensis, Neem olioa edo aterakina eta xaboi potasikoa nahastuta. Erabili porruan, azatan…
Garrazkiak, ahuakateondoak eta abar 2-3 urte badituzte orain babestu, hotza errazago eraman dezaten. Toki hotzetan, urtero egin. Enborra bildu, estalki-txapela bat jarri eta inguruan simaur berri-berria jarri.
Toki hotzetan, loreontzietako loreak babesera eraman edo bertan babesa antolatu.
Fruituak bildu eta jasotzeko azken txanpa: kiwi, sagar, kuia…
Fruituak biltzerakoan usteldutakoa ez utzi arbolan edo bere azpian. Bildu eta ahal bada erre.
Gordetzeko sagar, udare, kiwi eta abar aukeratu eta toki fresko, ilun, lehor eta egurastuan jarri.
Fruitu bilketa amaitutakoan ongarriketa egin, ongarri helduarekin.
Inaurkinak bildu: garo, orbel…
Landaketak egiten hasi.
Geroko landaketetarako zuloak prestatu.
Ontziko landareak hura halako biko zuloa behar du.
Azpian ongarria ateratako lurrarekin nahastuta jarri.
Ontzia uretan sartu aire burbuilak amaitu arte.
Landareari kiribildutako sustraiak kontuz askatu.
Zuloan jarri, gaina lurra baino 2 cm beherago, ingurua eta gaina bete ondo zanpatuz.
Orain gero eta ugariago ikusten ditugu plastikoz eta antzeko materialez egindako kirtenak, baina atzo artean egurrezkoak izan dira nagusi. Makina bat egur erabili izan da kirtenetarako, maiz bakoitza tresna jakin batentzako: ezpela, haltza, hurritza, lizarra, gaztaina, sagarrondoa, haritza, gurbitza, elorri zuria, txorbeltza edo karraskila, olibondoa, zuhandorra, almeza, artea, pagoa, intsusa eta abar.
Malgua behar denean ilgoran eta izerdia duenean botatakoa, gogorra behar izanez gero ilbeherakoa eta hostajea botatakoan.
Sega, mailu, kaskamailu, aitzur, igitai, ukuilu-aitzur, eskuare, aizkora, jorrai, erratz, endai, bertzun, sarde, kizki, aihotz, borra, ondaitzur, pikatxoi, aizkoraitzur, karrakagailu, opaitzur, laia, zokor-mazo, kako, baldar, pisoi, trinkai, arraztelu, palahar, akuilu, arraun eta abarren kirten eta makina bat tramankulu eta lanabesen helduleku egin eta leundu da eskuz.
Urte asko biziko diren landareak landatzeko sasoi onena udazkenaren bigarren erdia eta neguaren hasierako hau da. Zuloak aurrez egiten badira hobe. Lurra hautsi eta sustraiak hazteko hobeto egongo da. Landareak lur azalean lehendik izan duten maila berean jarri behar dira, ez sakonago ez harroago. Eta sustrai inguruan jartzen zaion lurra ondo zanpatu, aiseago itsatsiko da. Izotza egingo duen susmoa bada egun horietan ez egin landaketarik.
Basoko landaketak, bai zuhaitz eta bai zuhaixka, aurretik erabakita eduki beharko dira, helburuak zeintzuk ditugun (kalitatezko zura, papergintzarako materiala, biomasa, zuhaitzak zahartzeko baso naturala...).
Lore baratzean zuhaitzak eta zuhaixkak landatzerakoan landare horiei buruzko informazioa bildu eta kontutan izan heldutasunean izango duten tamaina. Nahikoa tarte eman, berezko eitea garatu eta osatzen dutenean baitira dotoreenak; horixe baita lore baratzeetan eta aisialdirako parkeetan izaten den helburu nagusia.
Fruitu arbolak eta fruitu zuhaixkak ere orain landatuko dira. Hauekin ere gerora beharko duten tartea aintzat hartu.
Haginaren ipurdian txakur batek pixa egiten badu, denak hor izango dira errenkadan bata bestearen atzetik pixa-eginean. Haginak asko sufrituko du eta hostaje berde iluna argitu eta gorritu egingo da. Ingurua itxi eta txakur uxatzaileren batekin (gasoila…) babestu, bestela jai izango du.
Erlazionatutako landarea: Hagina
Eguberri lorea ere esaten zaio, izan ere orain urte sasoi horretako diru aparretan saltzen da batik bat landare hau. Hosto berdeen gaineko loreen braktea gorriak juxtu ordurako ireki ditzan teknika zorrotza erabiltzen da.
Pazko lorea erosterakoan ondo miatu behar da. Behealdeko hostoak falta baditu, hosto zimelak baditu edota batez ere braktea gorrien artean dauden lore txiki hori-berdexkak zabalduta baditu, ez erosi! Braktea edo hosto gorrien arteko loretxoak itxi-itxiak dituen landarea hartu, sasoialdia hilabete luzeagoa izanen du-eta.
Aire-korronteetatik urruti ipini. Argitasun faltak eta tenperatura gora-beherek hostoak erortzea eragiten dute. Loreak inguratzen dituzten braktea gorriak dituenean 12 °C-tik behera ez eduki. Hosto berdeak besterik ez dituenean tenperatura freskoxeagotan bizi daiteke.
Inguru hezea behar du. Hostoak maiz lainoztatu.
Sasoi aktiboan, loraldia barne, argi asko behar du, batez ere braktea gorriak ireki ondoren. Atsedenaldian eta hurrengo sasoiko hosto berrien sorreran itzalean egon behar du.
Izerdia latexaren antzekoa du eta toxikoa da. Kontuz. Begietara edo zaurietara ez hurbildu.
Argazkia: Dani Blanco.
Zuhaitz ertain bat tokiz mugitzeko: neguan enborretik metro erdira bueltan zanga bat ireki, 20 cm zabal eta 50 cm sakon, sustraiak moztuz, eta ongarri onduz bete.
Hurrengo neguan zuloaren kanpotik berriz ireki eta sustraiak bildu eta bizitoki berrira eraman.
Lur azala altuera berean utzi.
Egurra edo su egurra egiteko zuhaitz gehienak neguan botatzen dira. Neguan eta ilbeheran. Bi baldintza horiekin bilatzen dena egurra trinkoa eta lehorra izatea da. Izerdirik gabe egurra askoz ere itxiagoa izango da, erretzen zailagoa. Garra txikiagoa emango badu ere txingarra iraunkorragoa izango da. Egur gogorretarako zuhaitzak botatzeko garaia da, beraz: lizarra, artea, ametza, gaztainondoa, zumarra, elorri zuria, sagarrondoa, olibondoa, udareondoa, platanoa, ezkia, sasiakazia, haritza eta antzekoak otsaila bitartean ipurditik moztu eta bota, ahal baduzu ilbeheran.
Egur lanean edo egurgintzan ari bazara, indarrean zaren seinale. Ahulari badakizu zer dagokion: iausi din ezkurra oroen su egur. Eta moztutako egurra ez utzi zahartzen: egur zaharra, su txarra.
Azaroan egin ez baduzu, laboreak: olo, gari, zekale, garagar... Baita ere baba handia, baba beltz txikia, ilarra, baratxuria, udaberriko aza, kertxuna edo berroa, getozka, perrexila eta udaberriko porrua.
Babespean ardi-mihia, azalorea, azenarioa, errefaua, errukula, ziazerba eta neguko uraza eta eskarola.
Marrubia, tipulina eta tipulatxa.
Babesean eskarola, ziazerba, udaberriko aza, neguko uraza eta arabarba.
Orburuak eta karduak babestu lurrez, lastoz, belar onduz...
Sail libreetan, berandu baino lehen, ongarri berdea erein, laborea eta lekaduna nahasian onena: pagotxa, zalkea, oloa... Bestela, ongarri ondua eman: simaurra, luarra, zizare-lurra...
Zitrikoen emana: limoiondoa, laranjondoa, mandarinondoa, arabisagar arbola edo pomelondoa... Baita kakiondoarena ere.
Zitriko hauen eta babesa behar duten arbolen babesa zaindu.
Hostaia galtzen duten fruitu arbolak eta zuhaixkak landatu. Kontuz izotzarekin, egun hotzetan ez landatu. Landatutakoan sustraien arteko lurra ondo zanpatu, zirrikiturik utzi gabe, hotza sustraietara iritsi ez dadin.
Fruitu arboladiak ongarritu. Iaz gaitzen erasoa izan bada, neguko olio tratamendua egin. Baita enbor eta adar nagusiak karesnez edo kisu-gesalaz zuritu ere.
lgoran, makiletarako hurritza moztu. Batzuek abenduan mozten dute, zenbaitek urte amaierako egun jakinetan.
Ilbeheran materialetarako zuhaitzak eta su-egurretarako egur gogorrak bota.
Zuhaitzak landatzeko garaia. Kontuz izotzarekin, egun hotzetan ez landatu. Landatutakoan sustraien arteko lurra ondo zanpatu, zirrikiturik utzi gabe, hotza sustraietara iritsi ez dadin.
Orbeletarako sasoia.
Ontzietako landare ahulak babestu. Baita hotzaren beldur bizi diren zuhaitzak eta zuhaixkak ere.
Negu-udaberrian loratuko diren erraboilak landatu: idi-bihotza, hiazintoa, lilipa, irisa, fresia, azpelarra, izarbelar hezea...
Zuhaitz, zuhaixka, igokari eta hesien landaketa. Hostaiari eusten diotenak ezik, hauek udaberrian landatuko dira.
Soropilaren ongarritze nagusia egin. Baita orokorrean lore baratze guztiarena ere: lore multzoak, zuhaizpeak eta zuhaixkapeak eta abar.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
Bidelagun
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
