07:51
18:48
05:08
13:23
Ilgora Ots. 22 Mar. 7
Ilzahar Ots. 12 Ots. 28
0:00 - 12:00 Fruitua
12:00 - 22:00 Lorea
22:00 - 24:00 Fruitua
Goizeko patata egiteko aste aproposa
Otsailaren 22ko 23:23 arte ILBEHERA, ordutik atzera ILGORA.
Aste osoa ILZAHAR.
Goizeko patata egiteko aste aproposa. Ilbeheran gaude eta goizeko patata egiteko egun onak datoz. Landarea loratzen hasten denean izango da patata berria lurretik ateratzeko unea. Jan ahala atera eta azal eta guzti jan.
Baratzerako ereintza: porrua, baratxuri freskoa, uraza, kukulua, zerba, erremolatxa, ziazerba, mihilua, apioa, baba handia, ilarra, patata, alberjinia eta piperrak. Berotegirako ereintza: porrua, baratxuri freskoa, Daikon arbi zuria, errefautxoa, uraza, zerba, erremolatxa, borraja, azenarioa, mihilua, apioa, baba handia, ilarra, patata, tomatea, alberjinia eta piperrak.
Baratzean landatzea: udaberriko porrua, tipulina, tipula gorria, udaberriko aza, uraza, ziazerba, marrubia, zainzuria eta orburua. Berotegian landatzea: porrua, tipulina, tipula gorria, uraza, kukulua, erremolatxa, ziazerba eta borraja.
Aste honetan egiteko lan bitxiak: Goizeko patata ereitea eta tipula gorria landatzea. Zuhaitzak moztea. Hostoa galdua dutenak landatzea. Inaurkinak egin. Ongarria eta karea zabaltzea. Orbela bildu. Baratxuria freskotarako ereitea.
Luar pila zaindu. Berotu eta lehortzen bada ureztatu.
Ongarriketa sasoia da. Luarra edo simaurra eman baratzeko eta soroko sail libreetan, belardian, sagastian, mahastian, zainzuridian, marrubidian…
Zainzuridia ongarritzeko azken aukera duzu.
Behar izanez gero udazkenean ereindako ongarri berdea moztu daiteke.
Soro eta sail garbietan ongarriketa egin. Baita aurrez egin gabeko edozeinetan ere.
Karea edo errautsa zabaldu daiteke.
Garrazkiak, ahuakateondoak eta abar 2-3 urte badituzte orain babestu, hotza errazago eraman dezaten. Toki hotzetan, urtero egin. Enborra bildu, estalki-txapela bat jarri eta inguruan simaur berri-berria jarri.
Toki hotzetan, loreontzietako loreak babesera eraman edo bertan babesa antolatu.
Usteldutako fruituak ez utzi arbolan edo bere azpian. Bildu eta ahal bada erre.
Inaurkinak bildu: garo, orbel…
Mihura kendu zuhaitzetatik eta arboletatik.
Inausketak hasteko sasoia da. Goiz mugitzen direnak lehenik (aranondo, gereziondo, mertxika eta abar). Martxoan geroxeago mugitzen diren sagarrondo, mahatsondo, udareondo eta abar.
Fruitu zuhaixken aldaxkak landatzeko sasoi ona da.
Goiz mugitzen den fruta arbola jendea txertatzeko sasoia da.
Landaketak egin, hostoa galtzen duen landare jende guztia. Kontuz izotzarekin.
Geroko landaketetarako zuloak prestatu.
Hau da etxe barruko landareak ugaltzeko erarik zabaldu eta errazena. Zurtoin biguna duten landareen aldaxkak errazago errotzen dira (begoniak, etxeko pozak, huntza, geranioak, eta abar).
Lorerik ez duen adar mardul bat aukeratu, 15cm inguruko muturra ebaki, behealdeko hostoen erdiak kendu eta lur harro hezean sartu eta estutu.
Adarraren oina gogorra bada, egurkara, lurpean sartuko dugun parean azala harramaskatzeak mesede egingo dio. Punta-begia kima daiteke, eta hosto handiak dituen aldaxka bada, hauek erditik ebaki.
Adar-aldaxkak lurrera sartu ondoren, hezetasunari eusteko ugari ureztatu eta plastiko garden batez estaliko ditugu, negutegitxo baten antzera, maiz aireztatuz. Batzuek laster errotuko dituzte sustrai berriak. Beste batzuek, aldiz, denbora asko behar dute.
Adar-aldaxka batzuk oso erraz errotzen dira zuzenean uretan, lurrera sartu gabe (potosa, etxeko poza, eta abar). Sustraiek zentimetro batzuk dituztenean, loreontzi berrian landatu.
Ongarriketaz ari garenean maiz lorategiaz ahazten gara. Baratzea, belazeak edo sagastiak adina ongarri behar dute lorategiko landareek. Bai lurrean landatuta daudenek, bai ontzietan bizi direnek ere.
Loreak, zuhaixka multzoak, arrosondoak, hortentsiak eta abarrek jaten dutenaren araberako hazkundea eta loraldia izango dute sasoi berrian.
Hesiak ere ahaztu egiten ditugu. Hesiko landareek ere mardul hazi eta hesia trinkotzeko ongarria behar dute, eta ez gutxi.
Simaurra, luarra, zizare-lurra edo eskuera dugun edozein ongarri organiko erruz dantzatu lorategian, eta igarriko diozu! Eta ez utzi gerorako, zenbat eta lehenago egin hobe.
Etxe barruko eta kanpoko landaren honek argi asko behar du, beraz, toki argitsuenean jarri. Baina eguzkitan ez, hostoak erre egiten dizkio.
- Kanpoan biziko da ondoen. Hotzak hasterako barrura sartu nahi baduzu, baina toki lehorregian ez jarri, ez ditu atsegin.
- Maiz lainoztatu hostajea ondo bustiz. Ahal baduzu egunero.
- Hostoak belaki busti batekin garbitu.
- Urtero edo gehienez biz behin lurra berritu, loraldiaren amaieran; udaberrian noiznahi.
Informazio gehiago: Etxeko landareak liburuan https://labur.eus/VpYgS
Argazkia: Dani Blanco / ARGIA-CC-BY-SA
Zurtoinik ez duten landareak, hosto zatiak landatuz ugaltzen dira.
Landare zukutsuetan (kaktusak eta tankerakoak), hosto-aldaxkak egun pare batez zauria lehortzen eduki, eta landatu ondoren, harea larri edo legarrez estali lurra.
Bioleta afrikarra, sagu-isatsa, gloxinia eta hosto txikia duten begonien aldaxketan, hostoak osorik izango dira. Hauetan hosto-txortena lurrera sartu eta estutu egin behar da.
Hosto handia duten landareetako aldaxkak (begoniak, sansebiera, eta abar), hostoak 5 cm-ko puskatan zatituz egin eta laurden bat edo erdia lurrean sartu.
Modu batera edo bestera hosto-aldaxkak egin ondoren: plastikoz estali, ureztatu, aireztatu eta landare berriak ateratzean landatu.
Otsailean landatzen da tipula, ahal bada. Txarrenera esaerak ederki dio “San Jose (martxoak 19) baino lehenago landatu behar da tipula”. Orain lurrari ederki itsatsiko zaio eta udan sartu arte hazi eta hazi egingo du. Buruaren tamaina nola bizi denaren araberakoa izango da.
Gogoan izan inoiz ez ongarritu simaur berriarekin; zaharretan zaharrena tipularentzako jaso. Era berean karezalea da, karea edo errautsa, nahi duzuna, baina eman, ahaztu gabe. Lur harroa gustatzen zaio, baina ez harrotu berria. Onena: neguan ongarria eman, hilabetera karea, eta lurrari asentatzen utzi. Orain, landatzeko sasoian tinkatu samartua badago hobe.
Tipula belarrik gabe mantendu, eguzkiak beheraino berotu dezan. Belarrak eskuz kendu, aitzurrak sustraiak zaurituko ditu eta.
Tipulak jaki eskasa izatearen fama du, “tipul jan, tipul lan” esaten da, indarrik ematen ez duela-eta. Orain badakigu baina jaki osasuntsuenetako bat dela. Jarri tipula, jan erruz eta bizi sano!
Izotzak toki bakoitzean juxtu antzera bizi den edozein landare erre dezake. Gehien sufritzen dutenak neguan ere hostoari eusten diotenak dira. Hostoak erreko ditu lehenik, gero adartxoak eta gero eta beherago. Bere horretan utzi, udaberrian nondik berritzen den ikusi eta hantxe inausi eta kitto.
“Etxe barruan hiltzen diren landareetatik % 90 gehiegi ureztatzeagatik hiltzen da”. Esaldi hau landare saltzaileen artean zabalduenetakoa da, eta ez dute arrazoi faltarik!
Gutxiegi edo gehiegi ureztatutako landareek antzeko itxura izango dute: hosto-ertzean berezko kolorea joan, zimurtu eta hostoa galdu egingo da. Lehenagoko eskarmentuak erakutsiko digu kasu bakoitzaren arrazoia (ur gehiegi edo gutxiegi) zein den.
Loreontzietan garrantzitsuena azpiko zuloa da. Azpitik ureztatzeko erabiliko da, edo gainetik ureztatutakoan alferrik duen ura hortik askatuko du lurrak. Zulorik ez badu edo estalita badago lurra urasetuko da eta arazo larria da hori, baldin eta erabat urzalea den landarea ez bada.
Maiz sartzen da landarea eta bere ontzia, itxura hobe edo bereziko ontzi handixeagoan. Horrek itxura hobetzen du, baina soberako ura bertan biltzen denez, lurra erraz lokaztu eta landarearen zainak ito daitezke. Horrela baduzu landarea ureztaketa bakoitzaren ondoren, kanpoko potoan biltzen den ura kendu.
Plater gainean dagoen ontzia ureztatu ondoren, soberako ura erraz ikusi eta ken dezakegu.
Udaberriko laboreak: olo, gari, zekale, garagar... Baita baba handia, baba beltz txikia, ilarra, apioa, alberjinia, baratxuria berdetarako, goizeko patata, udaberriko aza eta azalorea, erremolatxa edo beterraba, kertxuna edo berroa, getozka, kukulua, mihilua, pastinaka, perrexila, piper berdea eta gorria, perraitza edo apoperrexila, sendapokia, txikoria, udako brokolia, udaberriko uraza, ziazerba eta zerba.
Berotegirako arbi zuria, ardi-mihia, azenarioa, borraja, errefaua, errukula, ziazerba, neguko uraza, kukulua, eskarola, tomatea, piper berdea eta gorria eta alberjinia.
Marrubia, tipulina, tipulatxa, tipula zuria eta gorria, borraja, zainzuria, udaberriko aza eta porrua. Babesean: erremolatxa edo betarraba, ziazerba, zerba, orburua, kukulua, tipulina, tipula gorria, udaberriko porrua eta udaberriko uraza.
Sail libreetan errautsa eta karea edo kisua eman daiteke. Simaurra eta karea batera ez eman, ilargialdi bateko tartea utzi. Udazkenean ereindako ongarri berdea (oloa, zalkea...) ebaki eta lurrari bueltan eman dakioke hemendik aurrera.
Zitrikoen emana. Babestuta edukiko ditugu, txapela tankerako babes harro batekin, baita enborra eta adar nagusiak oihal batekin bilduta eta lotuta ere. Hotzaldi handiak espero badira bere azpian lurra simaur berriz estali, irakiten duen artean ingurua epelduko du.
Hostajea galtzen duten fruitu arbolak eta zuhaixkak landatu. Izotz egunetan ez landatu. Landatutakoan lurra ondo zanpatu, zirrikiturik ez utzi, hotza sustraietara iritsi ez dadin.
Ongarritu: simaur edo luar eta kare edo kisu. Simaurra eta karea batera ez eman, ilargialdi bat utzi tartean. Enbor eta adar nagusiak karesnez edo kisu-gesalaz zuritu. Kareari esnea, buztin hautsa eta behi kaka nahastu dakizkioke.
Inausketa egiten hasi, batez ere goiz mugituko diren muxika, abrikotondo, aranondo, gereziondo, udareondo... Baita fruitu zuhaixkak ere. Moztutakoak txikitu eta luartokira. Iaz gaitzen bat izan badute sutara.
Goiz mugituko diren fruitu arbolak txertatu, sasoi honetan txotxeko txertoa egiten da. Fruitu zuhaixken aldaxkak landatu.
Ilbeheran materialetarako, zuretarako zuhaitzak bota: haritza, gaztainondoa, lizarra, koniferoak... Baita su-egurretarako egur gogorrak ere. Kanaberak eta banbuak mozteko sasoia da.
Zuhaitzak landatu. Izotz egunetan ez landatu. Landatutakoan lurra ondo zanpatu, zirrikiturik utzi gabe, hotza sustraietara iritsi ez dadin.
Ontzietan ditugun landare ahulak babestu.
Hostoa galdu eta soiltzen diren zuhaitz, zuhaixka, igokari eta hesiak landatu. Toki epeletan neguan ere hostajeari eusten diotenak landatzen hasi daiteke.
Ongarriketa nagusia egiteko azken aukera, bai simaurtzeko bai aurrez simaurketa egindako tokietan karea emateko ere.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
Bidelagun
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
