08:32
19:08
12:40
21:00
Ilbehera Urr. 12 Urr. 26
Ilberri Urr. 21 Aza. 5
0:00 - 24:00 Hostoa
Marrubi lanak egin: ongarritu, birlandatu, marrubidia sortu
Urriaren 26 13:39 arte ILBEHERA, ordutik atzera ILGORA.
Urriaren 21 14:25ean ILARGI BERRIA, bitartean ILZAHAR, ondoren ILBERRI.
Marrubi lanak egin: ongarritu, birlandatu edo marrubidia sortu. Marrubidia sano badago landare artea ongarritu. Osatu behar bada sortutako landare berria birlandatu. 3-4 urtetik behin marrubidi berri bat egin behar da, toki berrian eta zaharretatik sortutako landare berriekin soilik.
Baratzerako ereintza: tipulina, tipula txuria eta gorria, berdetarako baratxuria, txikoria, kukulua, babarrun motza eta leka luzea. Berotegirako ereintza: tipulina, berdetarako baratxuria, errefautxoa, errukula, uraza, kukulua, arbi-apioa eta leka luzea.
Baratzean landatzea: tipulina, aza, aza gorria, Brusela aza, erromaneskua, azalorea, brokolia eta ziazerba. Berotegian landatzea: porrua, azalorea, brokolia, uraza, eskarola, txikoria, kukulua, ziazerba eta borraja.
Aste honetan egiteko lan aproposak: Neguko landaketetarako zuloak prestatu. Negu amaieran loratzeko lore erraboilak landatu. Garo lanak egin.
Fruituetan beldarrak agertu daitezke (porrua, aza…) Neem eta Bacillus erabili tratatzeko, beti xaboi potasikoarekin lagunduta.
Haziak biltzeko sasoia da.
Luar pila zaindu. Lehortzen bada ureztatu.
Ongarriketa sasoi nagusia etorri da. Hemendik eta abenduaren erdia aldera arte simaurtze edo luartze garai aproposa da. Belardiak, sagastiak, mahastiak, soro eta baratzeetako sail libreak orain ongarritu, gero gutxienez hilabete bat geroago behar izanez gero karea eman.
Landare usaindunak banatu eta landatu: menda, ezkaia, izpilikua
Txertatutako landareetan txertoaren azpitik hazitako altsumak kendu.
Lehortuta jaso nahi diren hortentsiak eta bestelako loreak orain moztu, buruz behera eta ilunpetan lehortu.
Belardia edo soropila sortu edota lehendik dagoena saretuta badago osatzeko orain erein; urteko azken aukera da.
Adaxka bidez ugaldu: arrosa, hortentsia, geranioa, fuksia eta abar.
Peoniak ipurditik atera, banatu eta landatu.
Kolore biziak dituztela edo tamaina egokia iruditzen zaigula, maiz kuiak behar baino lehenago jasotzen dira.
Batez ere neguko bikuirako, jasotzeko altxa-kuiak edo gorde-kuiak nahi izanez gero, luze eta osasuntsu iraungo dutenak, komeni da bere onenean biltzea.
Goizegi bilduta zapore eskasagoa izango dute eta iraupen motza.
Izotzak datozen arte utzi lasai. Jaten hasi nahi izanez gero, adarrean lehen sortu zena moztu.
Kiwiari berez heltzea kosta egiten zaio. Dagoeneko, nahi baduzu, kiwiak heltzen hasteko aukera baduzu. Bildu handienak eta sagar heldu batzuekin jarri ontzi batean. Ontzia itxia bada hobe. Sagarrek askatzen duten gas usaindunak kiwiak ere heldu araziko ditu. Eta pixkanaka jan ahala heldu.
Gero, uzta jasotakoan eta luze irautea nahi baduzu, sagarrengandik ahalik urrutien eduki. Heldua dagoen fruituak askatzen duen gas usaindun horrek heldu arazten ditu aldamenekoak. Komeni zaigunean heltzeko hurbildu eta irauteko urrundu.
Etxe kanpoko landare honek Hegoafrika du jatorri.
Argi asko behar du, ahal den toki eguzkitsuenean jarri.
Tenperatura beroak jasan ditzake nahikoa ur izanez gero, bestela 25 °C-tik gora kontuz. Neguan 5 °C-tik behera ere babestu egin behar da.
Uda partean erruz ureztatu, ia egunero, neguan bi astetik behin-edo.
Bi astetik behin, ureztaketa-urari lorea duten landareentzat berezia den ongarri likidoa gehitu.
Udaberri eta uda osoan aldaxkak landatu. Aldaxkari oina zanpatuz eta kraskatuz gero, errazago sustraituko da.
Azalpen guztiak: Etxeko landareak liburuan
(argazkia: Euskolabel).
Neguko gosea berdintzeko baratzean hor izango ditugu hotzak kaltetzen ez dituen azak, kardua, arbia, azenarioa, porrua... Udan jasotako laboreak, patata, baratxuria, tipula... Eta orain dator isuri atlantiarreko uzta nagusia: artoa, babarruna eta kuia.
Hirurak soro berean hazi dira, elkarri lagunduz. Hilabete honetako egun lehorrak baliatu behar dira uzta hauek etxeratzeko. Garrantzitsua da oso fruituak ahalik eta lehorrenak biltzea. Kuiak hilaren amaiera aldera arte utzi soroan, baina gogoan izan: izotzak ez ditu harrapatu behar.
Artoa eta babarruna zabal eduki ondo lehortu arte, bestela usteltzeko arriskua dago. Ondoren toki fresko, ilun eta haizeberritzen den batean jaso. Baldintza horiek nahitaezkoak dira, fruitu hauek luze eta sano mantendu nahi baditugu.
Babarruna saguek eta arratoiek ez dute jango, baina bai bere kokoak edo zomorroak. Hura atzeratzeko, toki hotzean izatea da onena, 8-10º Ctik behera beti ere. Artoa bai, karraskariek jango dutenez hauengandik babestu, ontzietan sare sarriarekin itxita, adibidez.
Neguan libre izango diren sailetan landare jakin batzuk erein, eta hazten direnean moztu eta lurrari ematea: hori da ongarriketa berdea. Ongarri hau landare nahasketa jakin batek osatzen du, azkar hazten diren landareenak. Gehienetan laboreak, gurutzedunak eta lekadunak erabiltzen dira. Landareak hazten diren bitartean lurra ongarritzen, azala babesten eta bere egitura hobetzen dute.
Tomatea, alberjinia, piperra, kuiatxoa, patata, zerba eta gose handiko landareak hurrengo urtean jarriko dituzun sailetan ongarri berdea erein eta udaberrian, horiek landatu aurretik, moztu eta lurrari eman. Garai batean ohikoa zen oloa-zalkea edo zekalea-zalkea ereitea. Gaur nahasketa asko erabiltzen da. Zeuk erabaki.
- Lekadunak: hirusta zuria eta gorria, pagotxa, zalkea edo txirta, txilarra, basa zalkea, astorkia, ailorbea, aixkola edo ilar latza, itsabalkia, alpapa, ilarra, eskuzuria...
- Laboreak: oloa, zekalea, llollobelarra...
- Gurutzedunak: arbiak, errefautxoa, koltza, ziapea, buminka...
- Bestelakoa: zolda-belarra.
Libre dauden edo neguan hustuko diren sailetan erabiltzen da ongarri berdea. Ongarri hau landare nahasketa jakin batek osatzen du. Orain erein eta udaberrian haziak hedatu aurretik moztu eta lurrari ematen zaio. Azkar hazten diren landareak dira. Lekadunek lurra zuzenean ongarritzen dute, aldiz, laboreek lur sakonetako jakiak gora igoaz. Azken hauek sustrai sakonak garatuz lurraren egitura hobetzen dute. Lurrazala babestu eta belar txarrak atzeratzen dituzte, gurutzedunek.
Garai batean ohikoa zen oloa-zalkea edo zekalea-zalkea ereitea. Gaur egun nahasketa asko erabiltzen da. Zeuk erabaki, saioak egin eta egokitu.
Lekadunak: hirustak, pagotxa, ilarra, zalkea edo txirta, txilarra, basa zalkea, astorkia, ailorbea, aixkola edo ilar latza, itsabalkia, alpapa, eskuzuria...
Laboreak: oloa, zekalea, llollobelarra...
Gurutzedunak: arbiak, errefautxoa, koltza, ziapea, buminka...
Bestelakoa: zolda-belarra.
Tomatea, alberjinia, piperra, kuiatxoa, kuia, patata, luzokerra, zerba, ziazerba eta gose handiko landareak hurrengo urtean jarri asmo dituzun sailetan ongarri berdea erein eta udaberrian, horiek landatu aurretik, moztu eta lurrari eman.
Garai hau oso sasoi ona da arrosondoa ugaltzeko. Adar indartsuak gazteak aukeratu, oin lodiena eta mutur ahula moztu; 25-30 cm-ko adarraren erdia baino gehiago lurperatu, bistan hosto pare bat utzita. Lurrari eta inguruari heze eutsi.
Udazkeneko laboreak (garia, oloa, zekalea, garagarra, espelta...), baba beltz txikia, baba, ilarra, tipulina, tipulatxa, tipula zuria eta gorria, baratxuria, ziazerba, eskarola, perrexila, porrua, errefaua eta kertxuna edo berroa.
Berotegirako: tipulina, errefaua, uraza, eskarola, kukulua, ziazerba, baba, ilarra, perraitza edo apoperrexila eta tipula zuria.
Eskarola, ziazerba, tipulina eta marrubia.
Berotegian: porrua, eskarola, txikoria, uraza, kukulua, borraja eta ziazerba.
Kardu, apio, eskarola, eta zuritu behar direnak estali, lurrez, paperez...
Izotzen aurretik kuiak txorten eta guzti bildu eta belar ondu gainean jaso.
Ongarri berdea erein: oloa, zekalea, zalkea edo txilarra edo txirta...
Belar finak eta usaindunak ugaltzeko zatitu edo aldaxkak egin: porru-tipula, arraixka, oreganoa, erromeroa, salbia, ezkaia, azitraia, izpilikua...
Luarraren garaia da: libre diren sailetan eta zainzuridian, marrubidian eta abar erruz banatu. Luarrik ez bada, edozein ongarri organiko.
Kontuz usteltzen diren fruituekin. Jeneralean, gaitzen bat duten adierazle dira, arbolpetik bildu eta, batez ere, luarraren edo simaurraren pilara ez bota, negua epelean non igaro emango genioke gaitzari eta. Ahal den azkarren suari eman.
Gaitzen emana izan bada, hostoa erortzen hasterako salda bordelesarekin eta behi esnearekin tratatu.
Haziak jaso eta hondarretan geruzatu edo estratifikatu.
Azpitarako inaurkinaren sasoia: garoa, ira, iratzea, iriztorra, inistorra...
Zenbait tokitan orbela ere jasotzen hasi daiteke.
Udazkenean landatuko ditugun zuhaitzentzako zuloak egin.
Hostajea galtzen ez duten zuhaitzak landatu daitezke.
Su-egurretarako pagoa bota, ilgoran. Egur gogorrak ilbeheran.
“Urrian hasitako ilberrian hurritza moztu” dio esaerak.
Belardia sortzeko, edo saretutakoa osatzeko hazia erein. Aurtengo azken aukera izango da. Ahal den azkarren egin, neguko hotzak iristerako belar landaretxoak indartu daitezen.
Neguko loreen erraboilak landatu: idi-bihotza, mugeta, hiazintoa, nartzisoa, irisa, fresia...
Ugaldu nahi ditugun landareen aldaxkak egin eta landatu: arrosa, hortentsia, geranioa, fuksia...
Peoniak ipurditik atera, banatu eta landatu.
Hostoa galtzen duten hesiak kimatu.
Haziak bildu eta lehortu ondoren argirik sartzen ez den ontzi batean jaso, toki hotz batean.
Hostajeari eusten dioten landareak landatu: koniferoak, ezpela, gorostia... Baita igokari guztiak ere.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
Bidelagun
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
