Kaixo Jakoba:

Asier Altuna naiz, azkoitin eman zenuen hitzaldi batean ezagutu ginen. Galdera bat egin nai nizun. Batatza belar txar honekin josita daukagu. Zer da belar hau? Ba al dago baratzatik kentzeko modurik? Ahal duzunean erantzuterik izango bazenu eskertuko nizuke.

Mila esker!

Sabia izango dela uste dut, Amaranthus retroflexus. Agian bere generoko besteren bat, Amaranthus hybridus, adibidez. Ezagutzen ez ditugun lurretan landare hauek txartzat ditugu. Ameriketatik ekarritakoak dira.

Jangarriak dira, bai bere hostajea, berria denean eta haziak ere bai. Kentzeko moztu eta moztu. Eta hurrengo ilgoran ere moztu.

Ezagutzen duzu har hau? Tomate landare batean zegoen.

Zer egin daiteke? Mila esker

Tomatea eta bere familiako landareak gustatzen zaizkio adardun beldarrari. Bere izen zientifikoa Manduca quinquemaculata da. Atzeko aldean duen adar horrengatik hartzen du izena. Hosto, adar, lore, fruitu denetik jaten du, beraz ahal duzun azkarren bildu eta hil. Bestela nahikoa jan duenean lurrera joan eta nagua han igaroko du, gero sits handi bat bihurtuko da eta hurrengo urteko tomateetan arrautzak jarriko ditu eta beldar berriak eta...

"Bacilus thuringiensis" deituriko botikarekin tratatu daiteke, baina errazena, hain handiak direnez, landareak ondo miatu eta biltzea da.

Edozein tabako erabili daiteke, azken beltzean nikotina da behar duguna intsektuak akabatzeko.

Tabakoa lantzea galerazita dago, baina zeuretzako dozena erdi bat landare egiten baduzu ez dut uste inor etorriko zaizunik kontu eske. Hazia beharko zenuke... Landareak eskuratzeko, lehendik lantzen duen baten baten berri izan beharko zenuke.

Xaboi potasikoa nola egiten den ez dakit. Badakit xaboi sodikoa baino bihurriagoa dela, baina hortik aurrera batere ez. Agian gure irakurle lagunetakoren batek badaki eta zalantza argitzen digu.

Haziaren aukeraketa urteko gairik garrantzitsuena izan daiteke. Zeuk landarea sortu nahi baduzu, hasteko pentsatu zein den zure helburua. Lehenengo heltzen dena, handiena, gorriena, leunena... Horren arabera aukeratu behar duzu zure hazian biltzen dituen fruitua. Garrantzia horretxek du, eren arabera egiten duzun hautaketa. Urtero aurrena heltzen dena aukeratzen baduzu, etorkizunean lehenago helduko den tomate bat izateko aukera izango duzu. Nik aurrena izan beharrean gozoena, ondoen heltzen dena aukeratuko nuke. Baina horixe da gure eskuetan dagoena, zeren araberako hautaketa egitea. Zure esku!

Tomate fruitua landarean bertan ondo heltzen utzi, gorri-gorri egiten den arte eta gero haziak atera eta hotzetan eduki. Kanpoan onena, hotza sentitu dezan gero neguaren amaieran, udaberrira begira indarrean ernatzeko.

Kaixo, Jakoba:

Zure Bizi Baratzea nire Biblia bihurtu da, baina nahi dudan aholkua aurkitu ez dudanez, natorkizu galdera honekin: Gaur neuzkan 12 tomate landare guztiak atera ditut, ustelduta baitzeuden izan izan dugun eguraldi umelak dakarren botritisa edo den delakoagatik. Halere, beste lau tomate landare neuzkan lursailaren beste alde batean, eta nahiz eta ontzi txikietan egon eta ez zaindu, txikiak baina ondo daude, aurreneko loreak bistan dituztelarik. Aldatu al ditzaket bota ditudanen lekuan, lur berean, edo gaitza bertan gelditzen al da?

Ea momentu bat aurkitzen duzun erantzuteko.

Mila esker eta ondo bizi.

Ahal baduzu toki berean ez jarri. Gorrinaren esporak hor inon baino gehiago izango direlako. Hala ere zalantza honek bi aieka ditu: batetik pentsatu behar duzu gorrina gaitz horren esporak denean sakabanatuta eta erruz izango direla. BestetikToki onena zein da? Eguzki gehien duena, beroena eta lurra lehorrena duena. Ez dakit toki hori den egokiena. Agian etxearen edo eraikuntzaren baten kontra badago aldatzerik... Bestela toki berean jartzea erabakitzen baduzu tontor bat egin, haren gainean zuloa egin, zuloan asun hosto berdeak jarri, gainean lur pixka bat eta gainean landatu. Itsasteko bakarrik ureztatu.

Entsalada On!

Hari-harra edo alanbre-harra da hori.

Oso zaila da kentzea. Ez zaio ez beroa ez hotza gustatzen, baina bai lur aberatsak; jeneralean hemen ditugunak...

Jendeak tranpak egiten ditu eta bildu: 20-30 cm sakoneko zuloak egin eta patatak erdibituta sartu, bera jatera hurbilduko dira eta bildu eta hil. Berdin hurbiltzen dira tranpa honetara: artoa edo garia ernatu arazi busti eta beroan eta ernatutakoan sare batean sartu, sare hau ontzi batean eta dena lurreko zulo batean sartu, buruz behera dagoen platera batekin estali eta dena lurperatu, egunero miatu eta harrak bildu eta hil.

Tratamendu kimikoak badira, baina ahaztu letxugak jateaz...

Haziak helduta daudenean bildu behar dira. Urki bakoitza mundu bat da; zeinengandik sortua denaren eta non bizi denaren araberako zuhaitza izango da. Horri erantsi behar zaio eguraldiaren zikloa, baina ez urtebetekoa, urteetakoa baizik, Hori dena kontutan izanda ulertu daiteke urte batean irailean eta beste batean uztailean heltzea haziak.

Zure urki horren haziak heltzen ari badira, bildu eta geruzatu. Geruzatzea teknika zaharra eta eraginkorra da. Haziak naturalki biziko lukeek bidea egiten uzten zaio. Errekako hondarretan jartzen da, geruza bat hondar, gainean beste bat haziak, gainean hondarra, gainean haziak. Zuloak dituen ontzi batean, eta kanpoan eduki. Gakoa horixe da, kanpoan bizitzea udazkena eta negua. Horrela gero udaberriarekin ernatuko dira.

Hondarrak azalean ebaki ttikiak egiten ditu eta hortik ura sartzea erraztu. Gero haziak, ura hartu eta neguko giroak pasa direla sentitzean ernatuko da.

Hurraren gurgurioa da, Curculio nucum.

Hurraren arazo handiena da. Intsektu txiki bat da. Negua har forman igarotzen du lurpean, udaberrian heldu bezala atera eta hur txikiak eta hosto eta kimu berriak jaten ditu. Maiatza eta iraila artean helduak ibiliko dira, arrautza berriak hur samurretan sartuko dituzte, bakoitzean bana. Hauetan harra sortuko da eta hurra barrutik jango dute. Gero zulo bat egin eta aterako dira lurpera joateko, negua pasatzera. Lurpean hiru urtera arte egon daitezke.

Toki hezeak eta freskoak maite ditu.

Ez da erraza borroka. Tratamenduak intsektua arrautzak jartzen dabilenean egin beharko lirateke, ekologikoa: "Neem" olioa + xaboia. Garai batean goizean goiz edo ilunabarrean, bero handienak joandakoan hur adarrak maindire zuri bat azpian jarrita astinzen ziren, gurgurioak bildu eta hiltzeko.

Adar artean laranjak erditik ebakita jarri eta bertan luze aritzen omen dura zurrupatzen, biltzeko aukera emanez...

Sastrakadia edo belardi edo baso zen tokian baratzea sortzeko lurra gorritu eta luberria egiten denean, lur aberatsa izan ohi da. Hala ere ondo dago ongarritzea. Denborarekin baratean bartean sortzen zaizkizun hondakinekin eta etxeko organikoarekin luarra izango duzu. Zeuk aipatzen dituzun ongarri horietan zizare luarra da onena, baina jakin ezazu gaur egun simaur deshidratatua eta koxkorretan bildua saltzen da. Baita Gipuzkoako Hondakin organikoekin egindako luarra ere. Horietatik nahi duzuna erabili. Hasteko 2-4 kg. eman metro kuadroko.

Landare bakoitza zein multzotakoan den jakiteko ez da asmakizun handirik behar: zer baliatzen duzu landare horretatik? Adibidez: uraza-hostoa, tomatea-fruitua, patata-sustraia, orburua-lorea, azenarioa-sustraia, azalorea-lorea, zerba-hostoa, kuiatxoa-fruitua...

Irailean gainean dantzatzeko moduko belardi bat nahi badezute azkar mugitu. Belardi berri bat zanpatzeko moduan egoteko hiru edo lau moztualdi emanda izan behar da. Eta mozteko makinaren mozten duen zafla txorrotx-txorrotx egin da jarrita, bestela belar jaio berria atera egingo du, moztu beharrean. Ureztaketa ere zaindu urte sasoi txarra da eta. Berez ereinta lan hori udaberrian egin beharko litzateke...

Nik bertako etxe bat gomendatuko nizueke, Tuterako Zulueta etxea. Eta bere katalogotik, belar nahasketa pare bat horietatik aukeratzeko “Boston” eta “Classic”

Argazkian bidali didazun tresna hori alferra deitzen da, eta ez da lurrak berdintzeko, baizik eta hazia zabaldu denean hazia lurrera ondo itsasteko, azkarrago ernatu edo hozitu dadin.

Izurrite bat da: eriniosia. Akaro baten erasoaren ondorio dira koxkor horiek. Azpiko aldetik hasieran zuriak dira eta gero gorritzen joango dira, haizearekin oxidatuz.
Ez da izurrite ikaragarri horietakoa. Jeneralean ez da tratatzen, baina bi gauza egitea gomendatuko dizut:
1. udaberrian kimuak irekitzen dituenean eta arra beteko luzera duten arte bizpahiru alditan sufre hautsa zabaldu landarearen gainetik
2. inausketa egiten duzunean moztutako aihenak edo adarrak ez jaso edo lurrean bertan utzi, arretaz bildu eta bertan erre.

Esaten duzun eran, borroka luze baterako prestatu behar zara. Potro-belarra egoskorra da. Lurpean duen tipulatxoa da gakoa. Hori akabatu behar da. Hor energia pixka bat den artean berpiztuko da. Borroka bakarra hostoak eman ahala kentzea da. Barkamenik gabe, bi edo hiru egunero hosto berriak tira eta atera. Horrela tipulak berriro hosto berriak eman beharko ditu bere energia xahutuz, eta zuk kendu hostoa, eta berak eman eta zuk kendu... Horrela tipulako energia bukatzen den arte.

Lan hau lursail ttiki batean egin daiteke, baina saila handi xamarra bada... Bestea ezikusiarena egitea da. Niri ez dit enbarazurik egiten landare artean ikustean. Landare ttikiak direnean dugu arazoa, gaina hartzen dietelako. Orduan bai, behin edo bi aldiz kendu hostoak eta landarea koskortzean berak hartuko ditu azpian.

Errotabatorra eta baratzeko tresnak dira potro-belarraren aliatu nagusiak, beraiek zabaltzen dute... Kontuz. Argazkiakoak bezalako gune berri ttikiak kupidarik gabe kendu: aitzurrarekin eman eta lurpeko tipulak atera. Gutxi diren artean egin daiteke hori. Bestela laister izango da han ere andere eta jabe.

Harjoa tximeleta batek (Cydia pomonella) sagarrean jartzen duen arrautza batetik sortzen den harrak sortzen du. Tratamenduaren emaitza ona tximeleta noiz dabilen jakitea da. Hemen, jeneralean, urtean bi belaunaldi izaten dira: maiatzaren amaiera-ekainaren hasiera eta uztailaren amaiera aldera.

Hasteko txoriak erakarri, tximeleta eta har ttikiak jan ditzaten. Jarri habiak egiteko etxetxoak. Era berean neguan enborra karesnez margotu, bertan egon daitezkeenak erretzeko. Enborrari kartoi izurtuzko gerrikoa jarri udaberrian, bertan gera daitezen harrak lurreraino jaitsi gabe; tarteka miatu eta daudenak akabatu.

Lehen belaunaldiko harrek harrapatutako alerik ikusten baduzu, bildu eta erre, ez utzi lurrean, bigarren belaunaldia eragotziko duzu horrela.

Sasoi horietan tranpak jartzen dira sagastietan: hormona usaina dute eta tximeletaren gustuko kolorea. Sagastiaren tamainaren arabera hainbat tranpa jartzen dira. Heuk arrak erakartzen dituzte eta bertan itsatsita geratuko dira. Azaltzen direnean tratatzen hasi.

Tratamendu naturalak bi dira: Karpobirusina eta Bacillus thuringiensis. Lehena da onena. 3-4 tratamendu egin 8-10 eguneko tartearekin. Nahi izatera bi produktuak txandakatu.

Ondo esan zizuten Alternariarentzako onena kuprea da. Hala ere kupre ahalik eta naturalea erabili: salda bordelesa. Era berean horri azeribuztanaren ura, asunaren ura eta esnekiren bat nahasi. Hori da tratamendu eraginkor naturalena.

Aurrez hartu behar dira neurriak, hezetasunak indartzen du gaitza dakarren onddoa eta beraz: tarte zabala utzi, toki egutera aukeratu, ez ureztatu... Azken hau da garrantzitsuena baldin eta kalitatezko piperrak jan nahi badituzu.

Kotxinila kentzeko era onena eskuz egitea da: hartu guata edo kotoi harro zati bat alkoholetan busti eta enborra igurtziz kotxinilak askatzen eta biltzen dira. Gero zuzenean erre. Lan hori hartu nahi ez baduzu, tabako ura egin. Litro erdi bat alkohola eta beste erdi bat ura, hor tabako-belarra jarri, 100 gramo. Hamabost egunez utzi. 100 gramo xaboi potasiko nahasi. Hori dena 10 litro uretan urtu. Eta tratatu. Kotxinila bera ondo busti behar da. Tratamendua errepikatu egin beharko duzu, behar adina aldiz.

Behin harrak sartutabere kontra egin behar duzu. Batetik arrautza multzoak hostoen azpian topatzen dituzunean zanpatu eta akabatu. Bestetik harrekin ere eraginkorrena eskuz zanpatzea da. Hau egin nahi ez baduzu, Bacillus thuringiensis botikarekin busti. Erabat naturala den botika da, ez du kalterik sortzen eta bota eta segidan jan dezakezu barazkia; soilik harrari kalte egiten dio, baina horretarako harra ukitu egin behar du, beraz tratamendua egiterakoan saiatu goi eta behe, ezker eta eskubi landare osoa ondo bustitzen.

Har hauek tximeleta batek etorri eta jartzen dituen arrautzetatik sortzen dira. Tximeleta hori uxatzea da lehenengo lana. Horretarako garo hostoak jarri azen gainean eta lurrean tarteetan.

Bai aurten bada zorritik!

Kontuz simaurrarekin edo nitrogeno asko duen ongarriketarekin, horrek ikaragarri laguntzen dio.

Zorriaren aurkari onak amona mantangorriak eta krisopak dira. Erosi eta zabaldu daitezke. Ondorengo landare hauen urak erabili: intsusa, izpilikua, tomatea, larranbiloa, bortusaina, mota-belarra, baratxuria, garoa, asuna, azeribuztana, zolda-belarra eta, batez ere, tabako-belarra. Hauen urei beti xaboia erantsi, ahal baduzu xaboi potasikoa. Tratamendua hirutan errepikatu, 8 bat eguneko tartearekin.

Ezin da erabat zihurtatu, baina nik zalantza handirik ez nuke egingo, arazoa bikoitza da: hormigoia eta txakurra. Ez bat eta ez bestea ez ditu maite haginak. Hormigoiak inguruko lurra erre egiten du, baita sustraiak ere. Eta txakurraren pixak ere haginak erretzen ditu; makina bat ikusten dira lorategi publikoetan.

Niri maiatzaren amaiera aldera jartzea gustatzen zait. Behin ekainean sartuta, ahal duzun azkarren egin. Behin ekainean sartuta ilargiari ere ez begiratu. Eguraldiak laguntzen badu, udazkenean ere jan ahal da hemen tomate eta piper. Eta tomateari txapela jartzea ez ahaztu, baldin eta leku oso lehor batean ez badago.

Zorte on!

Haritza eta gaztainondoa, biak dira hemengo lur hondartsuetarako egokiak. Espezie gehiago aipatzeko, zein baso mota sortu nahi duzun jakin behar da. Nik, baso nahasi eta natural samar bat egin nahi duzula pentsatzeko lizentzia hartu dut. Haritza eta gaztainondoaz gain ametza (Quercus pyrenaica), artelatza (Quercus suber), gurbitza (Arbutus unedo), intxaurrondoa (Juglans regia), intxaurrondo beltza (Juglans nigra) eta gerezi basatia (Prunus avium) jarri lasai. Toki hezeenetan, beheko aldean edo erreka ingururik bada otsalizarra (Sorbus aucuparia), hostazuria (Sorbus aria), maspila (Sorbus torminalis), hagina (Taxus baccata) eta lizarra (Fraxinus excelsior).

Gaztainondoaren gaitza ekidin ezina da. Lurreko onddo bat da eta ezin da kendu. Borrokatzeko bide bakarra hezetasuna kentzea da. Zure hondar lurra ona da.

Landaketa lanak azaroan hasi ditzakezu, eta otsaila bitartean egin. Izotzik bada ez landatu.

Ez da berandu, egin ereintza lasai. Jeneralean maiatzean egiteko lana da, baina hamabost eguneko atzerapena ez da ezer hainbeste hilabetetan soroan izan behar duen landaketan. Hemen udazkena ona izan ohi da, eta hamar egun beranduago uzta biltzeko aukera izatea ez da harrigarria.

Arrazoi osoa duzu, patata landatu egiten da. Baina ez duzu arazoi, patata erein egiten da.

Patata berez tuberkulua da eta ez da hazia. Beraz landatu egiten da. Patata loratu eta ematen duen fruitutxoaren barruko haziak ez dira ereiten. Tuberkulua landatzen da. Baina landatzen den horri hazitako patata deitzen zaio.

Hizkuntza kontua da dena. Patata landatu egiten da, baina "patata erein" esaten da. Beraz ilargiari begiratu behar diozunean landaketa dela kontutan izan.

Nik bietako edozein egunetan ereingo nuke. Biak dira lekaren alde egiteko egunak. Zeuk adierazten duzunaren arabera leka bera loretik gertuago ikusten duzu hazitik baino. Ez dut hori dioen inolako ikerketaren berririk. Animatzen bazara saioa egin beharko genuke: lekak batzuk erein fruitu egunetan eta beste batzuk lore egunetan. Urte batean hilabete desberdinetan. Animatu eta asmoa hartzeko prest al zara?

Nik uste dute erabat zuzen zabiltzatela. Pagoa zura biguina da eta ilgoran harro-harro egongo da. Hau erretzean sua ere harro ibiliko da bere barrenean eta gar handia egingo du, baina ez du asko iraungo. Haritza aldiz egur gogorra da eta ilbeheran botata itxi-itxi eginda egongo da. Honek ez du gar handiko sua egingo, baina bai txingarra eta iraupen handikoa.

Ilargiaren orbitaren kontuarekin, gakoa da noizkoa den ilgora edo ilbehera hori. Udazkenekoa edo negukoa denean ilbehera eta ilzaharra edo ilgora eta ilberria ia batera doaz.

Sufrea etiketak berak esango dizu zenbat bota, zenbat litro prestatu nahi duzunaren arabera. Azeri buztana kazuela bat bete belarrez eta gero urarekin, irakin 15 minutuz eta hoztutakoan emateko pronto dago. Ur horri litro bat esne erantsi. Gero behar dezun beste ura erantsi eta proportzioan sufre hautsa.