Urrats, Urteberri, zoroak ere igarri.

Txikoria eta osterzuria saltsa mikatzetan

Edari ederra da txikori ura, eta osasungarria. Txikoria edan bezala jan daiteke. Jakia ere oso ona omen da, osagarritsua. Txikoriatar gehiago ere bada. Zaharrak dira aipamenak: Aristophanes, Horazio, Plinio eta abarrenak, eta itxuraz Egipto zaharrean ere lantzen zituzten, entsalada gordinetarako belar mikatz gisa; gutxi gorabehera K.a. 1500. urteko Antzinako Egiptoko idatzi mediku zaharrenetarikoa den Ebers papiroan aipatzen da. Cichorium generoan, batez ere bost erabiltzen ditugu hemen sukaldean.

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2022ko irailaren 20a
Mundu bizigarriago bat eta bizitza gozagarriago bat egunero lantzen dugunon komunitateak eusten dugu Bizi Baratzea. Horregatik jartzen ditugu sarean eduki denak libre, Lurrari begiratzen eta entzuten diogunak gero eta gehiago izan gaitezen. Batu komunitatera. EGIN BIZI BARATZEAKOA.

Kafearen ordezko edo aparteko edari gisa hartzen dugu txikoria (Cichorium intybus var. sativum), bere sustraiak ezpaldu, erre eta ehota. Txikoriaren beraren barietateak dira “endibia zuria” esaten dioguna (Cichorium intybus var. sativum) eta “endibia gorria” (Cichorium intybus subsp. foliosum). “Bruselako txikoria” ere esaten zaio; agi danean, han jabetu ziren erre gabeko sustraiek ilunpetan hostoaren gainean hostoz osatutako kimu berri zuri-zuriak ematen zituztela, eta bere zurian mikaztasuna ahulduta, jateko oso gozoak direla. Entsaladan jaten da, gordinik, gehienetan. Txikoria entsaladatarako edo egosteko barazki berde gisa ere ekoizten da, eta Nafarroan neguko barazki preziatua da. Hura ere Cichorium intybus espeziekoa da.

Txikoriaren generokoak dira baita ere osterzuriak, eskarolak. Hor bi multzo ditugu: osterzuri kizkurrak (Cichorium endivia var. crispum) eta osterzuri lisoak (Cichorium endivia var. latifolia). Osterzuriak garai batean neguko entsaladak atontzeko erabiltzen ziren, urazak (Lactuca sativa) baino hobe eramaten baititu hotzak. Gaur egun urazetatik eta osterzurietatik, bi multzoetatik dugu eskuera urte osoan.

Ez dakit nondik datorren “osterzuri” izena. Agian ahalik eta zuriena jateko ohituragatik? Ahosabaian albait eta dasta mikatz finena sortzeko zuritzen den barazkietako bat da osterzuria, karduarekin (Cynara cardunculus), urazarekin, apioarekin (Apium graveolens var. dulce), porruarekin (Allium porrum), eta abarrekin batera. Horretarako argia kentzen zaio eta berdea dena zuritu egiten da.

Mikaztasuna ona da. Kultura askotan lotzen da barazkien mikaztasun hori eta osasuna. Digestiorako lagungarria izatea eta, txikori eta osterzuri jende horrek dituen mineralen eraginez diuretikoa izatea dira, bere mesedeak. Lehengusua dute txikoria-belarra (Taraxacum officinale), zenbaitek “pixa-belarra” esaten diona. Pixa eginarazlea, diuretikoa, alegia. Frantsesek “pis en lit” esaten diote, pixa ohean…

Harroputzetik artaputzera
2025-07-28 | Jakoba Errekondo
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea... (+)
Sagastien joeraren hipotesia
2025-07-27 | Jakoba Errekondo
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako,... (+)
Sagastien joeraren hipotesia
2025-07-20 | Jakoba Errekondo
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako,... (+)
Akainen eta eulien erasoak
2025-07-14 | Jakoba Errekondo
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten... (+)
Joan deneko usain bete ekain
2025-07-07 | Jakoba Errekondo
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan,... (+)
gora