Maiatzeko ilgora da haltza mozteko garaia. Haltza (Alnus glutinosa) zuhaitz ugaria da isuri atlantikoan, batik bat ura den inguruetan. Erreka, ibai eta errio bazter, ur ustel, padura, izaga, istil, ihidi, parta, zidoi, zingiradi, zi-porro, buztin-lur, bartale, lintzura, hika, kintara, trokatze, lintsa, ixkernu, laku, txongolo, urmael, uzulotxar, aintzira, osin, sistuki, potingo, leputza, argune, urasetutako sail, inta, ihiztoki edo ihiztoka, haltza ez da urruti ibiliko. Non urtza, han haltza. Haltzadiak eta haltzagak ekosistema aberatsak izan ohi dira. Uraren inguruan bizitza pilatu egiten: txori eta hegazti zarbaje trinkoan; onddo eta perretxiko eta belar eta zuhaixka itzalzale lur hezean; amuarrain, zarbo eta ezkailu dabilen urak lurra eraman eta urpean bistaratutako sustraien babesean.
Bizi Baratzea liburuaren egilea
Argazkia: Andreas Rockstein CC-BY-SA-2.0
Orain, maiatzean, izerdi berria puri-purian dabilenean, belar, zuhaixka eta zuhaitzetan behera eta gora, ilunpe ederra dago haltzuetan. Begiak eta ikusmena egokitutakoan aukeratu behar haltz zuzenena, luzeena edo dena delakoa. Zuzen-zuzena da ia beti haltzaren enborra, eta bere eiteak koniferoen konoa dakar gogora. Izerdi patsetan bota haltza eta, ahalik eta zuzenen eusteko, lehortu artean ez kopatzeko edo bihurritzeko, zuritu eta lotuta jartzen da lehortzen.
Zuzen-zuzenari eustea komeni, gero gozo-gozo eta malgu okertzeko, ez krakateko eta ez printzetan ez pitzatzeko. Horixe helburua: zuzen atxiki gero nahi dugun eran okertzeko. Hori da ilgoran eraitsitako haltzaren zuraren izaera miragarria. Urte garai honetako ilgoran, izerdia bor-bor, tutuak zabal-zabal eginda ditu haltzegurrak, batez ere gizenaren aiekak, baina baita giharrarenak ere. Moztutakoan eta lehortzen denean izerdi hori galduko du eta tutu zabalak geratuko dira. Hori litzateke haltzuraren malgutasunaren erantzulea.
Malgutasun hori ederki asko erabiltzen dakigu. Haltzura lanean edo indarrean jartzen denean okertu eta gero bere zuzenera etortzen da, baina baita oker horren inguruan geratzen ere. Okertu behar handirik gabeko lanetarako ere erabili izan da: aulki hanka, eskalapoin eta abar. Baina ikaragarrizko okertze eta kakotzeak jasango dituzten piezek eman diote sona haltzari. Gainagak edo gurtagak gurdiaren kargari (belar ondu, inaurkin, ote, arta zuztar…) gainetik, ezpatatik ezpatara botata, tiraka okertuz eusten dio. Pieza luze hori beti haltzazkoa ezagutu izan dut. Lukainka edo artaburu, zintzilik airean eutsiko dituen alzurruna edo altzaga ere okertu bai baina apurtu ez. Tolarean ere hodiak, patsolak eta beste piezak egiteko haltza erabili izan da, indar galantak eraman eta bueltan berera etortzen dena. Itsasontzietan haga, bela-haga, berga eta bela-zurruna deitzen diren mastak egiteko, beti haltza. Baita anguletan erabiltzen den bahetzarraren bahe-kirtena ere.
Lan gogorretarako zur malgua. Lanean ari den artean zailduta dago, baina, hori bai, lanaren tinkotasuna ahaztu eta bazterrean utzita makaldutako haltza aitaren batean joko du pipiak. Izan ere, izerdi beltzetan zela bota eta lehortu bai baina maiatzeko izerdi gozoaren azukrea han geratu zen, pipiaren gutizia.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
