Urte batzuk ditugunok (nire kasuan, mordoska) sarritan entzun izan diegu gure guraso eta senitarteko helduenei garai bateko ikuskizun harrigarri baten berri. Ipuin baten gertatuko balitz bezala, larreak “argi txikiz” apaintzen zirela maiatza inguruko gau garbietan. Argi berdeska zela eta han-hemenka pizten omen zen, Naturaren kapritxo huts baten moduan. Ipurtargiak zioten, eta zitzaien arrazoirik falta, ipurtaldetik sortzen baitzaie argia kakalardo pare gabe hauei.
Aranzadi Zientzia Elkarteko Natur Zientzietako kidea.
Ipurtargia. Argazkia: Iñaki Mezquita Aranburu.
Taldea: Ornogabea/Intsektua/Coleoptera.
Neurria: Espezieen arabera 5-25 mm artekoa.
Non bizi da? Eremu hezeetako larretan.
Zer jaten du? Denetik, polifagoa da.
Babes maila: Europa mailan ez dago babestuta.
Planetan 1900-2000 ipurtargi espezie inguru ezagutzen dira, eta kakalardoen artean Lampyridae Familiaren barnean kokatzen dira. Lurralde epel eta beroetan bizi dira, bertako klimatologia lagun.
Baina goazen intsektu honen argi harrigarri horren inguruan aritzea, merezi du eta! Espezie gehienetako arrek eta emeek oso itxura desberdina dute, sexu-dimorfismo izenez ezagutzen den ezaugarriari erantzunez. Espezie batzuetako emeek ezin dute hegan egin eta gorputz eta itxura potoloaren ondorioz larbak dirudite. Beraien argiaren jatorria kimikoa da eta izen susmagarria duen sustantzia batengan entzima batek eragiten duenean sortzen da. Sustantzia eta entzima hori luziferina eta luziferasa dira, hurrenez-hurren, eta konturatuko zineten susmoak nondik datozen… Argiaren sorrera prozesuari biolumineszentzia deitzen zaio eta luziferinaren oxidazioan oinarritzen da. Erreakzio kimiko hori oso azkar garatzen da eta berari esker argi misteriotsu hori ikus dezakegu. Intsektuaren sabel azpian, azalaren azpian, sortzen den argi mota horri argi “hotza” deitzen zaio ez duelako berorik sortzen. Argia tarteka sortzen da eta distiren arteko tartearen luzapena espeziearen arabera aldatzen da.
Zenbait espezietako larbak ere bioluminiszenteak izateak sexuen arteko erakargarritasuna baino gehiago dadela bistaratzen digu. Intsektuaren defentsa-sistema bat izan daiteke, argiaren bitartez bere jatorri “arriskutsuaren” iragarle funtzio modura erabiliaz. Larbak lur azpian bizi dira, nahiz eta tarteka lur azalera atera ahal izan. Larbak haragijaleak dira eta bere harrapakinak (bareak, zizareak, eta abar) geldiarazteko sustantzia bat erabiltzen dute, sustantzia hori haien gorputzean ziztada batez txertatuaz. Intsektu helduak direnean, berriz, belarjaleak dira eta badira ere heldutasunean elikatzen ez diren espezie batzuk. Heldutasunean elikatzen ez diren intsektu bakarrak ez dira, eta hori larba fasean metatzen duten energiari esker egin dezakete, zenbait sitsen antzera (Europa osoan dagoen sitsik handienak, Saturnia pyri-k, ere halaxe egiten du).
Ipurtargiak, beste intsektu askoren artean, urritzen ari dira. Hori begi-bistakoa da eta arbasoen kontakizunak berritu besterik ez dago hortaz jabetzeko. Arrazoiak asko izan daitezke, baina, badirudi, denen jatorrian gizakiok azaltzen garela. Harrigarria, ezta?
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
