Andres Etxeberriak egindako lepauztaiak, Berastegiko Azokan. Argazkia: Jakoba Errekondo, CC-BY-SA.

Eta gazta? Edarien aho molde bera erabili al dezakegu gaztarekin? Bai noski… Edariak gaztak baino kulturalagoak dira, oinarrizkoagoak; eta aho sabaian txertatuagoak izan daitezke, eta zaporeak toki jakin batean eta edari jakin batekin ia-ia heredatuak, genetikoki heredatuak. Gaztarena zalantzazkoagoa zait, baina zaporearen arkitektura hura heredatua beharrean eraikitzeke izan eta eraikigarri sumatzea, kitzikagarria, ezta?  

Laster mendi goietarako bidean izango dira artaldeak. Hatua, sahiera, ardiketa, arsaldoa, arres-saldoa, arres-tropa, arditeka, ardi-samalda, artelia, artaldra, ardidia, errebañua edo artaldea ez da soilik ardi aralde bat. Azienda zuria edo azienda-kontua izango da nagusi: ardi, ahari, zikiro, arkazte, arkume, antxu ardi eta antxu ahari, axuri artxo eta axuri ahari eta baita axuri-kukuak edo axurkikak ere.

Beste animalia batzuk ere badira artaldea. Tropel berean doaz artzaina eta, inguruan baldin baditu, artzain-neska edota -mutil, sendia, lagun eta abar. Artzain-txakurrak eta bestelakoak lanerako, behor edo astoren bat zamari, oilo ale batzuk tarteka goiko larreetako udaberriko zizekin egindako arrautzopilen bat ahoratzeko eta txerriren bat mendian egingo diren gazten gazura ondo baino hobeto baliatu eta esnea xingar bihurtzeko.

Landareak ere badira artaldea. Zenbat hazi ote doa animalia horien denen barrunbeetan: mendiko larreetara iritsi orduko sakabanatu eta ereingo dituzten haziak, arkin, alkirri eta arkorotzetan. Hurritz makila (Corylus avellana) ere eskuan izango du artzainak. Lepauztaiak eta zildaiak gaztainazkoak (Castanea sativa) izan daitezke, besteak beste. Artea (Quercus ilex) ere ez da urrun izango: zintzarri, dunba, joare, kalanka, dulunda, xilintxa, bulunba, arran, mandarran eta abarren mingainak hezurrezkoak edo adarrezkoak izan daitezke, baina baita artezkoak ere. Zur gogorra metalezko ertza jo eta jo ibilita ere ez da berehalakoan hautsiko, ez alajaina.

Zazpi ahuntzak, Zazpi idiak edo Idi-ohoinak edota Oila-kolka bere txitoekin edo Itzaina bere idiekin ere esaten zaion Artzain txarraren izarra baino konstelazio ugariagoa da artaldea; aberetsu eta aberatsa da artaldea, artalde gaztagilea.