AEBek USAID laguntza humanitariorako agentzia itxi izanaren ondorioz, laborantzan ureztatze sistemak hobetzeko asmoa zuen proiektu bat dirugabeturik gelditu da Angola hego-mendebaldean. Argazkia: COSPE elkartea

Urrun diren bertze herrialde txiroak bezala, gure latitudeetako hedabide handietan oso guti aipatu ohi da Angola. Euskal Herrian, herrialde hura ezagutzen duten gehienak atun arrantzaleak dira, baina han gaindi ibiltzean Benguela korronteko ur aberatsak dituzte xede. Itsasoan Benguela korrontea sortzen duen haizeak lurrean klima lehorra sortzen du Angola hego-mendebaldean. Cunene, Huíla, eta Namibe probintzietan euriteen urtaroa laburra da, eta adi egon behar dute bertako laborariek, ereintza une egokian egiteko.

Baina 2019tik gaur egun arte, hiru probintzi horietan asko ahuldu da urtaro hezea, bertan ezohiko lehortea sorturik. Salbuespen bakarra 2023ko abenduko eurite oparoa izan zen, baina euriak berandu hasi ziren, horren ondorioz uzta garaian etekina ez zen nahiko izan. Gaur egun, bertako 2,3 milioi pertsonek pairatzen dituzte lehortearen ondorioak. Estimatzen da gutienez etxeen %20an otordu kopuru normala ezin dela ziurtatu, ez bada etxeko jabetzak likidatuta epe laburrerako janaria erosita. Uzta garaietatik aparte, hazkurri desegokitasunaren –edo elikapen eskasaren– maila altua da. Haurren Laguntzarako Nazio Batuen Funtsaren arabera, 2,3 milioi pertsona horetarik 500.000 bortz urtez peko haurrak dira.

Lokatzaren bila putzuak aitzurtu

Cunene probintzian 2019an jadanik egoera gogorra zen. Ondjiva hiriko urtegia laster hustu zen, eurite urtaro eskasarengatik –edo zehazkiago, ura bazegoen baina lurzoruaren mailaren azpian, geruza freatikoan–. Bertze baliabiderik izan ezean, bertako hainbat familia hasi ziren lokatzean putzuak zulatzen, gehienak hiru metroko sakonera arte, batzuk dozena bat metrokoak, bertan zegoen uraz baliatzeko. Ura baino, lokatz gazia dute aurkitzen, eta putzuen aitzurtze eta mantentze lanak emakumeen eta haurren esku dira. Emakumeek, gainera, egurra saltzen distantzia luzetan ibili behar dute, janaria erosteko dirua lortzeko. Gizon helduak urtaro lehorrean ez daude etxean: abereekin transhumantzia egin ohi dute eremu berdeagotara –eta urtez urte etxetik gero eta urrunago joan behar izaten dute–. Putzuetatik ura lortzeak egunean lau eta zazpi ordu arteko lan nekea eskatzen du. Batzutan buztin hezeko putzu horien paretak erortzen dira eta zulatzea berriz abiatu behar da. Erortzen ez badira ere, lokatz buztintsua etengabe ari da isurtzen eta egunero putzu zolatik atera behar da, azkenean ura aurkitu arte. Baina egun guziak ez dira onak, eta batzutan zazpi ordu igarota ere, hamabi pertsonako familia batentzako 20 litro eskas lortzen dituzte. Eskolara joaten diren haurrek ez dute indarrik klaseak jarraitzeko, putzuko lanen nekaduraz eta janari eskasaz gain, askok gauez etxeko abereei edatera eramaten dietelako, lau ordu iraun dezakeen ibilbide bat eginda. Txerriak zituzten hainbat familiatan, gehienak hil dituzte, epe laburrean zerbait jateko –baina epe ertaineko baliabideak kolokan ezarrita–.

Angolako lehortea eta gosetea munduko hedabideetan gutien aipaturiko krisi humanitarioa izan da hiru urtez jarraian, 2022tik 2024ra. CARE International GKEak azpimarratzen duenez, 2024ko urtarriletik irailera, 2.000 artikulu baino gutiago argitaratu ziren munduan Angolako egoerari buruz –denbora berean 300.000 artikulu inguru atera zirelarik Barbie filmari buruz–. Lehortea pixkanaka zabaltzen den gaitza da, maiz bapateko gertakaririk gabe. Ur eta janari eskasak edota nekadurak bizitzak pixkanaka hondatzen dituzte. Gertakari eskasa ote da hedabide handiek halako egoerenganako interes guti izatearen zergatia?

Egiturazko arazoekiko nahaspila

Klima aldaketak sorturiko arazoak gogorragoak dira egiturazko ahultasunak pairatzen dituzten eskualdeetan, eta Angolan hala gertatzen da. Lehortea baino lehen, egoera sozioekonomikoa prekarizatuz zihoan Huíla eta Cunene probintzietan. Alhapide komunal gero eta gehiago hazle industrialek bereganatu dituzte 2002az geroztik, gobernuaren oniritziarekin. Adibidez, Gambos-Chiange udalerrian, alhapideen %67 eskuratu dute abeltzain industrialek. 2019an Amnesty Internationalek argi utzi zuen lur emankorrenen lapurtzeek abeltzain txikiak ekonomikoki eta sozialki ahultzen dituztela, janaria ekoizteko eta lehorteei aurre egiteko gaitasunak murriztuta. Panorama horretan zabaldu dira lehortearen eraginak.

Horrez gain, azken hilabeteotan kolera zabaltzen hasi da berriz Angolan, eta kolpaturiko probintzietarik bat Huíla da. Ur edangarri eskasak gaitz horren zabalpena errazten du, eta janari eskasak nekaturiko gorputzetan are latzagoak dira ondorioak. Egoera ekonomikoak ere ez du laguntzen, monetaren debaluazioak inportaturiko janarien prezioa emendatu baitu. Nazioarteko Diru Funtsak Angolako Gobernuari eskatu berri dio gasoilarentzako dirulaguntza publikoak etetea, estatuaren finantzak hobetzeko gisan. Alta, badira garai hobeak finantza publikoen doiketak egiteko...

Azkenik, kolpe latza eman dio Angolari AEBek USAID laguntza humanitarioak eten izanak. Dirugabetu den ekimenetako batek, hain zuzen, laborantzarako ureztatze sistemak hobetzeko asmoa zuen. Badira garai hau baino garai hobeak halako egitasmoetan eragiteko, are gehiago eteteko, baina AEBetako buruzagitzak erakutsi duenez, ondorioez axola gutxi.

ARGIAren 2894 zenbakiko Betirako urpetutako lurrez ordaintzen dute klima aldaketa Hego Sudanen erreportajean aipatzen genuen bezala, Hego Sudanen 2019tik soberan dute euria, hain zuzen, garai beretik Angola hego-mendebaldeari eskas zaiona. Bi kasuetan erruduna ezaguna da: klima aldaketa, eta horrek dakarzkien euri zikloen desoreka. Peter Gleick ur zikloaren adituak dioenez, oraingoz klima aldaketak sorturiko hondamendien %90 inguru ur eskasari edota uholdeei lotua zaie. Angola oi, qu'povo sabe? (“Angola, oi zer daki herriak?”) abesten zuen Cesaria Evorak. Munduan gutien aipaturiko krisi humanitarioa pairatzen duen herrialdeaz pixka bat jakinarazi nahi genizuen bederen.