Bizi-baratzea

Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea

2015eko urriaren 15a

Ziabelarra, Galium aparine

Baratzean pixka bat aritu den edonork ezagutuko du ziabelar latza, Galium aparine. Izenagatik ez du ezagutuko, agian, baina haren igurtzia eta baratzezainari non edo handik heltzeko grina ez zaio ezezaguna izango. Hostotxo estu luzeetan eta zurtointxo karratuan dituen kako tankerako ileekin aldamenean duen edonori heltzeko gai da. Horrela luzatu eta luzatzen da, beste landareen gainetik. Guk ere eskuarekin edo hankarekin ukituz gero heldu egiten duela dirudi, kakotu edo katigatu egiten da. Baratzezainaren maitea, amor de hortelano deitzen dute gazteleraz. Maite eta amodio batzuk bezala, zenbait laguni ziabelarraren ukituak dermatitisa eragiten die, ukitutako azalean negel desatseginak sortuz.

Lore ttikietatik fruitu borobiltxoak ematen ditu. Horiek ere kakodunak dira, bere kontra igarotzen diren animalien larruetan itsasteko. Taktika hori medio, urrutira asko heda daiteke.

Fruitu koxkor horiek kafearen (Coffea sp.) ordez erabili izan dira: txigortu, eho, egoskina egin eta kikarara. Urruti samarrekoak badira ere, ziabelarra eta kafea senideak dira. Sustraia, azukrearekin txigortuta, txikoria (Cichorium intybus) bailitzan hartzen da. Landarea bera ere jateko modukoa da: hostoa eta enborra gozo askoak dira, gordinik entsaladan eta egosia zopan. C bitamina asko du, eta XVIII. mendean jada ingelesek eskorbutoari aurre egiteko haren zukua hartzea aholkatzen zuten.
Ziabelar latzaren lehengusina bat, ziabelar horia (Galium verum), esnea gatzatzeko erabili izan da.

Gure baratzeetako beste landare “txar” bat da ziabelarra. Erabilera aurkitu iezaiozu eta lagunak izango zarete. Ugaria da isurialde atlantikoko baratzeetan. Buztin-lurrak gustuko ditu, hezezalea baita. Nitrogenoa ere gustuko duenez, simaur gaindosia izan ohi duten gure baratzeetan ur-aparretan bizi da.

Lapa ere deitu izan zaio ziabelarrari, lapa-belarra (Arctium lappa) bezala bizar kakoekin animaliei lapatu egiten delako, agian? Lapatu... Kakotu, katigatu, alegia! Bizar horiek dira belkro ezagunaren ama.

Azken albisteak>>

Gintonikaren ezkontza

2024-12-02 | Jakoba Errekondo

Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta... (+)

Birigarroak zirinetan heriotza

2024-11-25 | Jakoba Errekondo

Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko... (+)

Sagarren istorioak

2024-11-18 | Jakoba Errekondo

192 milioi sagar 2024. urtean. Segundoero sei sagarretik gora saltzen du Britainia Handiko Tesco supermerkatu kate han ezagunak; ia 27.000 tona. Zenbaki ikusgarriak dira baina... (+)

108 orkidea euskaldun

2024-11-11 | Jakoba Errekondo

Gero eta gehiago ikusten dira orkideak gure etxe barruetan. Bulego, denda, ile apaindegi, non ez daude landare edergarri horiek? (+)

Eguzki-lore meteorologoa

2024-11-04 | Jakoba Errekondo

Mendirik altuenetako okoilu gordeetan. Ziztu biziz haize hotzak zazpi hilabetez neguztatzen duen zokoan. Udan igotzen dituzten azienda saldoek motzean eusten dioten belaze bazterretako zuhaixken altzoan.... (+)