Eztago ilargia beti bere betean

Lapatu

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2015eko urriaren 15a
Ziabelarra, Galium aparine
Mundu bizigarriago bat eta bizitza gozagarriago bat egunero lantzen dugunon komunitateak eusten dugu Bizi Baratzea. Horregatik jartzen ditugu sarean eduki denak libre, Lurrari begiratzen eta entzuten diogunak gero eta gehiago izan gaitezen. Batu komunitatera. EGIN BIZI BARATZEAKOA.

Baratzean pixka bat aritu den edonork ezagutuko du ziabelar latza, Galium aparine. Izenagatik ez du ezagutuko, agian, baina haren igurtzia eta baratzezainari non edo handik heltzeko grina ez zaio ezezaguna izango. Hostotxo estu luzeetan eta zurtointxo karratuan dituen kako tankerako ileekin aldamenean duen edonori heltzeko gai da. Horrela luzatu eta luzatzen da, beste landareen gainetik. Guk ere eskuarekin edo hankarekin ukituz gero heldu egiten duela dirudi, kakotu edo katigatu egiten da. Baratzezainaren maitea, amor de hortelano deitzen dute gazteleraz. Maite eta amodio batzuk bezala, zenbait laguni ziabelarraren ukituak dermatitisa eragiten die, ukitutako azalean negel desatseginak sortuz. 

Lore ttikietatik fruitu borobiltxoak ematen ditu. Horiek ere kakodunak dira, bere kontra igarotzen diren animalien larruetan itsasteko. Taktika hori medio, urrutira asko heda daiteke. 

Fruitu koxkor horiek kafearen (Coffea sp.) ordez erabili izan dira: txigortu, eho, egoskina egin eta kikarara. Urruti samarrekoak badira ere, ziabelarra eta kafea senideak dira. Sustraia, azukrearekin txigortuta, txikoria (Cichorium intybus) bailitzan hartzen da. Landarea bera ere jateko modukoa da: hostoa eta enborra gozo askoak dira, gordinik entsaladan eta egosia zopan. C bitamina asko du, eta XVIII. mendean jada ingelesek eskorbutoari aurre egiteko haren zukua hartzea aholkatzen zuten. 
Ziabelar latzaren lehengusina bat, ziabelar horia (Galium verum), esnea gatzatzeko erabili izan da. 

Gure baratzeetako beste landare “txar” bat da ziabelarra. Erabilera aurkitu iezaiozu eta lagunak izango zarete. Ugaria da isurialde atlantikoko baratzeetan. Buztin-lurrak gustuko ditu, hezezalea baita. Nitrogenoa ere gustuko duenez, simaur gaindosia izan ohi duten gure baratzeetan ur-aparretan bizi da. 

Lapa ere deitu izan zaio ziabelarrari, lapa-belarra (Arctium lappa) bezala bizar kakoekin animaliei lapatu egiten delako, agian? Lapatu... Kakotu, katigatu, alegia! Bizar horiek dira belkro ezagunaren ama.

 

Hazi batetik mundu guztiak
2025-05-05 | Jakoba Errekondo
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta... (+)
Egurra diamantea baino arraroagoa da
2025-04-28 | Jakoba Errekondo
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino. (+)
Bizi Baratzearen lurreko ekosistema oparoa
2025-04-14 | Jakoba Errekondo
Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi... (+)
Ustezko nekazaritza eta lur lantzea
2025-04-07 | Jakoba Errekondo
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta... (+)
Ohea berotzearen teknika
2025-03-31 | Jakoba Errekondo
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau... (+)
gora