Udaberriari atea irekitzen zion apezak. Aste santuaren ospakizunekin (ospa egiteko modukoak) udaberriko grinak eta odolaren irakinaldiak baretzeko adinako bijilia, barau eta beldurtzeko moduko prozesio beltzak antolatuta. Prozesioetako txano puntadun edo kapiroteetan ezkutatuta izutzen dute udaberriaz gozatu nahi duena. Tontolapikotzat gaituzte. Ordurako ederki dantzatu gara udaberriaren sarreran, udaberria irekitzear dagoen pipitta guri gozo bat denean; tunturro edo txano puntadun eta guzti baina aurpegia bistan, ihauteetan, joare eta guzti, baita Oriako sorgin dantzetan ere. Aldiz, udaberria zailtzen ari denean dator erlijiozaleen aste hori. Garai zahar bateko ospakizunak zanpatzeko eta oinkatzeko, udaberrian sartu eta lehen ilargi beteari itxaroten diote; hortik aste horren mugikortasuna. Nemesio Etxaniz Aranbarri apaiz azkoitiarrak honela azaldu zuen udaberritzea eta elizako intsentsu kiratsaren artekoa bere 1967ko Lur berri billa liburuan: “Aldare ederra urre-argitan / udaberritu da lorez; / intzentsuaren lurrun gozoak / usaitu gaituzte gaiñez”.
Bizi Baratzea liburuaren egilea
Argazkia: Jakoba Errekondo.
Apezak baino lehenago dakarte udaberria apez-belarrek: apez-belar nerbiozuriak (Arum italicum) eta apez-belar pikartak (Arum maculatum). Martxoero azaltzen dute lurpeko erraboiletatik lorearen gara motza; haren muturrean xut-xutik agertzen da kalaren (Zantedeschia aethiopica) eta bela zuriaren (Spathiphyllum wallissi) loreen tankera duen ezpata edo kordotx formako lili zuri berdexka. Urtero, hilezkor agertzen da eder asko.
Udaberriko gau freskoak berotzera dator apez-belarra edo suge-belarra, aspaldi asmatua du berokuntza sistema. Lorea handia da eta kono forma du. Bere barruan lore emankorrak eta ile antzekoz osatutako itxiturak ditu. Usain erakargarria du intsektu polinizatzaileak erakartzeko eta, harrigarriena, lorearen kordotxak eguzkiaren beroa bildu eta konoaren barruan tenperatura igotzea lortzen du. Nola ez zaizkio ba intsektuak barneratuko: polena, usain gozoa eta berokuntza sistema. Iletxo horiek ez diete alde egiten utziko eta polinizazioa bermatuko da. Ondoren lorearen ezpata ihartuko da, usaina desagertu eta beroa joatearekin batera kartzela ixten duten iletxoak ahuldu eta intsektuek alde egingo dute. Kono barruko loreek emango dute “suge-jana” edo “suge-arto” esaten dioten fruitu multzoa: muturra koxkor gorriz jantzitako gara. Dena pozoitsua, koxkorrak eta hostoak. Lurpeko erraboila ere bai baina ia erabat fekula da eta jateko modua egin daiteke: zuritu eta beratu eta gero labean erreta edo nola-hala berotuta. Berotzeak desegiten du pozoia. Bada erraboila berotu beharrik gabe gustura asko jaten duenik: basurdea. Udaberria usaindu orduko apez-belarrak lorea azaltzen duenean badaki haren oinean lurra uxartu eta zer gutizia azalduko zaion: apezaren erraboilak.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
