Maiatz pardo, ogi eta ardo; maiatz hotz, ez gari ez agotz.

Txorien negarra

Txoriek negar egiten dute. Ez guk bezala, nonahi, noiznahi, mainontzi, edota besterik gabe barruari eutsi ezinik… Ez zait berehalakoan ahaztuko behin Beran gertatua: urtero Ertz musika jaialdi sonatua egiten zen bertan eta tarteka paisaiarekin zerikusia zuen ekitaldiren bat egiten genuen; horietako batean herrian barrenako ibilaldi bat eratu genuen han topa zitezkeen zuhaitz, paisaia, baratze eta abar aitzakiatzat hartuta. Ibilaldia prestatzen bitxikeriarik ere sortu zen; adibidez, herri erdian dagoen Himalaiako zedro (Cedrus deodora) handi baten azpian espaloia konpontzen ari zen kanpotar bat. Zuhaitzaren bueltan nabilela, neure buruari: “Horko hori ez duk ba zuhaitz honen amonarengandik urrun jaiotakoa izango”. Nongoa ote zen galdetu eta pakistandarra. Harrapazank! Zuhaitzaren zainaren lurrekoa! Zuhaitz haren ibilbidea adierazi nion eta emozionatu zen. Xueb du izena eta lagun egin ginen…

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2023ko martxoaren 20a
Mundu bizigarriago bat eta bizitza gozagarriago bat egunero lantzen dugunon komunitateak eusten dugu Bizi Baratzea. Horregatik jartzen ditugu sarean eduki denak libre, Lurrari begiratzen eta entzuten diogunak gero eta gehiago izan gaitezen. Batu komunitatera. EGIN BIZI BARATZEAKOA.

Prestatu nuen ibilaldia, beratarren historian zehar landutako paisaiaren inguruan, zuhaitz eta baratze, lorategi eta mendi malkar. Ni, kanpotik etorritako bat, beratarrei bere buruaz hitz egitera nentorren; beraiek zirenaz eta beraien amonek eta amona haien amonek eta amonek egindakoaz interpretazio batzuk ematera. Abiatu gara eta hemen Himalaiako hura, eta baratzeko porruak (Allium porrum), eta errekako haltza (Alnus glutinosa) eta iritsi gara herriko musika eskolara. Hasi naiz bertako haur eta ikasleek sortutako musika entzuten duten inguruko landareei buruz ttalaka, eta ezin ahantzi eskolari izena eman diona: bertako Illekueta auzoko Agramontea etxean jaiotako Isidoro Fagoaga Larratxe, tenor handia. Hari buruzko datu bakar bat eman nahi nuen orduan: Wagnerren operak mundu guztian ondoen kantatzen zituen tenorrak alemaniarrek Gernika bonbardatu zutela jakin zuenean, isildu, kantatzeari utzi eta Euskal Herrira bueltatzea erabaki zuen. Esaten amaitu baino lehen, bisita gidatura etorritakoek inguratuta, malkotan nintzen, bere ahots harien tokian jarri eta nik zer arraio egingo ote nukeen pentsatuz… Eta betiko isiltzea erabaki zuen.

Eta bai, txoriek ere negar egiten dute. Ez nonahi, noiznahi. Arbola jakin batzuen gainean soilik. Fruta hezurduna ematen duten arboletan: muxika edo mertxika (Prunus persica), arana (Prunus domestica), gerezia (Prunus avium), gingondoa (Prunus cerasus), brinoia (Prunus persica var. nectarina) edo paraguaioa (Prunus persica var. nucipersa) ematen duten arbolen enborretan eta adarretan. Arbola horiek zauri bat duten tokian izerdi mordoa jariatzen dute eta airearekin gatzatu edo gogortu egiten da; anbar kolore argi ederreko muki tankera hartzen du, tarteka handia eta deigarria. Negar egin duen txoriaren malkoak dira euskaldunontzat. "Txori-negarra" esaten zaio. "Txori-muki", "txori-ezti", "txori-kandela" eta "txori-minger" ere bai.

Ilargiko borda, lurra eta ilintia
2025-03-24 | Jakoba Errekondo
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak... (+)
Magnolian kakalardoa polen-mamitan
2025-03-17 | Jakoba Errekondo
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko... (+)
Loratu ala hil. Loratu eta hil
2025-03-10 | Jakoba Errekondo
Noizbait. Noiz izan ote zen? Noizbait landareren batek lorea egitea erabaki zuen. Bai, bai, landareek ere erabakiak hartzen dituzte, eta guk maiz ez bezala, erabakiak... (+)
Zakilixuten potroximela
2025-03-03 | Jakoba Errekondo
Nori ez zaio gustatzen ahuakatea? Ia denok atsegin dugu fruitu berri hori, di-da amaren batean etxekotu zitzaigun. Zenbat urte da ba dendaero ikusten hasi garela?... (+)
Abarkak astintzen zituen
2025-02-24 | Jakoba Errekondo
Ibon galdezka etorri zait Bizibaratzea.eus webguneko kontsultategira. Uda aurre horretan artoa (Zea mays) eta baba gorria (Phaseolus vulgaris) erein nahi ditu. “Arto” hitza grekotik dator... (+)
gora