A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta dela, haritza… gero eta barietate gehiago dugu gure baratzeetan. Eta datozenak!
Bizi Baratzea liburuaren egilea
Pablo Picassoren Tomatea, 1944an pintatutakoa.
Gure ume garaitan ia ez zen tomatea gordinik jaten. Ordura arte tomatea egindakoa, saltsan jatekoa erabiltzen zen. Soro bazterretan landatzen zen egiteko tomatea, jeneralean madari-tomatea, gaur egun arta-babarrun sailen ertzetan kuiak jartzen diren tankeran, arrastan lurrean zabaltzeko. Gero etorri ziren entsaladan jateko klaseak; eta jaten ere ikasi egin behar. Immigrante espainiarrek erditik ebaki, gatz ttantta bat bota eta koskaka jaten zuten. Guk azukrearekin maniatuta ikasi genuen jaten. Gero etorri zen olio-ozpin saltsa.
Eta egun txoratu egiten gara tomatearekin. Tomate anderea gure baratzeetako erregina buruntzatu dugu. Eta dema zabaldu da. Nork dakar lehen tomatea plazara. Nork erakusten du handiena, kilotik gorakoa. Eta barregarriena, nork darabil trikimailu xelebreena. Denetik ikusten da. Zenbaitek oraindik tomate landarea gorrin gaitzetik itzurtzeko kobrezko haria sartzen dio enborraren oinean aldenik alde. Baratze ez gutxitan landareak erabat hostoz soilduta eta aleak zintzilik dituztela ikusten dira; landareek jakiak sortzeko hostoak nahitaezkoak dituztela ez jakin. Aparteko atala merezi dute apirileko lehen epel haizearekin tomateak landatzen dituzten egonarri gutxiko xaxpiki presatu horiek…
Tomatearekin presaka bazabiltza, aintzat hartu datozen aholku hauek: toki bero eta lehorrena hautatu, horma egutera onena. Kontuz azkarregi landatzearekin eta gehiegi ongarritzearekin: mehe eta luze haz daiteke eta loretarako begi gutxiago sortu. Hautatu goiz loratuko den barietatea, gerezi tomatea, adibidez. Negutegian martxoan edo kanpoan izotz beldurrik ez denean landatzeko asmoa baduzu, erein hazia barru epel batean zortzi aste lehenago; ibili sartu-atera egun batzuetan, kanpora ohitzeko. Lurraren mailatik altxatako taulenak dira landatzeko onenak, gehiago berotzen eta lehortzen dira; simaurra edo luarra, zizare-lurra eta silize harea nahastu lurrari. Azpiak egin txirbilarekin, artilearekin, paper edo kartoi birrinduarekin… Honela lurra epelago egongo da. Inausketa zorrotz egin, hostoaren oineko kimuak azaldu ahala, ttiki-ttikiak direla kendu. Ongarriketa findu; landarea gaztea denean luar-tea, arrain urak, gorbelak eta antzekoak erabili ongarriketa arina baina aberatsa emateko. Nitrogenoarekin kontuz, hosto asko eta ale gutxi dakartza; fosforoak, aldiz, lore eta fruitu gehiago.
Eta Euskal Herri atlantikoan bizi behar badute, gogoan izan: tomateek txapela maite dute. Jarri plastiko gardenezko estalki bat, alboetatik irekia baina euri gogorrak eta ihintza guztiak kenduko dizkiona.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
