Segurtamenak alde batera uzteko kemena eskatzen du sorkuntzak

Maihaltza, maiatzeko haltza

Maiatzeko ilgora da haltza mozteko garaia. Haltza (Alnus glutinosa) zuhaitz ugaria da isuri atlantikoan, batik bat ura den inguruetan. Erreka, ibai eta errio bazter, ur ustel, padura, izaga, istil, ihidi, parta, zidoi, zingiradi, zi-porro, buztin-lur, bartale, lintzura, hika, kintara, trokatze, lintsa, ixkernu, laku, txongolo, urmael, uzulotxar, aintzira, osin, sistuki, potingo, leputza, argune, urasetutako sail, inta, ihiztoki edo ihiztoka, haltza ez da urruti ibiliko. Non urtza, han haltza. Haltzadiak eta haltzagak ekosistema aberatsak izan ohi dira. Uraren inguruan bizitza pilatu egiten: txori eta hegazti zarbaje trinkoan; onddo eta perretxiko eta belar eta zuhaixka itzalzale lur hezean; amuarrain, zarbo eta ezkailu dabilen urak lurra eraman eta urpean bistaratutako sustraien babesean.  

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2023ko maiatzaren 15a
Argazkia: Andreas Rockstein CC-BY-SA-2.0
Mundu bizigarriago bat eta bizitza gozagarriago bat egunero lantzen dugunon komunitateak eusten dugu Bizi Baratzea. Horregatik jartzen ditugu sarean eduki denak libre, Lurrari begiratzen eta entzuten diogunak gero eta gehiago izan gaitezen. Batu komunitatera. EGIN BIZI BARATZEAKOA.

Orain, maiatzean, izerdi berria puri-purian dabilenean, belar, zuhaixka eta zuhaitzetan behera eta gora, ilunpe ederra dago haltzuetan. Begiak eta ikusmena egokitutakoan aukeratu behar haltz zuzenena, luzeena edo dena delakoa. Zuzen-zuzena da ia beti haltzaren enborra, eta bere eiteak koniferoen konoa dakar gogora. Izerdi patsetan bota haltza eta, ahalik eta zuzenen eusteko, lehortu artean ez kopatzeko edo bihurritzeko, zuritu eta lotuta jartzen da lehortzen.

Zuzen-zuzenari eustea komeni, gero gozo-gozo eta malgu okertzeko, ez krakateko eta ez printzetan ez pitzatzeko. Horixe helburua: zuzen atxiki gero nahi dugun eran okertzeko. Hori da ilgoran eraitsitako haltzaren zuraren izaera miragarria. Urte garai honetako ilgoran, izerdia bor-bor, tutuak zabal-zabal eginda ditu haltzegurrak, batez ere gizenaren aiekak, baina baita giharrarenak ere. Moztutakoan eta lehortzen denean izerdi hori galduko du eta tutu zabalak geratuko dira. Hori litzateke haltzuraren malgutasunaren erantzulea.

Malgutasun hori ederki asko erabiltzen dakigu. Haltzura lanean edo indarrean jartzen denean okertu eta gero bere zuzenera etortzen da, baina baita oker horren inguruan geratzen ere. Okertu behar handirik gabeko lanetarako ere erabili izan da: aulki hanka, eskalapoin eta abar. Baina ikaragarrizko okertze eta kakotzeak jasango dituzten piezek eman diote sona haltzari. Gainagak edo gurtagak gurdiaren kargari (belar ondu, inaurkin, ote, arta zuztar…) gainetik, ezpatatik ezpatara botata, tiraka okertuz eusten dio. Pieza luze hori beti haltzazkoa ezagutu izan dut. Lukainka edo artaburu, zintzilik airean eutsiko dituen alzurruna edo altzaga ere okertu bai baina apurtu ez. Tolarean ere hodiak, patsolak eta beste piezak egiteko haltza erabili izan da, indar galantak eraman eta bueltan berera etortzen dena. Itsasontzietan haga, bela-haga, berga eta bela-zurruna deitzen diren mastak egiteko, beti haltza. Baita anguletan erabiltzen den bahetzarraren bahe-kirtena ere.

Lan gogorretarako zur malgua. Lanean ari den artean zailduta dago, baina, hori bai, lanaren tinkotasuna ahaztu eta bazterrean utzita makaldutako haltza aitaren batean joko du pipiak. Izan ere, izerdi beltzetan zela bota eta lehortu bai baina maiatzeko izerdi gozoaren azukrea han geratu zen, pipiaren gutizia. 

Joan deneko usain bete ekain
2025-07-07 | Jakoba Errekondo
Eguna mozten hasten den hilabetea, ekaina. Festa aparretan gabiltza baina xorro-xorro, hau esku artean duzunerako dagoeneko hamalau minutu moztu da egun argia. Gu gure eroan,... (+)
Zelai gorrietako gorbela eta patata
2025-06-30 | Jakoba Errekondo
Belazea gorri azaltzen zen, egun batetik bestera. Gorri-gorri, gorri bizi urrutitik ikusgarri. Gorbela zen, itsas-belarra edo alga. Nekazariak itsas bazterretik bildu eta lehortzeko belazean zabaltzen... (+)
Arrosa basatiaren izen saltsa
2025-06-23 | Jakoba Errekondo
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren... (+)
Gaizki hezitako tomatea
2025-06-16 | Jakoba Errekondo
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia... (+)
Gaitz terdi eta lotsa oneko nekazariak
2025-06-09 | Jakoba Errekondo
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta... (+)
gora