Txir-txir gozo ari dira uda hasiera fresko honetan txoriak. Eusebio Mugertza Azpiazu “Mendaro Txirristaka” eta “Kilimongo Dukea” bertsolariak (1874-1955) honela zioen: “Egun-sentiyan txantxangorriyak txir-txir kantari deitzian”. Lur gozoetako baratzeetan beste txir-txir bat entzuten da, txir-txir satorrarena; Aramaioko Oletan hala esaten diote, Ziortza-Bolibarren “lur-txakurra” esaten diotela ikasi nuen eta gurean, Gipuzkoako Beterrin, luhartza da.
Bizi Baratzea liburuaren egilea
Luhartzak kantu nabarmena egiten du urte sasoi honetan, ilunabarrean batipat, eta zataren txir-txirraren tankerakoa omen da. Txir-txir satorrak, sator kantariak, hareapekoaren edo satorraren antzeko bizimodua du: lurpean bizi da, galeriak eginez, landareen sustraiei erasoz eta moztuz. Landareak oso-osorik ebaki ditzake ipurditik eta kalte handiak sortzen ditu. Parean harrapatzen dituenak ere gupidarik gabe jango ditu: har, zizare, txindurri… Arantzazuko egutegiko 1959ko martxoaren leheneko orriak honela dio: “Piper eta tomate azi onak erein eta ondo jagon, gabeko leiak edo lurtxakurrak ta bareak alperrik galtzea gura ez badozu”. Baina bera gustura asko jaten duenik ere bada: zata bera eta beste harrapariak, araba-zozoa, trikua, satagina, arratoia, azeria eta satorra. Asian lagunek ere jaten dute. Hemen zenbait arrainen arrantzarako beita ezin egokiagoa omen da.
Udaberriko iluntzetako txir-txir kantua arrarena da. Bere kantuak aire berezia izateko, lurpeko zulobideetan txoko bereziak eraikitzea da arraren lana, emeak bera aukera dezan. Artista izango da, izan ere, bere lur-zulatzaile teknikan oinarritzen omen da tunelak egiteko berezko makinena.
Zomorro gaiztoa da baratzezainarentzat, landare asko alferrik galtzen du. Eta jakina, badaki non bizi: bere bazka dagoen tokian baratzea egiteko lur onenak diren erribera lur harroetan. Zomorrotxar barbalot arraioa! Kilimongo Dukeak berak zioen: “Litxarreriyan gallentzen dira, satorra eta luartza”.
Bere izenekin saltsa ederra dugu; ea zoologoren batek noiz heltzen dion gai honi. Gazteleraz duen izenetako bat “Alacrán” da, arrabioak bezalaxe, eta nik uste hortik datorrela nahasmen guztia. “Arrabio” eta “luhartza” hitzak jaso direnean gaztelerazko bat eta bera eman izan zaie eta orain harrapazank. Manuel Larramendik bere 1745eko hiztegian dio arrabio dela “Alacrán y cualquier animalillo ponzoñoso” eta ezin harritu luhartzari ematen zaion karrokada izenekin: arrabio bera, luhartz, lur-txakur, txir-txir sator, sikilikitu, hogeita lau oreneko, otxabarri, xabiroi, arlui, zalmiroi, segarhora, pio-pio…
Txir-txir eta pio-pio, bere kantuak txitoenaren antza ere ba ote du?
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
