Ez da harri gogorrik berakatzez leuntzen ez denik.

Kirol aldagelen usaina belazean

Aspirinarik hartu al duzu aspaldi? Mende bete luzez munduan gehien ezagutu eta erabili izan den botika da. Azido azetilsalizilikoa du osagaia, 1853an aurkitua, 1838an topatutako azido salizilikotik datorrena. Landare baten errotik erauzitako azidoa izan zen botika sonatuaren jatorria. Sahatsak eta zumeak (Salix spp) saliziliko horretan aberatsak dira, hortik azidoaren izena; baina aspirinaren izenak beste jatorri bat du, beste landare bat.

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2023ko uztailaren 17a
\"Soro-erregina\" edo \"nasailorea\". Argazkia: Jakoba Errekondo / CC-BY-SA.
Mundu bizigarriago bat eta bizitza gozagarriago bat egunero lantzen dugunon komunitateak eusten dugu Bizi Baratzea. Horregatik jartzen ditugu sarean eduki denak libre, Lurrari begiratzen eta entzuten diogunak gero eta gehiago izan gaitezen. Batu komunitatera. EGIN BIZI BARATZEAKOA.

Burdilinda du izena (Filipendula vulgaris). Azido salizilikoaren iturri izan ziren erro haiek bereak ziren, hariz josita edo hariztatutako burutxo edo tuberkulu itxurako sustraiak. Hortik burdilinda, hari batetik zintzilik, edo gauza bera dena Filipendula, latinezko filum "haria" eta pendulum "zintzilik" hitzetatik dator, sustrai mehez loturiko tuberkulu zintzilikarioak baitira. Hasiera batean Filipendula generoan beharrean Spiraea generoan sailkatua zegoen eta hortik aspirina. Domenique Fremyren Quid entziklopedia sonatuaren 1991ko argitalpenak honela dio: Aspirinaren izen zientifikoa, Bayer-ek 1899an erregistratu zuen marka, hitza dator “A” aurrizkitik (Azetilaren azetilazioa adierazten du) eta "spir" Spirsaüre (alemanez "espirea azidoa") eta “ine” (kimika industrialaren atzizki klasikoa) laburduretatik.

Filipendula generoko bi espezie ditugu Euskal Herrian: aipatutako burdilinda, “semelore” eta “semelili” ere deitua, eta “nasailorea” edo “soro-erregina” edo “haranetako erregina” esaten zaion Filipendula ulmaria. Azken horri ulmaria izena bere hostoek zumarrenekin (Ulmus spp.) duten antzatik datorkio. Semeloreak lur lehorrak atsegin ditu, batez ere Euskal Herriko hegoaldean bizi da, nahiz eta Itziar, Galdames edota Balmasedan topa daitekeen; nasailorea, ordea, lurralde osoan bizi da, lur oso hezeetan: haltzadi (Alnus glutinosa), ur erreten, urasetutako belaze, mendiko megaforbio…

Soro-erregina edo haranetako erregina esaten zaio belaze hezeetan nagusitzeko joera duelako, batez ere azienda maiz larretzen ez edo segatzen ez direnetan. Belardia abandonatzen bada azkar nagusitzen da eta bertako flora txirotzen du. Sustraije sendoa du, aipatutako tuberkulu kateak, eta erraz zabaltzen da. Era berean, sustraietan duen aspirina sortzeko gai horrek eragin fitotoxikoa du, eta kalte egiten die inguruan dituen beste landareei, haien garapena eragozten baitu. Sustrai hori zanpatuz gero adituko duzun “kirol aldagelaren usaina” esaten zaiona osagai horiei zor zaie, gero kirolariek kolpe eta ubeldurak sendatzeko erabiliko dituzten ukenduen osagai direnei. Baionan argitaratzen zen Egunaria-ren 1971/08/02ko alean honela dio: “Errumatismen sendagailu ona da nasailorea, izertarazten baitu eta ixurazten 50 grama pinta bat ur irakituan”. Izertarazten eta ixurazten; kirolariak… 

Hazi batetik mundu guztiak
2025-05-05 | Jakoba Errekondo
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta... (+)
Egurra diamantea baino arraroagoa da
2025-04-28 | Jakoba Errekondo
Egurra diamanteak baino arraroagoa, bakanagoa da. Bai, unibertsoan errazagoa da diamanteak topatzea egurra baino. (+)
Bizi Baratzearen lurreko ekosistema oparoa
2025-04-14 | Jakoba Errekondo
Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi... (+)
Ustezko nekazaritza eta lur lantzea
2025-04-07 | Jakoba Errekondo
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta... (+)
Ohea berotzearen teknika
2025-03-31 | Jakoba Errekondo
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau... (+)
gora