Nafarroako energia kontsumoaren azterketa aurkeztu du Nafarroako Gobernuak, 2022ko datuekin. Eta baikortasun handiz egin du, eraginkortasun energetikoan, kanpoko energia-iturriekiko mendekotasun txikiagoan eta deskarbonizazioan egindako aurrerapen gisa aurkeztu du. Baina ikus dezagun zer dagoen benetan honen guztiaren atzean.

Lehen datu kezkagarria: 2022an energia fosilen kontsumoa lehen mailako energia-kontsumoaren %79 izan zen. Aurreko hamarkadetako ia berbera, nahiz eta energia berriztagarrien garapen handia ematen ari den. Datu honek zalantzan jartzen du erakundeen eta enpresen munduan erregai fosilen ordezkapena berriztagarrien hedapen eta ezarpen akritikoaren eskutik etorriko dela defendatzen dutenen planteamendua.

Egiaztatu dezakegun bigarren datua: Nafarroan elektrizitatearen kontsumoak maila baxuan jarraitzen du, 2022an %0,7 jaitsi da. Kontsumitzen dugun energia guztiaren %21 baino ez da elektrizitatea. Eta 2008tik ez da igo elektrizitatearen kontsumoa unitate energetikoetan, eta oso joera egonkorra mantendu du. Nola nahi dugu batez ere elektrizitatea sortzen duten berriztagarriak hedatzea eta mendekotasun fosila murriztea, elektrizitatearen kontsumoa handitzen ez bada?

Egiaztapen horietatik abiatuta, ematen du "berriztagarrietarako trantsizioa", saltzen diguten bezalaxe, ez dela funtzionatzen ari. Eta hori gertatzen ari da, hain zuzen ere, energia "garbien" garapenean aurreratuta dagoen autonomia-erkidego batean. Arazo honen muina energia mota honek dituen egiturazko arazo larriak dira, egungo gizarte kapitalistan egiten dugun kontsumo moduari eta kantitateari aurre egin ahal izateko.

Irujo kontseilariak 2022ko Balantze Energetikoa aurkeztean balioan jarritako beste elementuetako bat eraginkortasun energetikoaren hobekuntza izan zen. Adierazle honen bidez, erkidegoko ekonomiak ekoizten duen euro bakoitzeko kontsumitzen den energia-kopurua neurtu nahi da. Energia-kontsumo txikiagoarekin aberastasuna sortzeak sostengarritasun handiago baterantz garamatzala ondoriozta daiteke, atmosferara CO2 gutxiago isurtzen baita klima-aldaketa geldiarazten saiatzeko.

Nafarroako balantze energetikoaren arabera, adierazle honek hobera egin du azken 10 urteetan, eraginkortasun energetikoa %16,30 hobetu baita. Horrek esan nahi du euro bateko aberastasuna fabrikatzeko 86 tona petrolio behar direla, eta 2012an 102 behar ziren. Eraginkortasun hori bereziki industriaren arloan baloratzen zuen kontseilariak. Gauzak horrela, ematen du hobera gindoazela…

Hala ere, eraginkortasun energetikoa globalki baloratzeko, Nafarroan aberastasuna eurotan nola sortzen den aztertu beharko genuke. Ez da gauza bera ondasun materialak ekoiztea, horretarako beharrezkoa baita materia transformatzea, energia erabiliz, edo ondasun "ez-materialak" ekoiztea, hala nola zerbitzuak. Oro har, azken horiek energia gutxiago kontsumitzen dute, baina, turismoaren kasuan, erregai fosilen oso mende gaude. Oraindik ere materia kopuru bera kontsumitzen dugula kontuan hartuta, ohartu gara gutxiago ekoizten ari garela hemen, inportazioari esker. Hor ditugu desindustrializazioaren, deslokalizazioaren edo jarduera-murrizketaren fenomenoak, ez bakarrik hornidura-kateetako arazoengatik.

2022an Nafarroako esportazioak %11,2 hazi ziren 2021aren aldean. Baina aldi berean inportazioak are gehiago hazi ziren, %26,8. Horrela, energia gutxiago kontsumitzen dugun itxuraren atzean, BPGa igota ere, albiste txar bat ezkutatzen da: barneko energia-kontsumoaren beherakadak energia kontsumo esternalizatua, kontabilizatu gabea eta sostengaezina eskatzen du, eta planetako beste leku batzuetatik ondasunak inportatu eta garraiatzen dira. Munduko energia-kontsumoaren eta berotegi-efektuko gasen isurketen hazkundeari egiten diogun ekarpena da.

Erakundeen diskurtsoak, kapitalismo berdearen bozgorailu gisa, errealitatearekin talka egiten du. Hazkunde ekonomikoaren eta ondasunen ekoizpenaren ilusioa inposatu nahi zaigu, energia-iturri berriztagarrien eta garapen teknologikoaren bidez. Egiatan, energia-kontsumo bera (barrukoa gehi kanpora ateratakoa) eta kutsadura-maila bera mantentzen edo handiagotzen jarraitzen dugu; aldiz, berriztagarriekin ez gara erregai fosilak ordezkatzen ari, eta berriztagarrien hedapenak material berrien estraktibismoa areagotzen du, eta ekosistemen jasangarritasunean inpaktua du. Datuek eta ebidentzia zientifikoek beste bide baten beharra adierazten digute.

Beste dinamika eta proposamen batzuk behar ditugu, egungo ekoizpen, kontsumo eta enpresa-irabazien bilaketarako eredua zalantzan jartzen duten agertoki berriak irekitzeko. Baliabide naturalen eta kutsaduraren erabilera murriztuz, egiazkoak eta materialki eraginkorrak diren politikak garatuz, hemen eta planetako gainerako lekuetan berdintasun sozialera eta ongizate kolektibora eramango gaituztenak.

Pablo Lorente eta Jule Goñi, Sustrai Erakuntza fundazioko kideak

Nafarroan, 2024ko urtarrilaren 24an.