Antropologo eta ingeniaria den Yayo Herrerok dioen bezala, datu bat da. Horren jatorria ulertzeko erraza den baieztapen xume batean laburbil daiteke: Lurra agortzen ari da.

Gaia konplexua da. Ikuspegi asko daude, interesak gurutzatzen dira, informazioa desinformazioarekin nahasten da… horri buruz hitz egitea harea mugikorretan ibiltzea bezalakoa da: pauso bakoitzean gero eta sakonago hondoratzen zara. Hala ere, zailtasunak zailtasun, zintzotasun ariketa bat egitea beharrezkotzat jotzen dut, estropezu egiteko arriskua egon arren, baita zapaltzen dudan lurra desegonkor badago ere.

Nazioarteko erakundeek klima aldaketaren mugak gainditu izatean gure arreta jartzen duten arren, egia da beste bost muga ere neurri handiagoz gainditu ditugula. Adibidez: erakunde berri sakabanatuak, biosferaren osotasuna edo bio-geokimiko fluxuak. Horietako batzuk planetako bizitzarako are eraginkorragoak dira. Ez nago guztiz informatuta horren arrazoia jakiteko, baina uste dut arrazoi honako hau izan daitekeela: erregai fosilak erretzea da klima aldaketaren eragile nagusia, eta gainera –eta hau da gakoa–, horiek agortzen ari dira, eta euren ustiaketa gero eta errentagabeagoa da. Beraz, erabaki argia da: energia ekoizpen ereduen trantsizioa fosil gabeetara jo behar dugu. Ez da soilik klima aldaketaren eraginaz hitz egiten, fenomeno meteorologiko bortitzak, desplazamendu behartuak, desertifikazio… baizik eta ekonomiaren ziurgabetasuna ere duen eraginaz.

Auzia da trantsizio hori posible egiteko behar diren baliabideak ere murrizten ari direla, eta teknologia batzuk, erabili izandakoak zein irtenbide gisa aurkeztutakoak, arazo ugari agertzen hasi direla. Horrela, porrot izugarria eta kolapso (edo egokitzapen bortitza, ekofaxismoa, alegia) orokor bat aurreikusten da.

Testuinguru horretan, Europako erakundeek, beti bezala, ihes egitea aukeratzen dute, eta erabaki egin dute –gure industria eta eredua mantentzeko– garraioa elektrifikatzea, eta energia berriztagarrietan ahalegin betean inbertitzea. Horrela, Europar Batasunak REPowerEU plana abian jartzen du, eta estatuetako, eskualdeko, tokiko administrazioek… dirulaguntzak galtzeko beldur direla eta, hainbat plan gauzatzen dituzte, guztiak izen ponpoxoekin. Hau da, “aurrera jarraitu” ereduaren adibide klasikoa, eta testuinguru horretan “kapitalak” bere El Dorado berria aurkitzen du.

Eta ihesaldi honetan gorpuzkiak utzi dituzte, izan ere, deskarbonizazioaren aldeko ekintzak, oinarrian, klasistak dira: soilik ahal duenak ordaintzen du; produktua, isuna, pribilegioa edo kutsatzeko ahalmena ordainduko ditu.

Hala ere, estrategia hori porrot egitera kondenatuta dago, izan ere, erro ideologikoa arazoaren berbera delako: hazkunde ekonomikoa baliabide gero eta eskasagoen bitartez lortzeak, eskuragarri ez daudenak, eta askotan garestiagoak, ez du zentzurik. Berde etiketa duen estraktibismoa da, baina estraktibismoa, azken finean. Behar dugun aldaketa ez da soilik energia arlokoa, izan ere, arazoak dimentsio handiagoa du.

Horregatik, mende honen hasieran, ekologia politikoarekin lotutako gizarte mugimenduak, trantsizio ekosozialaz hitz egiten hasi ziren, sistema krisi globala eta justu bati erantzun bat eskaintzen dion kontzeptua baita; ekosistemak erortzea, baliabideen agortzea, inpaktuen iraunkortasuna... guztiak gizartean bizirauteko faktore garrantzitsuak dira. Ez litzateke sistema egokitu beharko egoera zail horretara. Aldaketa sakon bat da, erroetatik abiatuta; izan ere, jakin badakigu sistemak (neoliberala) kasu hauetan, erritmoa betetzen ez dutenak baztertzen dituela metodo gisa. Ezkerreko alderdi politikoek aspaldi bere hartu dute uste hori, hazkunde ekonomikoa gure ongizatearen gakoa dela. Egia esateko, denok sinetsi dugu hori. Hala ere, orain argi ikusten ditugula hainbat seinale gaiak ez duela gehiago ematen adieraziz, norbaitek adierazi beharko luke gizateriaren etorkizunak norabide aldaketa erradikala behar duela: ezin dugu jarraitu hazten, edozein preziotan.

Teorian, hainbat adierazpenetan antolatutako gizarte zibilak, klase politikoari ausardia eskatzen dio, energia berriztagarriak integratzeko transformazio soziala sor dezaten. Baina, arlo sozialak ikusi behar izan du egiazko kontakizunerako sortu den borroka. Nire ustez, diskurtso ofizialetik desberdina den edozein analisi azkar eta egoki etiketatzen da, “ukazioaren” edo “dena ezetz” etiketa jartzen zaio. Nahiz eta “ezkerreko” alderdi autoizendatuak, beren kontraesanak islatzen dituzten auzokideen aurrean, kezkaz jokatzen dute, energia trantsizioaren diskurtsoan moldatzen dira, baina ez dute (edo ez dute nahi) erantzukizuna hartu hazkunde ekonomikoaren oinarrian dauden proposamenak defendatzeko. Bide ezkutuaren amaieran gaudelako sentsazioa dute, eta hori ez da hauteskundeetan erraz onartzen, fidagarritasuna galtzen baita botere handien aurrean, eta itxaropena galtzen da. Horren aurrean, gizarte mugimenduek –bere autonomia mantentzen dutenean– ez dute marketin estrategia kalkulatzen edo botere kuotak lortzeko asmorik, ez dute interes pertsonalik edo hipoteka, ez dute onura edo lekuko abantailarik bilatzen. "Ez hemen, ez inon!", sistema hori iraunarazi nahi denean, gizartearen eta gizakiaren segmentu gehiago baztertzen dituen eredua jarraitu nahi denean.

Baina, auzokide eta elkarte mugimenduan, interes politiko edo instituzionala sartzen denean, emaitza aurreikusgarria da. Narrazio funtzionala nagusitzen da, gurpila martxan jartzeko, klase ertaineko aurrerakoiak lasai egon daitezen eta pentsamendu eraldatzaile edo apurtzaileak –eta, batzuetan, estigmatizatzen edo baztertzen dituztenak– baztertzeko, baita garapen jasangarriaren kontzeptua (edo oximorona) ez ulertzea ere, propaganda instituzionalaren errepide nagusitik kanpo utziz. Talde batzuetan, ideologia hegemonikoa inposatzea, edozein eztabaida ukatzen duena, estigma, eraso pertsonal eta lotsagabe bihurtu da. Diskurtso politikoaren kontrolak eta pentsamendu librea ukatzeak, askok, urruntzera eraman ditu, isildu dira bizikidetza apurtu ez dadin edo euren osasun mentalaren defentsan. Industria Energia Berriztagarrirako estrategia sozialetik defendatzea –baldintza eta planekin ere–, zintzoa bezain inozoa izan daiteke. Azpikeria erabiltzea eta zalantzatan jartzen duen pentsamenduaren gakoak baztertzea, asmo txarrekoa eta etikoki kritikagarria da.

Jasangarritasunaren kontzeptua bat dator politikaren patxadarekin, eta ez da ausartzen kolapsoaren gangaren gakoa zalantzan jartzera: kontsumo-gizartea, garapen ekonomikoa dogma gisa eta BPGren hazkundea neurketa-unitate bakar gisa. Erakutsi digute kontsumoa gizartearen bihotza dela, zoriontasuna erosteko ahalmena dela, eta gero eta gehiago eduki, beraz, inork ez digu mugarik aipatu nahi. Galdera, kontzientziatik beste honako hau da: posible al da planeta osorako garapen iraunkorra? Etikoa al da energia-iturri alternatiboak bilatzea gure bizimoduari eusteko bakarrik, hori izanik, hain zuzen ere, honaino ekarri gaituena? Gizarte-mugimenduetatik iraunkortasunaren eslogana barneratzea errazten badugu, iruzur historikoa egiten ari gara etorkizuneko belaunaldientzat eta gure buruentzat.

Hasierara itzultzen naiz, Yayo Herrerorengana itzultzen naiz:

"Ekonomiaren eremu materialaren beherakada ez da onartu, ala onartu nahi ez dugun proposamen bat, datu bat baizik. Desazkundea ez da proposamen politiko etiko bat, baizik eta elkar-bizitzarako testuinguru material ezinbestekoa".

Erronka zera da: nola bultzatu beharrezkoa den aldaketa kulturala, trantsizio energetiko eta ekosozial justu baten aldeko beherakada planifikatzeko.

Iñaki Rodrigo Etxebarriarteun, Zigoitiko bizilaguna