Buruila udaren buztana eta neguaren hastapena.

Porru eta gatz, barazkari latz

Aspaldi aipatu genuen: aurrez ezagutu gabeko har gogaikarri bat ekarri genion porruari (Allium porrum), taratulu gisara zuztarraren mamia erdiz erdi zulatu eta jateko alferrik galtzen zuena; Acrolepiopsis assectella sitsaren harra zen.

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2022ko abenduaren 15a
Mundu bizigarriago bat eta bizitza gozagarriago bat egunero lantzen dugunon komunitateak eusten dugu Bizi Baratzea. Horregatik jartzen ditugu sarean eduki denak libre, Lurrari begiratzen eta entzuten diogunak gero eta gehiago izan gaitezen. Batu komunitatera. EGIN BIZI BARATZEAKOA.

Izurrite hori beste har batek ordezkatu du; "ordezkatu" diot, hau azaldu denez geroztik ez baitut haren arrastorik ikusi. Har berria euli batena da, Phytomyza gymnostoma. Helduek eta harrek izerdia zurrupatzen dute. Harrak gero porruaren beheko aldean pupa edo krisalida sortuko du, heldu bihurtzeko metamorfosian. Goitik beherakoan porruaren hostoak zartatzen dituzte, horiek ere alferrik galduz.

Bi harrok berriak dira gure paisaian. Ez dute oraindik Euskal Herri osoa ezagutzen; pixkanaka, bailaraz bailara, azokaz azoka badoaz hara-hona. Izan ere ez dute areriorik; laster txoriren bat edo beste intsektujaleren bat bera jaten tematzen ahal da!

Areriorik ez eta izenik ere ez dute euskaraz. Iritsi berriak-eta, ezagutze soilak nahiko lan ematen digu. Baina ahalik eta azkarrena jarri beharko genieke izena, laster gara bestela erdara baten edo bestearen izena geuretzen… Niretzat egokiak lirateke "porruaren sitsa" eta "porruaren eulia".

Izena baduena porrua da, eta baita beste barazki asko ere. Barazki berriak ere badakartzagu kanpotik. Porrua ere halaxe etorria izango zen. Lehenengo zibilizazioetakoa zen sumeriarrenean, porrua ezagutzen zuten eta itxuraz erromatarrek ekarri zuten Europa aldera. Galesko ikur nazionala da, VII. mendean izandako guda batzuetan galestarrek aurkariengandik bereizteko porrua soinean eramaten zutela-eta oroigarri. Anglosaxoiek haziarekin hortzetako pasta egiten zuten. X. mendean Frantziako Clunyko abadiako Odon Meung abadeak bere Macer Floridus lanean jaso zituen porruak zituen erabilera terapeutiko ugariak, tartean gaitz benereoak sendatzeko.

Guk batez ere jateko erabiltzen dugu. Barazki oso hedatua da gure kulturan, gurearen hegoaldekoetan ez bezala. Barazkiek gure historian osatu dituzten istorioak bildu gabe daude, lan hori eginkizun bizi gara. Elikaduraren historia erregosi gabe dugu euskaldunok. Bitartean esaerek diote: “Porru eta gatz, barazkari latz” eta “Arto eta porru, barazkari gori”. Izan ere, barazkiz osatutako barazkaria barazkaltzen dugu. Bazka, bazkari, barazki, barazkari, barazkaldu…

Bizi Baratzearen lurreko ekosistema oparoa
2025-04-14 | Jakoba Errekondo
Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi... (+)
Ustezko nekazaritza eta lur lantzea
2025-04-07 | Jakoba Errekondo
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta... (+)
Ohea berotzearen teknika
2025-03-31 | Jakoba Errekondo
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau... (+)
Ilargiko borda, lurra eta ilintia
2025-03-24 | Jakoba Errekondo
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak... (+)
Magnolian kakalardoa polen-mamitan
2025-03-17 | Jakoba Errekondo
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko... (+)
gora