Amaierarik gabeko tunel baten historia da lerrootakoa. Lurpeko pasabide hau, ordea, metrotan baizik, hilabeteetan neurtu behar da, eta bost urte luzeko metroa beharko litzateke hartarako.

2017ko apirilak bigarren hamabostaldia bete berri zuela harrapatu zituen bide ilun horrek Gipuzkoako aldiriko trenen erabiltzaileak, Adif eta Renfe enpresetako langileekin batera; bertan diraute ordutik, ihes egin ezinik, eta ez dute argirik igartzen tunelaren bestaldean.

Trena atzerapenarekin dator, edota, txarrenetan, zerbitzua bertan behera gelditu da esaldiak ez dira berri ez arrotz egunerokoan Oarso Bidasoko aldiriko trenen erabiltzaile direnentzat. Eguneroko ogi bihurtu dira halako egoerak 2017an Irun eta Donostia artean hirugarren erreia ezartzeko lanak abiatu zirenetik; konkretuki, 2017ko apirilean Gaintxurizketako tunelean obrak hasi zirenetik.

Lanen xedea Irun eta Donostia arteko trenbideek gaur arte izan dituzten bi erreiei hirugarren bat gehitzea da, hala, Europatik datozen trenak hiriburura heldu ahal izateko eta hortik, gero, AHTarekin lotzeko.

Iberiar penintsulako trenen zabalera eta Europako abiadura handikoena ezberdina da; hortaz, eta egun Gasteiz, Bilbo eta Donostian bukatzea aurreikusita dagoen AHTaren trazadurari jarraipena emateko, ezinbestekoa da burdinbideen neurriak egokitzea. Horra hor hirugarren erreia ezartzeko arrazoia.

Moldaketa hori gauzatzeko, burdinbideak ez ezik, trenen trazaduretako beste hainbat azpiegitura ere egokitu behar dira; kasurako, tunelak. Orain dela bost urte ekin zioten horri Gaintxurizketako tunelean, hori baita eragindako bidean dagoen luzeena (535 metro).

Lanak gauzatzeko esleipendun zen Construcciones y Promociones Coprosa SA enpresak Europan bakarra zen tunelagailu bat sartu zuen orduan lurpeko pasabidean. Makina horrek lanak egin artean trenek zirkulatzen jarraitzea ahalbidetzen zuen, eskeleto antzeko egitura batek babesten baitzuen burdinbidea, zuloaren diametroa zabaldu bitartean hondakinik ez jausteko.

Lanak eta trafikoa bateragarri egiteko, segurtasun arrazoiengatik, Adifek hainbat murrizketa ezarri zituen pasabide horretan; artean, noranzko bi zituen trenbidea aldebakarreko bihurtzea. Hori horrela, obrak hasi aurretik Irungo geltokira egunero heltzen ziren trenen kopurua erdira murriztu behar izan zen.

2018ko martxoan Coprosak porrot egin eta lanak geldiarazi behar izan zituzten, eta 6 hilabetez luzatzea aurreikusitako obrek 56 hil daramatzate dagoeneko tunelagailua oraindik ere bertan, ez aurrera ez atzera, dagoelarik.

Aldiriko trenei ez ezik, distantzia erdi eta luzekoei ere eragin zieten Adifen murrizketek, Oarso Bidasoko nahiz nazioarteko erabiltzaileen bidaiak zuzenean kaltetuz.

 

Egoeraren larritasunak kezkatuta, Renfeko zenbait trenbide langilek bat egin eta, Irungo Bizilagunen Ekartearen babesarekin, Hirugarren Erraiak Kaltetutako Erabiltzaileak plataforma (aurrerantzean HEKE) sortu zuten.

Elkargoaren bozeramailetza hartu du Jose Antonio Bayo irundarrak, egoeraren berri emateko: «Hasiera batean deserosotasuna zena, 56 hilabeteko ezinegon bilakatu da trenaren erabiltzaileen artean. Mugikortasun kolektibotik indibidualera pasa dira asko obren erruz».

Geroz eta gehiago dira plataformarekin bat egin duten herri eragile, politikari eta orotariko kolektiboak. Adifi eskatzen diotena garbia da: trenen maiztasuna handitzea; «eta, ezin den kasuetan», puntualizatu du Bayok, «aukerako beste medio publiko bat ahalbidetzea, zerbitzua bertan behera gelditu den geltokitik horri jarraipena emango dion beste geltokira lekualdatzeko».

Aurpegia ematera derrigortuta

Bayo, plataformako eledun izateaz gain, Adifen trenbideetako langilea ere bada. Ezinegona nagusi da horien artean ere bai, hala azaldu du Luis Alkortak; Bayo bezala Adifeko langilea da, eta enpresa batzordeko presidentea.

Gipuzkoan trenarekin izaten ari diren arazoak bi oinarri dituela dio: aipatutako lanek sortutako eragozpenak, eta Adifek herrialdean duen pertsonal falta. Zenbaki bat ere eman du: 2017an dagoeneko 58 langileren falta zuten.

«Areagotzen joan da gabezia hori langileak jubilatu ahala, erreleborik ez dagoelako. Hamar joan eta hiru berri sartzen dira». Pertsonal falta hori, gainera, azpikontratekin osatzen saiatzen ari dela enpresa gaineratu du.

Lanei eta pertsonal faltari, software eguneraketak sortu dituen arazoak gehitu dizkio: «Irun eta Lezo-Errenteria geltokietan ematen ari da arazo gehien». Ez da nolanahiko kontua, orratz aldaketa eta seinaleak bertatik kontrolatzen dira eta huts egiten badu, atzerapenak, eta trenak bertan behera utzi behar izatea ere eragin du aldiriko zerbitzuan. Merkantzia trenei ere eragiten die funtzionamendu oker horrek.

Ingurumari horretan, hurbiletik bizi dute tren zerbitzuaren erabiltzaileen haserrea. «Ezer gutxi egin dezakegu guk egoera hobetzeko, baina ulergarria den erabiltzaileen haserrea gu jasotzen ari gara». Erasoak ere jasan dituzte, hitzezkoak oro har, baina bestelakorik ere izan da, «jendeak ikastera, lanera heldu behar du, eta lana galdu duela esan digu erabiltzaile batek».

Lan baldintza eskasei, tentsio giroa gehitu behar diote langileek, eta horrek «faktura» pasa diela dio. Epe laburrean ez dio konponbiderik ikusten auziari, areago, korapiloa potoloagoa bilakatuko den zalantzarik ez du: «Tamaina handiko lan asko dituzte aurretik egiteko.

Horietako bat, Kaputxinoetako tunelean da, eta lan horiek, Buenavistako zubia eraisteko aprobetxatuko dituzte. Horrek trenak bertan behera uztea ekarriko du gutxienez sei aste eta lau hilabete artean». Donostia eta Irun arteko zerbitzurik, beraz, ez da izango.

Erabiltzaileak kaltetuko ditu, baina baita langileak ere. Renfeko tailerrekoak aipatu ditu zehazki: «Irunen dira mantenurako eta konponketarako tailerrak, trenak ezin badute bertara iritsi beste tailerretara edota Miranda Ebrora (Burgos, Espainia) joan beharko dute lanera epe horretan».

Merkantzietako trenekin ere antzeko egoera errepikatuko da: «Frantzia eta Alemaniatik Madril bidean datorren guztia ezingo da pasa, edo Irundik Algeposaren merkantziarik atera».

Informazio falta salatu du langileak enpresaren aldetik, eta irtenbidea, egiten ari diren lanek erabiltzaile eta langileen gain ahalik eta kostu txikiena izatea dela uste du. «Beldurra ez dut esango, baina baldintza hauetan lan egiteak, tentsio ikaragarria eragiten digu».

Renfeko langilea da Agustin Gonzalez. Hark zuzeneko harremana du bezeroekin, ibilbide luzeko trenetako ikuskatzaile baita; enpresa batzordeko ordezkaria ere bada. Gaintxurizketako tunelean jarri du begirada. «Konprimitu» egin dituela esan du, «aspaldian bukatuta behar zuen, eta orain, beste lan handi batzuekin egingo du bat korapilo gero eta handiagoa sortuz».

Etorkizun iluna

Herritarrei eman beharreko zerbitzua ez direla betetzen ari kontziente da Renfeko langilea, «egoera okertzen ari da, eta uste dut ez direla nahikoa saiatu neurriak hartzen konponbidea bilatzeko».

Zaila ikusten du irtenbidea Gonzalezek: «Zurrunbilo honetan pertsonal falta ikaragarria delako. Ez dago jende nahikorik trenen mantenua egiteko, ezta begiratzailerik ere, eta segurtasun langileak erdira murriztu dituzte».

Obrek eragindako kaosari eta pertsonal faltari, material falta ere gehitu dio langileak. «Ez dugu kudeaketa zentrorik Irunen, Bilbon dago. Zerbitzu hori hemendik eramatea eskatzen ari gara etengabe».

Agertoki iluna iragarri du, «Irungo geltokia hiltzen uzten ari gara». Geltokietan erabiltzaileei informaziorik ez zaiela ematen salatu du hark ere bai, eta Adif jarri du jomugan: «Haiena da ardura, ematen duten informazioa aurreikusitakoa da, intzidentziak badaude ez dute eguneratzen. Trenak bakarrik doaz, metroa bailiran, baina hau ez da metroa».

Tren segurua, erregularra eta jasangarria eskaini behar dutela uste du: «Azken lau urteetako gertaerekin jende asko ari gara botatzen trenetik, atzerapenak ditugulako, ez direlako bidaiatzen seguru sentitzen, ez dutelako informazioa jasotzen, eta ez delako zer edo zer puntuala egoera hori».

Soka asko tenkatzen ari da. «Erabiltzaileak ez dira kontziente, beraiek pairatzen dituzten ondorioak ikusten dituzte, baina akats txiki bat nahikoa da dena lehertzeko».

Langile gehiago, bitarteko gehiago eta aldiriko trenen kontrola egingo duen zentroa Irunen kokatzea eskatzen du Gonzalezek irtenbide gisa. «Ez dago material onik, ez dago pertsonal nahikorik, ez dago teknologiarik, eta gainera, burdinbideen baldintza kaskarra da. Erabiltzaileak jakin nahi du trena nondik eta zein ordutan aterako den, noiz helduko den helmugara, eta intzidentziaren bat badago informazioa garaiz jaso, alternatibak bilatzeko».

Lanak amaitutakoan zerbitzua gorenera iritsiko dela uste badu ere, horiek bukatu arteko bidea ilun aurreikusi du Gonzalezek, «planifikazioa behar dugu arlo guztietan, hau kaos bat da». Oraingoz, argirik ez tunel luzeaz haraindi.