Asteroko buletina
San Gregorio, martxoaren hamabian, kazkabarra hotzetan.

Eguzki-lore meteorologoa

Mendirik altuenetako okoilu gordeetan. Ziztu biziz haize hotzak zazpi hilabetez neguztatzen duen zokoan. Udan igotzen dituzten azienda saldoek motzean eusten dioten belaze bazterretako zuhaixken altzoan. Bertan ezin biziraunari eutsi eta basoak ere txil egin eta urrun-urrunera gibelatzen diren zoko-mokoetan. Hor topatuko duzu elezaharrenetik jaulkitakoa dirudien landare aztarrena, denboretako erlikia arantzatsua: eguzki-lorea.

Jakoba Errekondo
Jakoba Errekondo

Bizi Baratzea liburuaren egilea


2024ko azaroaren 04a
Eguzki-lore laburra (Carlina acanthifolia).

Karaitza oinarri duten lur aldapatsu drainatuetan hazten da, bakean utziz gero… Etxeetan kutun edota amuleto gisa jartzeko ohitura asko zabaldu da eta, mendian desagerrarazten ari garenez, hartzeko debekua arautua da.

Etnografia lantzen dutenek bildutakoetatik dakizkigu eguzki-lorearen eta gure arteko eman-hartuak. Egun horrelakoen jaulkiz dakigu sendabelar handia izan dela. Bere sustraiaren ura da ezagunena: besteak beste, tripetako bizioak edo zizareak botatzeko, hidropesiadunak flakatzeko, txiza egin ezin dutenak oneratzeko eta ardoarekin batera hartuta sugeen pozoiari aurre egiteko. Sustraia bera janez gero hiltzeko arriskua dago; adibidez animaliaren bat hil nahi izanez gero, formula hau ematen du Pio Font i Quer botanikari ezagunak Dioscorides medikuari jasoa dela esanez: “Nahasi sustraia, irina, ura eta olioa txakurra, txerria edo arratoia hiltzeko”. Baita pertsona ere, eransten du Piok berak.

Babesletzat dugu eguzki-lorea etxeetan. Ateetan jartzen da eguzkirik ez dagoenean haren lana egiteko. Izaki gaiztoak, gaitzak, ekaitzak eta antzekoak uxatzen ditu. Zabaldua da sorginak etxean ez sartzeko trikimailua ere badela eguzki-lorea. “Okerkeriaren” bat egiteko asmotan etxera hurbiltzen direnean, atean eguzki-lorea topatzean ezinbestean haren erdiko lore multzoak dituen loretxoak banaka-banaka zenbatzen gelditzen dira eta amaitzerako egunabarra agertzen da, eta sorginak ezinbestean argitatik ihes egin behar du.   

Berari esateko “sorgin-kontra” izena jaso zuen Telesforo Aranzadik Beizaman; baita “ilargi-lore” ere. Gorritin “astalar” eta Olaztin “otarraska” izenak ere jaso zituen 1929an argitaratutako Nombres de plantas en euskera artikuluan. Jose Migel Barandiaranek Ataunen jaso zuen, baita ere, “ilargi-belar”. Beraz, eguzkiarekin adina lotura badu ilargiarekin ere. Bestetik “astalarra”, “basalarra” eta “kardalora” behintzat ere esaten zaio. Bi espezie ditugu: eguzki-lore laburra (Carlina acanthifolia) eta eguzki-lore luzea (Carlina acaulis).

Erdiko lore multzoaren inguruan duen braktea distiratsuzko eraztunak aparteko dotorezia eransten dio. Baita bestelako erabilpenik ere. Braktea horiek hezetasunaren arabera mugitzeko gai dira: aire lehorra dagoenean zabal-zabal egiten dira eta hezetasun handiarekin beregain bildu, barruko loreak babestu nahiko balituzte bezala. Barometroa da, beraz. Frantsesez “chardon baromètre” (barometro kardua) eta alemanez “wetterrosen” (eguraldiaren arrosa) esaten diote. Nire ustez, sorginen uxatzeko baino eguraldiaren iragarle gehiago erabiliko zen. Sorginena istorio polita da, baina kanpoko lanetarako eguraldi iragarle fidagarri bat izatea kontuzkoagoa ez al da?

Tradizioan sendagai izan da eta esanahi sakona du eguzki-loreak, baina gaur egun dekorazio kuttun huts ez al da? Hala ere etxean nahi izatera, oraindik mendi txokoren batean lore arrastoren bat topatuko duzu: haziak eskuratu, datorren otsail-martxoetan erein eta hurrengo urteko udan lorea izango duzu.

Sagastizaleentzako jakinarazpena
2024-10-28 | Jakoba Errekondo
Euskal Herrira 2018an iritsi zen. Bertakotu eta euskaldundu den migratu bat gehiago. Ongi etorri. Gutxi batzuk hasieran, izurritea 2023rako. (+)
Harizti borobil bat mugari
2024-10-21 | Jakoba Errekondo
Mugek itotzen gaituzte. Ondo esanda, mugek itotzen naute; izan ere, izango da baten bat zeina mugen estuasunean bertan gozo ederki sentituko den. Ni itotzen naute... (+)
Zainzurien skotomorfogenesia eta fotomorfogenesia
2024-10-14 | Jakoba Errekondo
Datorren negua gozatuko digute zainzuri kimuek (Asparagus officinalis). Baratzeko nire kuttuna da, baita nire baratzekoa ere. (+)
Lezkarekin sagardo hobea
2024-10-07 | Jakoba Errekondo
Barrikoteak, barrikak, bukoiak eta upelak bete berriak ditugu etxean sagar muztioz (Malus domestica). Makina bat beteko ziren, ipar eta hego, gure geografia guztian mahatsarenarekin ere... (+)
Begien egarri direnei begi egiteko
2024-09-30 | Jakoba Errekondo
Sekreturik ez esan baratzean. Bai bai, adi baratzean. Zer agi ere ataizean ibili, begi-belarri. Ezkutatzekorik baduzu ez azaldu baratzean. Patatak (Solanum tuberosum) begiak ditu, artoak... (+)
Asteroko buletina

EMAN HARTURAKO:

Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545

gora