Azken aldian biometanizazio-plantak ugaritzen ari dira Nafarroan. Honela, Biomendik Mendigorrian, HTNk Caparroson eta E-Cogeneración-ek Cabanillasen dituzten instalazioez gain, planta berriak iragarri dituzte Imotzen, Lerinen eta Valtierran, eta Cabanillasen dagoena handituko da.

Mota honetako planta gehienak abeltzaintzako ustiategi handien ondoan ezartzen dira. Teorian, ganaduak sortutako materia organikoa deskonposatu eta biogasa ekoizteko helburuarekin, batez ere elektrizitatea sortzeko eta sare elektrikora isurtzeko. Prozesu horrek beroa ere sortzen du, eta, oro har, instalazioetan bertan berraprobetxatzen da. Bitartean, prozesu horren ondoriozko azken hondakina, digestatoa, medeagarri gisa aplika daiteke lurzoruetan. Aurkezpen hori ezin erakargarriagoa da: ekonomia zirkularraren eta alternatiba berdearen adibide bikaina, energia berriztagarriaren ekoizpena, hondakinen kudeaketan arazoak saihesten dituena...

Hala ere, zaila da planta horien egokitasuna objektiboki baloratzea, kontuan hartu gabe zein testuingurutan ezartzen diren eta zer ondorio dituzten. Distira guztiak ez baitira energia garbia. Ezinezkoa da biometanizazioaz hitz egitea Nafarroan, horrek sortu duen dinamika eta gatazken konstelazioa kontuan hartu gabe: makrogranjak hedatzea eta abeltzaintza eredu hiperintentsiboa hedatzea, hondakin organiko ugari sortzea, lurzoru emankorretan eragin negatiboa izatea... Honelako egoera batean, biometanizazio-planten instalazioa, abeltzaintza industrialari lotua doana, hondamenaren kapitalismoa deritzonarekin bat etorriko litzateke: honelako proiektuak sustatzen dituztenek mozkin erantsia bilatzen dute eragiten dituzten arazo eta hondamendiei esker.

Nafarroan azken hamarkadetan abeltzaintza industrialaren garapenaren berri emate aldera, datu bat: 1988tik 2022ra behi-aziendak %41,91 hazi dira, eta %271,21 txerri-aziendak. Aldi berean, Nafarroako biztanleria %29,46 hazi da. Horrek erakusten digu abeltzaintza eredu jakin bat inposatu dela, esportaziora bideratuta dagoena, eta ez barne-kontsumora, eta horrekin batera, ondorio kaltegarrien kateatze bat ekarri izan duena: familia etxaldeen desagerpena, animalien kontzentrazioa, hondakin organikoen neurrigabeko igoera, hondakin horiek desagerrarazteko premia larria, garbiketarako uraren erabilera intentsiboa... Horrek guztiak konpostatzen zailak diren hondakinak sortzen ditu, eta horrenbestez ur-baliabideen kutsadura dakar, Ultzama ibaiaren arroan edo Alesbes eta Martzillan egiaztatzen ari garen bezala.

2007. urtea funtsezkoa da. Rodriguez Zapateroren gobernuak 661/2007 Errege Dekretua onartu zuen, berriztagarrien errentagarritasuna eta hedapena bultzatzeko ordainsari-esparrua ezarri zuena. Metano ekoizpena energia berriztagarritzat jotzen zenez, abeltzaintzako enpresa handiek biometanizazio-plantak ezartzeko aukera ikusi zuten, mindekin biogasa ekoizteko, hobari altuko energia, alegia. Jarduera eta mozkinak zabaltzeko modu ona, beraz. Prozesu hori, hala ere, ez zen krisitik kanpo geratu, geroago aldatu egin baitzen primak energia sortzera murriztu zituen araudia. Gogoratu Ultzamako Bioenergiaren porrota, irregulartasunez josia eta Ultzamako udalari hainbeste sufriarazi ziona.

Gaur egun, 2000. urteko lehen urteetan gertatu zenaren antzeko egoeran gaude, berriztagarrien burbuila berri baten hasieran. Enpresek azpiegitura berriak eraikitzeari ekin diote kontrolik gabe, hainbat energia-plangintzaren eta haien laguntza ekonomikoen berotasunean. Eta biometanizazioa ez da hortik kanpo geratzen, ikus daitekeen bezala.

Biometanizazio plantak irtenbide gisa aurkezten dira, nahiz eta haien itzalean negozio aukera bat baino ez egon, produktuen ziklo bitala luzatzeko. Horren froga gisa, nahikoa da egiaztatzea Nafarroan badirela, lege hutsune bat aprobetxatuz, biometanizagailuak erabiltzen ari direnak, minda propioak ez ezik, toxikoak ez diren mota guztietako industria hondakin organikoak tratatzeko ere. Kasu paradigmatiko bat Mendigorriako biometanizazio instalazioan dugu: 2020an, datu eskuragarriak ditugun azken urtean, txerri-minda propioen tratamenduaz gain, Nafarroako industria-hondakinetatik zetozen 31.319 tona tratatu ziren eta beste autonomia-erkidego batzuetatik, batez ere EAEtik eta Kantabriatik zetozen beste 37.389 tona. Eta Mendigorriako kasua ez da salbuespena.

Biometanizazio-plantak Nafarroako abeltzaintza ustiategietan integratzeak gizarte eta ingurumen kostu onartezina suposatzen du. Gurpil zoro bati erantzuten dio: biometanizazioak abeltzaintza industrialak sortutako hondakin organikoen pilaketaren arazo larriari erantzuten dio. Hala ere, negozio mota hori errentagarria da soilik beste industria batzuetako hondakinak kudeatzen dituelako eta kudeaketa horregatik kobratzen delako. Horren ondorioz, berez handia den minda-kopurua areagotzen da, eta minda horiek lurzoruetara bota behar izaten dira. Gainera, horiekin batera isurtzen diren kutsatzaileak ere ugaritu egiten dira, eta ehunka kilometrotatik datorren hondakinen garraioa ere areagotzen da.

Beraz, eredu honek ez die abeltzaintza sektorearen beharrei erantzuten, instalazio handien aldeko apustua egiten baitu. Ezta tokiko garapen jasangarriari ere, familia ustiategiak desagerrarazten dituelako. Ezta segurtasun hidrikoari ere, lurzoruak eta akuiferoak nitratoekin kutsatzen baititu. Ez eta lurzoruko nutrienteak modu osasuntsuan mantentzeko beharrari ere, hondakin industrialak eta metal astunak nahasten dituen digestatoa isurtzen baitute.

Hasieran esaten genuen bezala, egoera ez da batere itxaropentsua. Biometanizazio-planta berrien iragarpena makrogranjak instalatzeko edo daudenak handitzeko eskaera berriekin batera egin da. 2021eko azarotik 2023ko abuztura arte, gutxienez abeltzaintza intentsiboko 16 instalazio berri edo handitze eskatu dira, osotara, 60.899 txerri eta 5.537 behi gehiago suposatzen dutenak.

Horren aurrean, Nafarroako Gobernu berriak aukera du gaurdaino aurrera eraman dituen eta hain emaitza txarrak eman dituzten politikak zuzentzeko. Biometanizazio planten instalazioa erraztea edo behar bezala ez kontrolatzea makrogranjen hedapena elikatzea da. Bide horretatik, lehen sektorea bezalako esparru estrategikoa hipotekatzen da, lurraldea desorekatzen da eta espekulazio burbuila berriak elikatzen dira. Aldi berean, abeltzaintza estentsiboari laguntza irmoa eman beharko lioke, hori baita abeltzaintza ekoizpen industrializatuaren alternatiba jasangarri bakarra, beste erronka batzuetan laguntzeko gai dena, hala nola landa eremuko despopulazioaren eta krisi klimatikoaren aurkako borrokan. Baina horretarako, borondatea behar da. Orain arte frogatu ez duena.

Mikel Saralegi eta Jesus Arbizu (Txurio), Sustrai Erakuntza fundazioaren kideak