[Jakoba Errekondo]

Baratzean landareak izateko, lau bide ditugu:

Hazitegiak hazia ereinda. Hazitegia baratzean bertan egin daiteke, edo beste nonbait; babesa eta giro gozoa izango dituen toki batean. Ikasgela barruan egin daiteke hazitegia, leihoaren aldamenean, baina, landareak argiaren bila luzatzen hasten direnean, kanpora atera beharko da. Berotegi txiki baten itxura izango du, lurrari eta aireari heze eusteko. 

Hazia baratzean bertan ereinda. Landare batzuk hala sortzen dira: baba, ilarra, artoa, babarruna, leka, perrexila, ziazerba, azenarioa...

Landaretxoa eskuratu eta landatuta. Landaretxoak erostekotan, komeni da ahalik eta hurbilena dugun mintegi batean sortuak izatea; adibidez, herriko azokan. Honela, bertako baldintzetara egokitutako landareak izango dira. 

Baratzean landareak indartsu eta osasuntsu izateko, asko lagunduko digu plangintza egoki bat izateak. Horrek arazoak atzeratuko ditu: tratamenduak murriztu, lana erraztu, uzta hobetu...

Komeni da hiru bide, behintzat, jorratzea:

Txandakatzea: Landare familia bakoitzak elikagai batzuk hartzen ditu lurretik, eta beste batzuk han geratzen dira. Gainera, landarea errepikatzen badugu, bere aurkariak hantxe geratuko dira, bertan gozo. Horregatik, komeni da lur bakoitzean edo taulena bakoitzean landare motak txandatzea. Hiru multzo nagusitan banatzen dira landareak, zer aprobertxatzen diogun:

* Lorea-fruitua

* Zarba-hostoa

* Sustraia-erraboila

Hurrenkera hori bera onena, txandakatzeko. 

Nor norekin. Barazkia nor noren aldamenean jartzen den, onura edo kaltea ekar diezaiokete batak besteari. Ondo zainduta, onurak ugariak dira: landare batzuek gustu hobea hartuko dute, gaitzak eta izurriteak uxatuko dizkiote elkarri, janariarengatik ez dira lehiatuko... Edonoloa ere, ez jarri familia berekoak elkarrekin, antzeko elikagaiak behar dituzte eta.

Hona elkartze on batzuk:

Asko behar dutenak eta gutxi behar dutenak elkarren ondoan edo nahastuta jar daitezke.

* Asko behar dute: aza jendea (aza ezberdinak), porrua, patata, piperra, tomatea eta kuia.

* Gutxi behar dute: baba, ilarra, leka, babarruna, tipula, baratzuria, zerba, borraja, uraza, ziazerba.

Mantso hazten dena azkar hazten denarekin:

* tomatea eta uraza.

* azak eta eskarolak.

* artoa eta errefaua.

Elkarri gustu hobea ematen diotenak:

* mihilua eta errefaua.

* babarruna eta errefaua.

Lurra ondo baliatzeko, elkarrekin jar daitezke:

* artoa, babarruna eta kuia.

* azenarioa eta uraza edo eskarola.

* apioa eta azalorea.

* erremolatxa eta ziazerba. 

Elkarren izurriteak uxatzen dituztenak:

* tipula eta porrua eta azearioa.

* erremolatxa eta aza.

* tomatea eta tajetea edo albahaka edo kaputxina.

* aza eta tomatea edo apioa.

* tipula eta erremolatxa.

* tomatea eta azenarioa. 

Landare laguntzaileak. Landare gehienek elkarri laguntzen diote, eta hearreman hori bideratzeko era asko dituzte: lore asko ematen dituzten belarrek polinizatzaileak erakarriko dituzte -erleak eta abar-, eta horrek fruitua izaten lagunduko digu: usain handia dutenek izurriteak uxatuko dituzte...

Baratzeak inguruan behar lituzke lore, sendabelar, usain-belar, zuaixka eta abar. Ekosistema txiki baten antzekoa bihurtu behar dugu baratzea. Landare horietako batzuk iraunkorrak izango dira, urte askoan biziko direnak, eta baratzearen ertzetan eta haren bueltan landatuko ditugu. Beste batzuek urtebetean osatuko dute beren bizi-zikloa; horiek jar daitezke barazkien artean ere.

Izurriteak uxatzeko: izpilikua, salbia, mota-belarra, isipu-belarra, mendak, erromeroa, txortaloa, kalamua, errefau mina, albahaka, kaputxina, asentsio-belarra, baltsamo belarra, eta abar. 

Izurriteak bereganatzeko: kaputxinak zorriak erakartzen ditu; horrela, bera trata dezakegu izurria zabaldu aurretik. 

Polinizatzaileak erakartzeko: izpilikua, borraja, erromeroa, salbia, mitxoleta, ezkaia, zinia, martorria, mihilua, oreganoa, mendaroa, porru-tipula, ezamihilua edo aneta, aster generoko loreak...

Laguntzaile kuadrilla. Laguntzaileen artean, animaliak ere baditugu. Horiek ingurunea orekatzen dute, eta, intsektuak neurrira ekarriz, baita izurritegi eusten ere. Baratzearen aldamenean zuhaixkak eta zuhaitzak baditugu, gure laguntzaile leial horiek ere inguruan izango ditugu. Harri-pilak, landare-hesiak, egur-metak eta horrelakoak ere toki goxoak dira, laguntzaile horiek babeslekuak eta habiak egin ditzaten. 

Hauek dira laguntzaileetako batzuk: trikua, saguzarra, satitsua, erbinudea, satorra, zirauna, sugea, muskerra sugandila, apoa, igela, arrabioa, uhandrea, armiarma zimitza, amona mantangorria, ipurtargia eta hegaztiak (arbi-txoria, zozoa, birigarroa, araba-zozoa, berdantza, antzandobia, txantxangorria, mika, eskinosoa, hormatxoria, erregetxoa, okila, kukua, urretxoria...)

Erregetxo txikiak, 5-6 gramoko pisua duenak, 7-8 kume izaten ditu habian, eta, umealdi hazteko, 9.000 intsektu ekarri behar dituzte gurasoek habiara. Ordubetean, gai da 30 matxinsalto biltzeko. 

Arazo fisikoez gain (haizea, itzala, izotza...), gaitzak eta izurriteak izaten dira baratzean landareak gehien kaltetzen dituztenak. Komeni da horiek ahal den azkarrena harrapatzea. Maiz miatu behar dira landareak. Intsektuak, adibidez, ken daitezke, gutxi diren artean, eskuz edo ura botaz. Gaitzengatik hostoetan kolore arraroko orbanak azaltzen badira, kendu eta eraman urrutira, edo erre. Ez bota inoiz horrelakorik luartokira edo konpost pilara. 

Arazo horiei aurre egiteko, inoiz ez erabili produktu kimiko toxikorik. Gure ingurua pozoituko dugu: lurra, airea, ura, inguruko animaliak, lurpeko bizidun on guztiak, baita jateko ditugun barazkiak ere. Beti dago irtenbide naturalen bat. Ezagutzen ez baduzu, galdetu, eta ez nekatu aukera egokia aurkitu arte. 

Gaitza. Ikusten ez ditugun mikoorganismo berezi batzuek sortzen dituzte gaitzak: onddoek, birusek eta bakterioek. Gehienak onddoek sortuak izaten dira, eta horiek giro epela eta hezea behar izaten dute hazteko. Onddoen erasoaren adierazle ohikoenak: landarearen kolorea apaltzea, lizun antzeko hautsak eta ihartu itxurako orbanak. 

Gaitzei aurre egiteko era onena landarearen ingurua eta azala lehortzea da. Horretarako, denetik erabiltzen da, salda bordelesa, potasio bikarbonatoa, esnekiak, errautsak, porpolia, ur oxigenatua... Belar-urekin ere tratatzen dira; adibidez, azeri-buztana oso egokia da. 

Izurritea. Izurriteak animaliak sortzen dituzte. Ikusteko modukoak izan edo ikusiezina izan, animalia behar baino gehiago ugaritzen denean izurrite bihurtzen da. Barraskilo eta bare, satagin eta luhartz, har eta beldar, zorri eta zimitz, euli zuri eta nematodo... Makina bat dago. Aleren bat ikusteagatik ez larritu; ugaritzeko bidea hartzen ez duten artean, lasai. 

Gaur egun, tratamendua egitea erabaki aurretik, komeni da oreka bilatzea. Animalia mota asko dagoen neurrian, tratamenduak ere bai: uxatzaileak, tranpak, erakarleak, intsektizidak...

Landarearen bistako zatia jaten duten animaltxoak ditugunean (har, beldar, zorri, zimitz eta abar), xaboia da tratamendu naturalena, xaboi potasikoa. Intsektuari azaleko koipe babesgarria kentzen dio, eta erabat ahuldu. Gero eta gehiago erabiltzen da Bacillus thuringiensis izenekoa ere; intsektuak erasotzen dien bakterio bat da, eta ez dio kalterik eragiten beste inori eta ezeri. 

Gaitzak eta izurreteak azaltzen direnean, lehen etxean presta ditzakegun tratamenduak erabili behar dira. Hala geuk sortutakoarekin moldatzen ikasiko dugu, eta era berean ingurumena zainduko dugu. Ikastetxean prestatzeko errazenak belar-urak dira. Beraiekin urak egiteko onena, berriz, euri ura da, eta lau ere daude (gero aipatuko dugu zein belar erabiltzen diren, zertarako eta nola).

Beratua. Landarea uretan jarri behar da, eta egun batez edo biz bertan beratzen utzi. Landarea heze badago, litroko 100 gramo jarri behar dira, txiki-txiki eginda. Lehorra bada, 20 gramo. Gero iragazi eta erabili. Hozkailuan, egun gutxi batzuk iraungo du.

Irakina. Landare berdea erabiltzen da, litroko 100 gramo. Nolako giroaren dagoen, 10-15 egunez utzi behar da, eta egunero irabiatu, gogor astinduz. Hartzitu edo irakin egingo du, eta minda itxurako ur beltza bihurtuko da. Burbuilak sortzen ez direnean, pronto dago. Iragazi, eta jaso ontzi itxi batean. Toki fresko batean, luze iraungo du. Erabiltzeko, ura nahastu behar zaio; litro bakoitzari 9 litro ur. 

Egoskina. Eduki egun betez landareak beratzen, eta gero, eman egosaldi gozo bat, 15-30 minutuz. Tapa jarrita eduki irakiten bezala hozten. Gero iragazi eta erabili. Egun gutxi batzuk iraungo du, hozkailuan. 

Infusioa. Sartu landarea ur hotzetan, eta irakitera eraman. Irakin ordurako, kendu sua. Jarri tapa hoztu arte. Iragazi eta erabili. Egun gutxi batzuk iraungo du, hozkailuan. 

Belar-urak egiteko, inguruan ditugun landareak erabiliko ditugu. Batzuk baratzean bertan hazitakoak, bete batzuk urrutira gabe bildutakoak. Hona oinarrizko landare batzuk:

* Asuna, Urtica dioica. Haren irakina lan askotarako erabiltzen da: intsektuk uxatu eta hiltzeko, gaitzei aurre egiteko eta abar; landatu berriak diren barazkiak berarekin ureztatuz, gainera, errazago itsatsiko dira, eta indarrean etorri.

* Azeribustana, Equisetum arvense. Fungizida gisa erabiltzen da gorrina, mildiua eeta antzeko gaitzei aurre egiteko, irakinda edo egosita. Lurra nahiz landareak busti daitezke; sentiberak direnak, hamar egunetik behin. Xaboi beltza eransten badiogu, aurre egingo die zorriei, armiarma gorriei eta abarri. 

* Intsusa, Sambucus nigra. Beratua edo egosia, intsektizida ona da; landareak ihinztatuz, zorri eta beste borrokatzen ditu. 

* Garoa, Pteridium aquilinum. Irakina erabiltzen da, zorrien kontra eta bareak uxatzeko. Ona da gorrinaren gaitzari aurre egiteko ere. 

* Huntza, Hedera helix. Hostoekin egindako irakina erabiltzen da, zorriak eta euli zuria uxatu eta hiltzeko. 

* Kaputxina, Tropaeolum majus. Egin infusioa gorrinaren gaitza tratatzeko (tomatean, mahatsondoan...) 5 litro uretan, kilo bat hosto, eta, ondoren, erantsi 10 litro ur. 

Gaitzak ditugunean (gorrina, zurina, usteldurak...) eta tratamendua egiten denean, esnekiren bat erantsi behar diogu belar-urari. Esnea, jogurta eta gazura erabil daitezke, uraren %10ean. Landareak suspertzen ditu, eta zorriak atzeratzen eta gaitzei aurre egien laguntzen du. 

Izurritea badugu (zorri, euli txuri, harrak, kotxinilla...), xaboia nahasi behar zaio belar-urari. Onena xaboi beltza edo potasikoa da, eta dosia litroko 20 gramo da. 

Harrak tratatzeko, hala ere, Bacillus thuringiensis deituriko intsektizida naturala da onena. Zuzenean erasotzen dio harrari, eta ez dio inolako kalterik egiten beste inori edo ezeri. Gaur egun, nekazaritza ekologikoan gehien erabiltzen den intsektizida da.