• Adierazi dutenez, arau horrek ez du lortu berriztagarrien izapideak modu masiboan arintzeko helburua, baina aurrekari arriskutsua ezarri du.
• Berriztagarriei buruzko Zuzentarau berriak izapide espresak egiteko aukera ematen du azelerazio-eremuetan bakarrik, aldez aurretik Ingurumen Azterketa Estrategikoa eginda, eta parte-hartze publikoa kentzea debekatzen du.
• Erakundeek eskatu dute ingurumen-izapidetze espresa ez berritzeko, ingurumen-bermeak murriztea eta berriztagarrien beharrezko hedapenean parte-hartze publikoa izatea dakarrelako.
• Indarrean sartu zenetik, energia berriztagarrien 277 proiektuk eskatu dute ingurumen-izapidetze espresua, baina sustatzaileen interesa gero eta txikiagoa da.

Abenduaren 31tik aurrera administrazio-baimenaren eskaera aurkezten duten energia berriztagarrien proiektuek ezin izango dute Ingurumenaren gaineko Eragina Zehazteko mekanismoa baliatu, iraungitzen ari den “ingurumen-izapidetze espres” ere esaten zaiona. Amigas de la Tierra,Ecologistas en Acción, Greenpeace, SEO/BirdLife eta WWF erakundeek Gobernuari eskatu diote energia berriztagarrien beharrezko hedapenean herritarrak ingurumen-ebaluaziotik kanpo uzten dituen neurri hori behin betiko kentzeko.

Erakundeak beldur dira Gobernuak mekanismo hori luzatu nahi izango ote duen Europako Batzordeak berriki egindako errekerimenduari erantzuteko, berriztagarrien tramitazioa arintzeari buruzko Berriztagarriei buruzko Europako Zuzentaraua ez betetzeagatik. Kasu honetan, ingurumen-izapidetze espres hori abenduaren 31tik aurrera zabaltzea akats larria izango litzateke, WWF, SEO/BirdLife, Greenpeace, Ecologistas en Acción eta Lurraren Lagunen arabera.

Erakundeek gogorarazi dutenez, ingurumen-izapidetze espresaren ondoren indarrean sartu zen Berriztagarriei buruzko Zuzentarauak “azelerazio-eremuetarako” izapidetze azkarreko mekanismoen (fast track) aplikazioa mugatzen du, Ingurumen Ebaluazio Estrategikoa egin eta biodibertsitatearen balizko eraginak arintzeko plan bat aurkeztu ondoren. Bestalde, zuzentarau berak debekatu egiten du jendaurreko parte-hartzea ezabatzea izapidetze azkarreko mekanismoetan.

Beraz, sustatzaileek ingurumen-izapidetze espresurako aukera izan dezaten epea luzatzeak beste zuzentarau bat ez betetzea ekarriko luke.

Hori dela eta, Amigas de la Tierra, Ecologistas en Acción, Greenpeace, SEO/BirdLife eta WWF erakundeek Gobernuari eskatu diote lehenbailehen martxan jar ditzala trantsizioa arintzeko alternatibak, ingurumen-bermeak eta energia berriztagarrien garapenean herritarren parte-hartzea ez galtzeko. Hainbat aukera daude, hala nola izapideak digitalizatzea, leihatila bakarrak sortzea, administrazioen arteko koordinazioa hobetzea eta eremu berriztagarriak hedatzeko lurralde-antolamendua, eremu babestuak eta ingurumen-sentsibilitate handikoak alde batera utzita. Neurri horiek guztiak nahitaezkoak dira Berriztagarrien Zuzentaraua betetzeko, baina Espainian ez dira martxan jartzen ari, nahiz eta horretarako epea 2024ko uztailean iraungi.

Erakunde ekologistek bat egiten dute berriztagarrietarako izapideak arintzeko beharrarekin, baina ingurumen-bermeak murrizten dituzten eta partaidetza publikoa ezabatzen duten mekanismoek gehiago erantzuten diete enpresa jakin batzuen interesei orokorrei baino, eta azkenean atzerapenak sortzen dituen gizarte-arbuioa sustatzen dute, arauarekin bilatzen zen kontrako efektua. Era berean, adierazi dute arintze hori egiteko baliabide eta langile gehiago jarri beharko liratekeela baimenak izapidetzeko, eta, gainera, ebaluazioak zorrotzenak eta zehatzenak izango direla bermatu beharko litzatekeela, ingurumen- eta gizarte-inpaktuak prebenitzeko helburuan huts egin ez dezaten.

Gainera, ingurumen-izapidetze horren ordez, azelerazio-mekanismoak eskatu dituzte, herritarren parte-hartzea barne hartzen dutenak eta proiektuak eremu antropizatuetan (portuak, errepideak, aparkalekuak, poligonoak, zabortegiak edo meategi zaharrak, besteak beste), hiriguneetan, industrialdeetan, urbanizagarrietan, ingurumen-sentsibilitate txikikoetan, teilatuetan, dauden azpiegituretan eta energia-komunitateen bidez sustatuko dituztenak.

Talde ekologistek diote ezerk ez duela justifikatzen parte-hartze publikoa ezabatzea, ezta ingurumen-sentsibilitate txikiko eremuetan ere. Are gutxiago, de facto, babestu gabeko lurralde osoa azelerazio-eremu bihurtzea, aldez aurretik Ingurumen Ebaluazio Estrategikoa egin gabe ere, Berriztagarriei buruzko Europako Zuzentarauaren Berrikuspenak behartzen duen bezala.

WWF, SEO/BirdLife, Greenpeace, Ecologistas en Acción eta Amigas de la Tierra erakundeek bat egiten dute energia fosilen eta nuklearren ordez energia berriztagarriak jartzeko premiarekin, kontsumoa murrizteaz eta energia-eraginkortasuna hobetzeaz gain, eta gogorarazi dute hori egiteko bidea argia dela: baliabide gehiago ematea ingurumen-ebaluazioaz eta lurralde-antolamenduaz eta -zonifikazioaz arduratzen diren sailei, eta hedapen ordenatu eta lotesle bat planifikatzea, kontsumitzen den tokitik hurbilen dauden proiektuak lehenesteko; hau da, ingurumen-sentsibilitate txikiko eremuetan berriztagarrien garapena erraztea, eremu degradatuak lehenetsiz (adibidez, oso antropizatuak, industrialak, azpiegiturek okupatuak, eta abar), eta, 2022ko ekainean Gobernuak erabaki bezala, ingurumen-inpaktu txikikotzat jo diren eremuen gainean.

Ingurumen-izapidetze espresa aplikatzea, indarrean sartzen denetik

Ingurumen-eragina zehazteko mekanismoari “ingurumen-izapidetze espresa” esaten zaio. 2022an, Espainiako Gobernuak energia berriztagarrietarako azelerazio-eremu batzuk ezarri zituen, de facto, non ingurumen-bermeak lasaitzen diren, funtzionarioei bi hilabete soilik emanez ingurumen-inpaktuaren adierazpen bat ebazteko (proiektua bide azkarretik pasatzea onartzen bada), eta ingurumen-izapidean parte-hartze publikoa ezabatzen da.

Beharrezkoa da ingurumen-izapidetze espresaren bi bertsio bereiztea: “mugatua” eta “mugarik gabekoa”. 2022ko martxoaren 31n, Gobernua hasi zen prozesu azkar hori mugatzen soilik ingurumen-sentsibilitate baxuko eta ertaineko eremuetara eta 75 MWtik beherako potentzietara eolikorako eta 150 MWra fotovoltaikorako (“mugatua” – 6/2022 LEDa). Gizartea aurka agertu zen, eta sentsibilitate txikiko eremuetara mugatzea lortu zen. Zoritxarrez, ez zen parte-hartze publikoa berriz sartzea lortu.

Hala ere, 2022ko abenduaren 29an, gasarekiko mendekotasunaren ondorioz bizitza garestitzearen aurrean konponbideak aurkitzeko presiopean, Gobernuak de facto Espainiako lurralde osoa berriztagarrietarako azelerazio-eremu bihurtu zuen (Natura 2000 Sarea eta itsasoa izan ezik), instalazioen tamaina edozein izanda ere (“mugarik gabe” – 20/2022 LED). Lurraren Lagunak,Ecologistas en Acción, Greenpeace, SEO/BirdLife eta WWF, beste erakunde askorekin batera, erabaki horren aurka agertu ziren.

277 proiektuk eskatu dute ingurumen-izapidetze espresa, 2022ko martxoaren 31n lehen aldiz indarrean sartu zenetik (6/2022 LED) gaur egun arte. Horietatik, 65 bide azkarretik ebaluatu dira ingurumenari dagokionez, beste 74 ohiko ingurumen-ebaluaziora bideratu dira, 64 ez dira onartu izapide espresak egiteko, legezko baldintzak ez betetzeagatik, 44 kasutan enpresek atzera egin dute prozedura horretan, eta beste 4 kasutan ez dago eskuragarri ebazpenaren esanahiari buruzko informaziorik. Gainerako 26 kasuak oraindik eskaera fasean daude.

Hala ere, industria berriztagarri beraren interesa jaisten ari da; izan ere, 2024an 66 proiektuk bakarrik aukeratu dute ingurumen-izapidetze espres, 2022an eskatutako 128en eta 2023an eskatutako 83en aldean.

Ingurumen-izapidetze espres horrek erakutsi du herritarren parte-hartzea ez dela planta berriztagarrien izapidetzearen atzerapenen erantzulea. Izan ere, hilean 3,5 proiektu baino ez dira ebaluatu bide espres bidez, Jaurlaritzak agindutako bizkortze masibotik oso urrun.