Makrogranjen aurkako Nafarroako Plataforma osatzen dugun 15 erakundeetatik, hemen elkartu gara berriro, oraingoan, Nafarroako Gobernuko Landa Garapeneko eta Ingurumeneko Kontseilaritzaren ebazpenen aurkako bi gora jotzeko errekurtso (1 eta 2) aurkezteko. Ebazpenetan, Nafarroako Gobernuko departamentu honek baimena ematen du esnetarako behi-azienda ustiatzeko instalazioa eta hondakin organikoen biometanizazio instalazioa nabarmen aldatzeko. Enpresa horren titularrak Valle de Odieta SCL eta Hibridación Termosolar de Navarra SL dira, Caparrosoko udalerrian kokatuta.

Valle de Odieta enpresak esne-behien industria-ustiategi handia du. Ustiategi horrek 3.500 behi inguru edukitzeko baimena izan zuen, NJANek baimena 7.200 behi helduetara eta hainbat motatako beste zekor kopuru batzuetara zabaldu zuen arte. Horrela, enpresak Abere Osasunari buruzko Legearen gainetik salto egitea lortzen du, mota horretako ustiategi handienaren tamaina 850 behietara murrizten baitu.

Baina kontua ez da hor geratzen, Valle de Odietak Itziar Gómez, Nafarroako Gobernuko Landa Garapeneko eta Ingurumeneko kontseilariari, ustiategiko azienda-buruak are gehiago handitzeko proiektua aurkeztu zion, ugalketarako 7.900 behi, urtebete baino gutxiagoko 2.172 txahal eta 1.300 bigantxa lortu arte. Eta horrekin batera, zabalkuntza hori erraztuko zuten beste proiektu batzuk ere aurkeztu zituen, besteak beste, «hondakin organikoen biometanizazio plantako digestato likidoaren tratamendurako» araztegia, HTN partaidetzarekin batera abian jarri nahi duena.

Enpresak ingurumen-irregulartasunak konpontzen saiatzen den proiektu hau defendatu egiten du. Izan ere, proiektua honakoan oinarritua omen dago bere hitzetan: «hondakin-urak eta digestato likidoa ureztatzeko birsortutako ur bihurtzeko teknikarik onenak aplikatzea, elikagaiak frakzio solidora eramanez eta baldintza zorrotzenak betetzen dituen ura lortuz».

Zein da arazoa araztegiarekin?

Enpresaren hitz testualetatik ondorioztatzen da planteatzen duen soluzioa irtenbide magiko-teknologiko halako bat dela, non alde batetik minda eta hondakin organikoak sartzen baitira, eta bestetik ura ateratzen baita ureztatzeko. Plataformak alegazio ugari aurkeztu zituen bere garaian, eta gaian adituak diren adituek ongi arrazoitu zituzten araztegi-proposamen horren aurka. Ondorio nagusia hau zen: ezinezkoa da proiektuan deskribatzen diren tekniketako batek ere, ez banaka ez taldean, 3000 mg nitrogeno baino gehiago duen likido bat modu eraginkor eta errentagarrian araztea eta 100 mg/l besterik ez duen ureztatze-ur bihurtzea. Hala ere, eta argudio guztiak ikusita, Nafarroako Gobernuak proiektua onartzea erabaki du.

1.- Lehenik eta behin, eta oso garrantzitsua: enpresaren proiektu osoa ganadu-buruak handitzea da, eta horretarako azpiegitura batzuk martxan jartzea. Baina aldeko tramitazioa lortzeko, proiektua zenbait azpiproiektutan (plataformak gutxienez 4 ezagutzen ditu) banatu da artifizialki. Lehen propiektua, digestatoen araztegi proiektua da, eta hain zuzen ere, honen aurkakoa da aurkeztutako gora jotzeko errekurtsoetako bat. Jarritako beste gora jotzeko errekurtsoa beste azpiegitura konplexuago baten aurkakoa da. Proiektu honek hainbat azpiegitura biltzen ditu, baina ez denez jendaurrean jarri, haren eraginak aztertzea zaila izan da. Azkenik, aziendaren errolda handitzeko eta behitegian beste araztegi bat jartzeko beste proiektu batzuk daudela jakin dugu. Horietako lehenari alegazioak egin genizkion duela hilabete batzuk. Hala, azpiproiektu horietako bakoitza modu partzialean aztertu behar denez, oso zaila da, zuzenean ezinezkoa bada ere, horrek guztiak ingurumenean eta haren mende dauden pertsonengan izango duen benetako eragina ezagutzea.

Proiektuaren ebaluazio zatikatu horrek, gainera, azpiproiektuek baliabide naturaletan sortzen dituzten inpaktu metagarri eta sinergikoak gutxiestea sustatzen du. Horregatik, beharrezkoa da proiektu horien tramitazioa geldiaraztea, proiektu guztiek batera duten ingurumen eragina aztertzea eta, azkenik, jendaurrean jartzea azterketa hori eta proiektu guztiak batera. Ingurumen-ebaluazioa osorik egiteko modu bakarra da, Ingurumen Ebaluazioari buruzko abenduaren 9ko 21/2013 Legeak ezartzen duen moduan.

2.- Digestatuen araztegi-proiektuak ez du bermatzen benetan azpiegitura honek funtzionatuko duenik eta tratatu beharreko digestato kantitatea, honek daukan kutsatzaile karga handiarekin, ureztatzeko kalitatezko ur bihurtzeko gaitasuna duenik. Ez dago behar adinako bermerik proiektu honek orain arte sortutako ingurumen-inpaktuak eta jarduerari lotutako beste inpaktu batzuk saihestuko dituela frogatzeko. Hemen gauden kolektibook uste dugu enpresa honek sortzen dituen ingurumen-, gizarte- eta ekonomia-arazoen irtenbide bakarra abere-karga murriztea dela, eredua eraldatzearekin batera.

Enpresek diote indarrean dauden teknika onenak aplikatzen dituztela. Hala ere, abeltzaintzako hondakinak kudeatzeko teknika onenen eskuliburuak kontsultatuta, bai Europako Batzordearenak bai Espainiako Estatuarenak, ez dute gomendatzen enpresek proposatzen dituzten teknikak erabiltzea. Eskuliburu guztiek adierazten dute Caparrosoko enpresek proposatutako teknikak ezin direla instalatu, garestiak direlako eta nitrogeno kutsadura murrizteko ahalmen txikia dutelako.

Ondorio berera iristen dira ezagutza tekniko handiekin kontsultatutako pertsonak, eta ondorio hau ateratzen dute: gaur egungo teknikek eta teknologia desberdinen konbinazioek ezin dute lortu digestatuetan nitrogenoa %98 murriztea, enpresek nahi duten bezala. Izan ere, gaur egun hiriko hondakin-uren arazketan nitrogenoa gutxitzeko erabiltzen diren teknikak erabili nahi dira horretarako. Kontuan hartu behar da hirietako hondakin-uren nitrogeno-kontzentrazioa ez datorrela bat, ezta urrutitik ere, enpresa horiek tratatu nahi duten digestatokikoarekin. Esan bezala, Europako Batzordeak teknika horri buruz esan du “ezin dela etxalde berrietan aplikatu, honek dituen ingurumen-kostu eta -ondorio kaltegarriak direla eta”, eta berariaz debekatzen duela, oxido nitrosoa bezalako substantzia baten emisio-arriskuagatik, zeinak CO2-ak baino 300 aldiz berotegi-efektua eragiten duen.

3.- Gainera, teknika horiek digestatuetan dauden nitrogeno kontzentrazio hain altuetan aplikatuz gero, ez litzateke inoiz ere ureztatzeko urak bete behar dituen parametroetatik gertu egongo. Hala adierazten du Ebroko konfederazio hidrografikoaren Uren Kalitatearen Zerbitzuaren txosten batek, errekurritutako espedientearen parte denak, eta adierazten du “partzela horiek ur erregeneratuekin eta ximaurrekin ongarritzeak arrisku bat suposatzen duela nitrato kutsaduraren arazoa larriagotu dezakeelako eta Ebroko Plan Hidrologikoaren ingurumen helburuak betetzea galarazi daitekelako. Hau zonaldeko lur azpiko uretan detektatutako nitrato kutsadurarekiko joera negatiboari buelta emateko beharraren aurkakoa da”.

Gainera, indarrean dagoen legediaren arabera, eremu bat nitratoen bidez kutsa daitekeen zehazteko, azaleko eta lurpeko uretako nitrogeno-kontzentrazioek 25 eta 37,5 mg/l baino handiagoak izan behar dute, hurrenez hurren. Kontuan hartzen badugu “ur birsortuak” izeneko proiektuan, diseinu-parametroen arabera, 100 mg/l-ko nitrato-kontzentrazio minimoa izango dutela (eta, seguruenik, balio hori baino askoz handiagoa, esan bezala), oso zaila iruditzen zaigu horrela ureztatutako lurzoruetan lortzen diren kontzentrazioak legerian adierazitakoa baino txikiagoak izatea. Balio horren eta 25 eta 37,5 mg/l-ko erreferentzia-balioen artean dagoen distantzia handia dela eta, zaila da beste faktore batzuek (laboreek nitrogeno gutxiago kontsumitzea, euri-uraren kontzentrazioa gutxitzea edo beste ur batzuen bidez ureztatzea) “birsortutako uraren” nitrogeno-kantitatea murriztea, legerian adierazitako balioen azpitik. Seguraski ezarri nahi diren teknikak lur landuak nitrogeno gehiegirekin kutsatzeko baino ez du balioko eta nitratoek kutsa ditzaketen lurren katalogoan sartu beharko direla (ez baleude).

Laburbilduz, uste dugu prozesu horrek ez duela inola ere ahalbidetuko digestatoaren zati likidoa nitratoari lotutako kutsadura arriskua sortuko ez duten ureztatzeko edo ibilgura isurtzeko ur berrerabilgarri bihurtzea. Ez dago Valle de Odietak eta HTN-k nahi duten soluzio tekniko-magikorik. Nafarroako Gobernuaren erantzukizuna da legezkotasuna betetzen dela zaintzea eta behar den zuhurtasun printzipiotik jardutea.

Hori dela eta, herritar guztiei helarazi nahi diegu gure kezka Ingurumen Sailaren aurrean; izan ere, sail horren joera industria-abeltzaintzaren aldekoa da, hau da, guztion ondasun naturalak gainustiatzearen aldekoa, gure lurrak eta urak kutsatzen dituen abeltzaintza-eredu baten interes ekonomikoak asetzeko, horrek dakartzan ondorio guztiekin (algak…). Honen aurka, eredu tradizionalak, ustiategi txikiak (batez ere ekologikoan eta estentsiboan) eta lurraldeari lotuta daudenak bultzatu behar dituzte erakundeak, proiektu txiki hauek dakartzaten gizarte-onura guztiengatik eta ingurunean duten eragin txikiarengatik.

Nafarroako makrogranjen aurkako Plataforma.