• Ecologistas en Acción taldeak Gabonetako jaietan itsaski eta arrain asko kontsumitzeak ingurumenean eta gizartean duen kostuaz ohartarazi du.
• Horretarako, Espainiako etxeetan 2024an Gabonetako mahaietan bereziki dauden lau espezieren kontsumoa aztertu du: izokina, txipiroia, otarrainxka eta legatza.
• Alternatiba gisa, erakunde ekologistak Gabonetako kontsumo arduratsu baterako gomendioak argitaratu ditu, ozeanoen gaineko presioa murriztera zuzenduta.

Urtero, Espainiako milioika etxek Gabonak arrainez eta itsaskiz betetako mahaiekin ospatzen dituzte, izokinetatik hasi eta otarrainxka, txipiroi edo legatzetaraino. Tradizio gastronomiko hori ingurumen- eta gizarte-kostu handiarekin lotuta dago. Festak elkartzeko eta gozatzeko, baina baita iraunkortasunerako eta justiziarako ere, gune izaten jarraitzeko helburuarekin, Ecologistas en Acción taldeak Espainiako etxeetan 2024an lau espezieren kontsumo-joerak aztertu ditu, urteko batez bestekoa abenduko kontsumoarekin alderatuz.

1. Izokin norvegiarra: hazkunde esponentziala eta ingurumen-presioa

Norvegiako izokinaren kontsumoak gorakada nabarmena izan du Espainian azken urteotan. 2024an, arrain horren kontsumo globala % 14 hazi zen aurreko urtearekin alderatuta, batez ere izokin ketuak bultzatuta, % 18 hazi baitzen, eta Gabonetako bazkari eta afarietako produktu izarretako bat bihurtu zen.

Izokinaren ekoizpen intentsiboak ingurumen-inpaktu handiak ditu: kostaldeko uren kutsadura, antibiotikoen eta parasitoen kontrakoen erabilera, kaioletatik laboratzeko izokinen ihesak, gaixotasunak zabaltzea eta itsasoko ekosistemak aldatzea materia organiko gehiegi izateagatik.

Gainera, Mauritania bezalako herrialdeetan olioak eta arrain-irinak ekoizteko antxobeta bezalako espezieen arrantzak, gero Norvegian izokinak elikatuko dituztenak, horrek dakarren nazioarteko garraioarekin, karbono-aztarna nabarmena sortzen du, jaietan kontsumo masiboa jasanezina bihurtuz.

2. Txipiroia: bazkari eta afarietan nonahikoa, Malvinetako kalan desagertua.

Estatu espainiarra munduko txipiroi kontsumitzaile nagusietako bat da, 2024an biztanle bakoitzeko 2,2 kg inguru kontsumitzen baititu eta urtean 80.600 tona txipiroi eta olagarro baino gehiago kontsumitzen baititu¹.

Kontsumo-eredu horrek Hego Atlantikoan arrantzatzen duten industria-floten jarduerari eusten dio. Patagoniako txipiroiak (Doryteuthis gahi) ustiatzen dira Espainiako eta Europako merkatuak hornitzeko.

Erauzketa-presio handiaren ondorioz, Malvina uharteetako uretako arrantza kolapsatu egin da duela gutxi, eta denboraldia aldez aurretik itxi da, atalase seguruen azpitik biomasa dagoela kalkulatu ondoren. Adibide horrek agerian uzten du eskaera handia eta arrantza industrial intentsiboa konbinatzeak erresilientetzat hartzen diren baliabideak ere arriskuan jar ditzakeela, eta ondorio negatiboak izan ditzakeela ekosistema pelagikoentzat eta haien mendeko arrantza-komunitateentzat.

3. Otarrainxka tropikala: gizarte- eta ingurumen-inpaktua

Otarrainxka tropikala oso presente dago Gabonetako mahaietan, eta akuikultura intentsibotik dator gehienbat Ekuador bezalako herrialdeetan, Espainiako Estatua eta Europako gainerako herrialdeak hornitzen baitituzte. Ekoizpen horri esker, eskaera gero eta handiagoari erantzun ahal izan zaio, baina ingurumen-inpaktu esanguratsuak eragiten ditu, hala nola, mangladien suntsiketa, uren kutsadura, edo tokiko komunitateekin gatazkak sortzea lurraren eta baliabide naturalen erabileragatik.

Garai hartan, ganben eta otarrainxken (inportazioak eta kontsumoa hirukoiztu egiten dira)² Espainiaren eskari handiak indartu egiten du ekoizpen-praktika horien gaineko presioa, eta ondorio negatiboak eragiten ditu biodibertsitatean, ekosistema tropikaletan eta baliabide baten jasangarritasunean. Baliabide hori irizpide komertzialekin soilik sortzen da, eta askotan ez dira kontuan hartzen haren ondorioak.

4. Legatza: inportazioen mendekotasuna eta presioa nazioarteko kaletan

Estatu espainiarrean legatz kantitate handiak kontsumitzen dira, batez ere Namibia, Argentina edo Hegoafrikatik inportatuak. Izan ere, kontsumitutako legatzaren % 10 baino gutxiago arrantzaleku nazionaletatik dator, eta horrek areagotu egiten du hirugarren herrialdeekiko presioa (Txile, Namibia eta Hegoafrika, esaterako), eta ingurumen-inpaktu gehigarriak eragiten ditu urrutiko kalak garraiatu eta ustiatzeagatik.

Legatz-populazioen egoera aldatu egiten da eskualdearen arabera: herri tradizional batzuek, Kantauriko edo Eguzki Handiko populazioek kasu, kuota-murrizketak dituzte azken urteetan gehiegizko arrantzaren ondorioz, eta horrek agerian uzten du kontsumo arduratsuko politikak behar direla, modu egokian kudeatutako stock jasangarriak lehenesteko.

Kausak eta ondorioak aztertzerakoan, erakunde ekologistak adierazi duenez, “oro har, Espainiako Estatuak Gabonetako jaietan itsas baliabideetan egiten duen presioa arrantza intentsiboaren inpaktu globalekin lotuta dago, eta joera kezkagarriak islatzen ditu, hala nola stocken gehiegizko ustiapena Hego Atlantikoan, tokiko ekosistema tropikalen suntsiketa, bereziki otarrainxken akuikultura intentsiboagatik, karbono-aztarna handia inportatutako produktuak garraiatzeagatik eta kate trofikoen aldaketa eta biodibertsitatearen galera erauzketa industrialen ondorioz”.

Murriztu, dibertsifikatu, etiketa begiratu eta lokala erosi

Gabonetako jaietan arrainaren kontsumo masiboa jasangarria ez denez erantzukizuneko eta kudeaketa kontzienteko neurriak hartzen ez badira, Ecologistas en Acción taldeak kontsumo arduratsurako gomendioak argitaratu ditu, ozeanoen gaineko presioa murrizteko helburuarekin.

1. 1. Animalia-proteinaren kontsumoa murriztea, bereziki eskari handiko garaietan, hala nola Gabonetan, funtsezkoa da elikagai horien ekoizpenak eta garraioak itsasoko eta lurreko ekosistemetan eragiten duten inpaktu larria minimizatzeko.
   2. Kontsumitutako arrain-kantitatea murriztea, banakako errazio gehiegizkoak saihestuz, bereziki beheranzko bidean dauden espezieenak, hala nola bakailaoa, berdela, zapoa edo zigala, edo egoera kritikoan daudenak, hala nola aingira (eta bere gaztetasuna, angulak), arrantzaldia eta merkataritza ixten ez badira, laster desagertuko direnak.
   3. Arraina aprobetxatzea gisatuetan, galdaretan eta plater partekatuetan, baliabideak optimizatuz eta alferrik gutxiago galduz.
   4. Inpaktu txikiko arrantza-aparailuekin harrapatutako arrainak eta itsaskiak lehenestea, hala nola kanaberak, mailasareak edo nasak. Adibidez, aukeratu legatza pintxoan eta ez urrutitik legatza edo arraste-sareekin harrapatutakoa; xukatu arrastearekin harrapatua eta ez draga hidraulikoarekin; edo muskuilua Galiziako itsasadarretako bateetan landua.
   5. Tokiko eta hurbileko kontsumoari lehentasuna ematea: ahal dela lonja eta merkatuetan erostea; bertako produktuei eta produktu freskoei buruz galdetzea; urruneko kaletako inpaktuei lotutako espezieak saihestea, hala nola ganbak eta otarrainxkak, txipiroiak, olagarroak edo inportazioko legatza.
   6. Kontsumoa dibertsifikatzea gutxiago eskatzen diren edo ingurumen-inpaktu txikia duten espezieetarantz, gehiegi ustiatutako kalen gaineko presioa murriztuz. Lonja eta arrandegietan galdetuz lor daiteke informazio hori. Gainera, espezie horiek merkeenak izaten dira.
   7. Produktuaren jatorriari buruz informatzea, etiketaz galdetzea eta iraunkortasun- eta trazabilitate-irizpideak betetzen dituzten hornitzaileei laguntzea. Ecologistas en Acción taldearen “Sin Mala Espina” gidak horri buruzko informazio gehiago eskaintzen du.

Ecologistas en Acción taldeak hitz hauekin laburbildu du bere proposamena: “Gabonetan arrainaren eta itsaskiaren kontsumo arduratsua funtsezkoa da tradizioa, gastronomia eta ingurumen-jasangarritasuna orekatzeko. Kantitatea murrizteak, tokiko produktuak eta produktu iraunkorrak lehenesteak eta kontsumitutako espezieak dibertsifikatzeak aukera ematen dute itsas ekosistemak babesteko, tokiko arrantza-komunitateei laguntzeko eta itsasoko produktuen industria globalari lotutako ingurumen-aztarna murrizteko. Horrela bakarrik mantendu ahal izango dira gure sukaldaritzako tradizioak ozeanoen etorkizuna arriskuan jarri gabe “.

1. Cálculos realizados con datos de consumo extradoméstico en 2023 de mercasa y consumo doméstico en 2024 del MAPA).
2. Datos obtenidos del European Market Observatory for Fisheries and Aquaculture Products, EUMOFA (Import-export) y del Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. Informe: La pesca mes a mes, diciembre de 2024.