• Ecologistas en Acción taldearen airearen kalitateari buruzko txostenak ondorioztatzen duenez, 2024an 1,3 milioi pertsona egon ziren Euskal Autonomia Erkidegoan Europar Batasunak berriki 2030erako onartutako muga berriak gainditzen dituen kutsaduraren eraginpean.

• Eta kontuan hartzen badira Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) 2021eko jarraibideetan gomendatutako balioak, indarrean dauden legezko muga berriak baino askoz zorrotzagoak, eta Europar Batasuneko landaredia babesteko epe luzerako helburua, kutsatutako aireak EAEko biztanle guztiei eta lurraldearen erdiari eragin zien 2024an, itsasertzean eta barnealdean.

• 1961az geroztiko bigarren urterik beroenean, partikulek eta ozonoek eragindako hainbat kutsadura-aldi gertatu ziren, eta kutsatzaile horien ondoriozko egoerarik txarrenak Ibaizabal Garaia – Debagoiena eta Ebro harana izan ziren.

• Nerbioi Beherean eta Donostialdean ez zen bete nitrogeno dioxidoaren urteko legezko muga berria. Baina Barakaldok, Getxok eta Irunek oraindik ez dituzte ezarri nahitaezko emisio txikiko eremuak, eta onartutakoak ez dira eraginkorrak,oso txikiak baitira. 

Ecologistas en Acción taldeak egindako txostenak Espainiako Estatu osoan instalatutako 790 neurketa-estazio ofizialetan bildutako datuak aztertzen ditu, horien artean 57 Euskal Autonomia Erkidegoan kokatutakoak. Ondorio nagusien artean, honako hauek nabarmentzen dira:

– 2024an, Euskal Autonomia Erkidegoko airearen kalitatea, kontrol-estazio ofizialetatik lortutako datuen arabera, hobetu egin da 2023arekin eta COVID-19aren aurreko urteekin alderatuta, partikula esekien (PM10 eta PM2,5), nitrogeno dioxidoaren (NO2) eta ozono troposferikoaren mailak murriztu baitira, % 15 eta % 89 arteko ehunekoetan, 2012-2019 aldiko batezbestekoekin alderatuta.

– Ecologistas en Acción taldearen txostenak 2024ko urriaren 23ko 2024/2881 Europako Zuzentarauaren muga-balio berriak hartzen ditu erreferentziatzat, zeinak 2030a baino lehen lortu beharko baitira. Atalase horien arabera, aire kutsatuak EAEko biztanleriaren erdiari baino gehiagori eragin zion 2024an, eta horrek adierazten du administrazioek beren gain hartu beharreko erronkaren garrantzia, legeria berriarekin bat etortzeko.

– 2024. urtea hezea izan zen, eta hirugarren beroena Espainian, gutxienez 1961etik. Neguko egonkortasun atmosferikoak Afrikako iparraldetik zetozen partikulek eragindako kutsadura-gertakariak aktibatu zituen. Udako bero handiak ozonoa handitzen lagundu zuen, batez ere uztaileko eta abuztuko bero-boladetan. Klima-aldaketa faktore erabakigarria da airearen kalitate txarraren gertakariak larriagotzeko.

– 2024an kutsadura atmosferikoaren beherakada azaltzeko funtsezko faktorea sistema energetikoaren azkenaldiko bilakaera da. Petrolioaren errekuntzak pandemiaren aurreko mailak berreskuratu zituen arren, gasaren kontsumoak behera egin zuen eta iturri berriztagarriek eskari elektrikoaren % 57 estali zuten, zentral termikoen isurketak mugatuz, ikatz gehienak eraitsita, horiek baitira kutsagarrienak.

– Aireko partikulek (PM10 eta PM2,5) eta nitrogeno dioxidoak (NO2) EAEko biztanle gehienei eragiten jarraitu zuten. 5. partikulak izan ziren egoerarik txarrenak Debagoienean. Bilboko eta Donostiako hiri-eremuek (Nerbioi Beheko eta Donostialdeko eremuak) ez zuten bete nitrogeno dioxidoaren 2030erako urteko legezko muga berria. Eta ozonoak Kostaldeko, Barne Arroetako eta Ebro Haraneko hiri-inguruko eta landa-eremuetako eremuei eragin zien.

– Airearen kutsadura lehen mailako osasun-arazo gisa jorratu beharko litzateke. Europako Ingurumen Agentziaren arabera, 2022an 30.000 pertsona hil ziren Espainiako Estatuan airearen kalitate txarraren ondorioz, horietatik 1.270 Euskal Autonomia Erkidegoan. Munduko Bankuaren arabera, kutsadura atmosferikoak eragindako osasun- eta lan-kostuak 50.000 milioi dolar dira urtean, Espainiako BPGaren % 3,5.

– Ekologistak Martxan elkarteak hiru neurketa-kanpaina egin ditu 2024an eta 2025ean, Barakaldon, Basaurin, Bilbon, Donostian, Etxebarrin eta Galdakaon trafiko motordun gehien duten ikastetxeetarako sarbideetan. Horren ondorioz, haurren kutsadura-mailak oso handiak dira, estazio ofizialetan erregistratutakoak baino handiagoak. Horrek zalantzan jartzen du horien kokapen egokia eta estazioen ezabaketaren bat eta beste batzuen inguruneen “adeitasuna eta birberdatzea”, datuen fidagarritasunari eta jarraipen historikoari eragiten diona.

Trafikoaren fokua bereziki garrantzitsua izanik, oso garrantzitsuak dira Basauri, Bilbo, Donostia, Durango, Erandio, Getxo, Muskiz, Pasaia eta Santurtziko hiriguneetatik hurbil dauden edo horietan dauden «industria-, errausketa- eta portu-fokuen» inpaktuak, eta, besteak beste, auzo-elkarteen eta aire garbia arnasteko eskubidea eskatzen duten herritarren mugimenduen protesta eragin dute eta sortzen jarraitzen dute.

– Airearen Kalitatea Hobetzeko Planak nahitaezkoak dira indarrean dagoen legediaren arabera, baina dozena erdi autonomia-erkidegok (EAEk, besteak beste) oraindik ez dute bete legezko helburuak gainditzen diren eremuetan ozonoa murrizteko egiteko betebeharra. Eusko Jaurlaritzak Euskadiko Airearen Kalitate Plana 2030 onartu zuen 2024an. Plan horrek ez ditu gainditzen azken hamarkadan Valderejoko estazioan ozonoaren xede-balioak.

– Duela bi urte eta erdi amaitu da 50.000 biztanletik gorako udalerri guztiek emisio gutxiko eremuak ezartzeko epea, airearen kalitatea hobetzeko eta klima-aldaketa arintzeko, eta Barakaldok, Getxok eta Irunek ez dute bete betebehar hori, ezta formalki ere, eta Bilbon eta Donostian ezarritakoak ez dira eraginkorrak, eta ziurrenik Gasteizkoak izango dira (2025eko irailaren 15ean hasita), oso txikiak eta irisgarriak direlako. Hiri horietako udalek ere ez dute jarduera-protokolorik, Gasteizek izan ezik, airearen kalitate txarreko gertakarien aurrean.

– Ekologistak Martxan taldeak aurrerapen handi bat bezala agurtu du airearen kalitateari buruzko Europako zuzentarau berria onartzea, eta espero du gobernuak eta autonomia-erkidegoek neurri eraginkorrak aplikatu beharko dituztela luzapenik gabe, 2030ean legezko muga berriak betetzeko, airearen kalitateari buruzko nahitaezko planen esparruan, bai eta neurketa eta informazioa hobetzeko ere. Horretarako, erakundeak transposizio azkarra egiteko eskatzen dio gobernuari.

Txosten osoa eta laburpena: https://www.ecologistasenaccion.org/342604

Euskadiko datuak:

Airearen kalitatea Espainako Estatuan 2024an: Euskadiko datuak