Amezketako elizan, argizaiolak.

Garai batean, familia bakoitzak bere argizaiola zuen elizan. Etxeko andreak eramaten zuen gehienetan: zintaren muturra etxean piztu, eta argi hura eskaintzen zitzaion hildakoari, isiltasunean. “Argia ez dadila itzali”, esaten zen. Argi hori ez zen soilik hildakoarentzat; etxeko suaren jarraipena zen, etxeko arimaren sinboloa.

Kondairen arabera, argizaiolen argiak arimen bidea erakusten zuen: iluntasunean galduta zebiltzan arimek, argiaren bidez bakea aurkitzen zuten. Beste kontakizun batzuetan, argizaiola piztuta mantentzea familiaren babes espirituala bermatzeko modua zen. Argi hori itzaltzea omenaldi bat etetea bezala zen, eta askok beldurra zioten gertatzeari.

Argizaiolen formak eta apaingarriak ere ez dira nolanahikoak. Egurrez zizelkatuta agertzen dira askotan, bizitzaren zuhaitza, izarrak, lau haizeak edo zerurako bidea irudikatzen dituzten formekin. Munduaren ikuspegi bat ematen dute, egur zati batean bilduta.

Amezketan ohitura mantentzen dute

“Berez, desagertuta dago dagoeneko, Amezketan bakarrik eusten baitiote ohiturari.” Amezketako argizaiolen liburuan jasotzen dute nola herritarrek urtero mantentzen duten sua bizirik, hildakoen oroimenez. Han, elizako argizaiola guztiak pizten dira egun berezi batean: azaroaren 1ean, Santu Guztien egunean. “Amezketako elizako argizaiola guztiak piztuta egoten diren egun bakana da azaroaren 1ekoa… Isiltasun eta errespetu handia egoten da”.

Egun horretan, argizaiolen argiak ez du argiztapen fisikoa soilik ematen; gure arbasoen presentzia ekartzen du gogora. Argi txiki bakoitza izen bat, aurpegi bat, etxe bat da. Eta elizan sortzen den giro isil horrek adierazten du zenbat behar dugun oraindik argi hori: ez pizteko bakarrik, barruan sentitzeko ere bai.

Ni erle artean naiz ia egunero, eta haiek ere argiaren seme-alabak dira. Erleak eta argizaiolak gauza bera adierazten didate: bizitzaren zikloa, lan isila eta argia piztuta mantentzearen ardura. Erleek eguzkiaren arabera antolatzen dute beren bizitza; eztiaren bidez, eguzkiaren energia gordetzen dute negurako. Eta argizaiolak bezala, argia gordetzeko artea dute ofizio.

Baserrietan, garai batean, eztia erabiltzen zen argizaiolen argia elikatzeko: argizari garbitik egiten zen metxa. Hortaz, eztiaren eta argiaren arteko lotura ez da metafora hutsa, benetakoa da. Argi hura erleen lanetik zetorren. Horra arbasoen oroimena, erleen lanaren bidez piztuta.

Horregatik, nik ere, erlezain moduan, badut zeregin hori: argia ez dadila itzali. Ez soilik erlauntzetan, baizik eta gure kulturan, gure hizkuntzan eta gure ohituretan. Erleak bezain xumeak eta etengabeak izan behar dugu, argizaiolen sua bezalako argi apal bat mantentzen.

Azaroaren 1ean, Amezketako elizan argizaiola guztiak piztu ziren berriro. Eta ni pentsatzen egon nintzen: elizako argi horiek eta nire erlauntzetako mugimendua, bi mundu desberdin, baina sustrai berekoak dira. Argiaren zaindariak, bakoitza bere modura.