06:53
21:32
00:24
14:05
Ilgora Uzt. 19 Abu. 1
Ilzahar Uzt. 21 Abu. 4
0:00 - 20:00 Hostoa
20:00 - 24:00 Fruitua
Uda amaieran ilar berria jan nahi baduzu orain erein
Aste osoa ILGORA.
Aste osoa ILZAHAR.
Uda amaieran ilar berria jan nahi baduzu orain erein. Aste osoa ona izango da ereiteko, baina ostegunetik atzera hobea eta egun onena igandea.
Baratzean ereiteko: Daikon arbi zuria, errukula, uraza, eskarola, txikoria, kukulua, erremolatxa, borraja, azenarioa, leka luzea eta tomatea. Berotegiaren babespean erein: porrua, tipulina, tipula gorria, uraza, eskarola, txikoria, borraja, azenarioa, apioa, arbi-apioa, leka motza, leka luzea, baba handia, ilarra, kuiatxoa eta luzokerra.
Baratzean landatzeko: porrua, aza, Brusela aza, aza gorria, azalorea, erromaneskua, brokolia, uraza, eskarola, txikoria, orburua, kardua, zerba, erremolatxa, ziazerba, borraja, azenarioa, mihilua, apioa eta arbi-apioa. Berotegian landatzeko: tipula gorria, kukulua, zerba, erremolatxa, ziazerba, apioa eta luzokerra.
Aste honetan egiteko lan bitxiak: Fruta arbolen udako inausketa sasoia da. Babarrun motza ereiteko garaia da eta luzea ereiteko azken aukera. Belarrak ontzeko sasoi oso ona. Sendabelarrak edota usaindunak moztu eta jasotzeko garaia.
Udaberrian loratu diren zuhaixkak, loraldia joan ahala inausi. Nahi izatera moztutako adarrak aldaxka gisa erabili ugaltzeko.
Hostorik galtzen ez dute hesiak kimatu.
Kala, irisa, doronicuma, zitori arrunta eta antzekoak, udaberrian loratzen diren landareak eta sustrai lodiak, errizomak edo erraboilak dituztenak hostajea gainbehera izango dute; ugaltzeko atera, lurpeko organoak banatu eta birlandatu.
Belarrak moztu eta jatenetarako edo silorako edo ontzeko garaia etorri da.
Fruta arboletan izerdi berriaren kolpearekin enborrean sortzen diren altsumak kendu.
Mahastietan, sagastietan eta abarretan tratamenduak egiteko sasoia da.
Fruta arboletan udako berdetako kimaketari ekin.
Udako begiko lehen txertaketak egin. Hezetasun handia denean azala erraz harrotzen dela baliatu. Hala ez bada sakon ureztatu txertatu aurretik.
Kiwien bigarren kimaketa egin: arrak loraldiaren ondoren kimatu eta emeak hartutako fruituen adarretako puntak moztu.
Bikote polita osatzen dute porruak eta azenarioak. Elkar ondo hartzen duten horietakoak dira. Eta lagun onen artean bezala elkarrekin badaude onurak nabarmenak dira.
Alde batetik, aldamenean egonda biek gehiago ematen dute, uzta hobea izango da. Bestetik, batak bestearen izurriteak uxatzen dituzte: porruak azenarioaren eulia eta azenarioak porruaren harraren tximeleta.
Elkarlan hau behar bezala moldatzeko, txandakako errenkadetan jarri behar dira. Egokiena aurrez azenarioa ereitea da, errenkada eta errenkada artean gero porru ilara pare bat jartzeko adina tokia utziz.
Hirugarren bat ere bien gustukoa da: uraza edo letxuga. Azenarioa maiatzaren hasiera edo erdialdera erein, tartean urazak landatu eta hauek 40 bat egunetan jateko moduan izango dira. Hauen tokian porruak landatu. Aurreko lan hauek porrua uztaileko ilbeheran landatzeko kontuak aterata egin behar dira. Orain landatutako porrua izango da udazken eta negu guztian jango duguna.
Erlazionatutako landarea: Porrua
Geranioaren harrak lore begiak jaten ditu eta enborrak zulatuta landarea alferrik galtzen du. Urte batean hiru belaunaldi izaten ditu. Geranioaren tximeleta marroia da.
Tratamendu eraginkor ia bakarra Bacillus thuringiensis eta xaboi potasikoa da, astero. Astero, bai, ahaztu gabe.
Kaltetutako landareak ez jaso urtetik urtera, gaitzari eusteko besterik ez dira.
Tartean geranio usaintsuak jartzeak tximeleta uxatzen laguntzen du.
Luarra eginez, egunerokoan sortzen ditugun hondakin organikoak lurrarentzako ongarri bihurtzen ditugu. Luarra egiteko tokia beharko luke jende guztiak, etxean ez bada inguruan, auzoan, herrian... Hau da lurra denon bizimoduaren kalitatearen oinarri garrantzitsuena dela ikasteko era onena.
Sasoi honetan belarrak direla, barazkien hondakinak eta abar, luartokira material asko gehitzen dugunez, sarrixeago zaindu beharko dugu:
- Batetik harro egoteko materiala nahasteko pronto eduki beharko dugu (adar txikituak, belar zakarrak, orbela...).
- Bestetik, luartokia non dagoenaren arabera jiratu eta ureztatu beharko dugu. Bero handiak eta giro lehorrak baldin baditugu, pila harrotu eta jiratu ondoren ureztatu. Pila hezea baldin badago jiratu eta kitto.
Ureztaketa tentuz egin beharreko lana da. Zenbat eta gutxiago ureztatu barazkiek kalitate hobea izango dute. Baratzea toki lehorrean bada, taulena jasoetan antolatua bada edo mendixka-tontorretan edo ildo-bizkarretan egina bada, urteko sasoi beroenetan azpiak egin, hau da, landareen arteko lurra estali. Lore baratzeetan eta beste edozein landareri ere azpiak egin dakizkioke, berdin-berdin.
Azpiak egiteak bi helburu nagusi ditu: lurraren azalean etengabe lurruntzen ari den urari bertan eustea eta landare tartean sortzen diren belarrak atzeratzea. Era berean, lurra ere zertxobait ongarrituko du eta bertako bizia zaindu. Lurra babestuko dugu eta ureztaketa beharrak murriztu.
Lan honetarako edozein hondakin organiko erabili daiteke, baina zein landareri jarri behar diogunaren arabera aukeratu beharko da. Azpigai ugari da: belar ondua edo berria, garoa, ezpala, txirbila, luarra, lastoa, orbela, enbor azal edo sastraka birrindua, papera, kartoia...
Etxe barruko zein kanpoko landare hau sortzez Japonia, Korea eta Taiwangoa da. Japonian landare hori izendatzeko erabiltzen zen “fatsi” hitzak zortzi esan nahi du, hau da, hostoak dituen gingilak adina. Aralia hau dugu etxeko landareetan hazten errazenetakoa:
Erraz hazten denez, landare txikiak erosi. Handia baino errazago egokituko dira bizitoki berrira eta merkeagoak dira.
Argitasun handia behar du, baina ez zuzeneko eguzkia, hostoak erre egiten baitizkio. Argi gutxirekin biziko da, baina ahul.
Noizbehinka hostoak oihal edo belaki busti batez garbitu.
Beroa baino hotza atseginago du, 8-18 °C bitartean. Etxe barruan, beraz, kontuz neguan: berogailuetatik urrundu. Atari fresko edo eskaileretan gustora bizi ohi da.
Landare helduan garatzen diren lore multzoak edo ondorengo fruituak kenduz gero hostajea mardulagoa izango da.
Ugaltzeko: udaberrian aurreko sasoiko haziak erein. Udan zurtoin zatiak aldaxka gisa landatu.
Argazkia: Dani Blanco.
Tximeleta orkideak loreak zabaltzeko zuztar tente bat luzatzen du. Loraldia amaitzean zuztar hori inoiz ez da moztu behar, zuztar berak loraldi berriak eman baititzake. Era berean, zuztar horretan bertan landaretxo txikiak sortu daitezke, loreak balira bezala. Landaretxo horiek hostoez gain sustraitxoak ematen dituztenean zuztarra bere azpitik moztu eta orkideantzako berezia den lurretan landatu.
Erlazionatutako landarea: Tximeleta orkidea
Hosto kiribila ez da gaixotasuna, beroaren ondorioa baizik. Bero handiegia eta eguzkiak gogor jotzean landareak ezin du behar adina ur ekarri hostoetara eta horiek babesteko kiribildu egiten ditu: ur gutxiago beharko du eta ez dira erreko.
Barietate batzuk sentikorragoak dira, Idi-bihotza, adibidez. Landareari ez dio eragiten, baina tomate alea erre daiteke, kiribildutako hostoen itzala eta babesa ez baitute izango. Laguntzeko azpiak egin, ureztaketa hobetu eta itzala eman.
Ohiturarik ez badugu ere ilarra erein; orain egindako ilarra udazkenean jango dugu. Baita aza, azalorea, romaneskua, brokolia, Daikon arbi zuria, errukula, uraza, eskarola, txikoria, kukulua, erremolatxa gorria, borraja, azenarioa, mihilua, apioa, arbi-apioa, babarrun motza, leka motza eta luzea, getozka eta ardi-mihia.
Berotegirako: zerba, erremolatxa gorria, borraja, azenarioa, mihilua, apioa, arbi-apioa eta leka luzea.
Porrua, aza, lonbarda, bruselaza, azalorea, romaneskua, brokolia, uraza, eskarola, kardua, kukulua, zerba, erremolatxa gorria, borraja, mihilua, apioa, arbi-apioa, kuiatxoa, luzokerra eta kuia.
Berotegian: zerba, erremolatxa, apioa, luzokerra, tomatea eta piper berdeak.
Sasi edo igokari gisa hazten diren barazkiak kimatu egin behar dira, baldin eta loraldi indartsua eta tamaina koskorreko fruituak bildu nahi baditugu. Tomatea, alberjinia, luzokerra, angurria eta meloia kimatu egin behar dira. Tomateari hostoen galtzarbeetan sortzen zaizkion kimuak ikusi ahala kendu, hazten ez utzi. Alberjiniaren adarrak fruitu pare bat hartzen badu, baita ere puntta kimatu.
Neguko lanen emaitzak bildu eta urte guztirako jaso behar dira orain: baratxuria, tipula, patata... Giro bero eta lehorrak direnean lurretik atera eta bertan gainean utzi, ondo lehortu eta azala zailtzen. Orduan jaso.
Jasotzeko landareak (usainekoak, sukalderakoak, sendabelarrak...) bildu. Loratu aurretik bildu berezkoak dituzten ezaugarri guztiak izan ditzaten; lorea behar badugu alderantziz, erabat loratzen utzi beharko da.
Beharrezkoa bada, tratamenduak egin: mahatsondoaren gorrina, sagarrondoaren harjoa...
Udako berdetako inausketa: sagarrondoa, mahatsondoa...
Udako edo begiko lehen txertoak egin.
Enborrean agertzen diren altsumak kendu, batez ere txertoaren azpiko aldekoak. Baita sustraietatik sortutako aldakaitzak ere.
Ongarriketa behar duenik bada, orain egin, azken aukera da.
Egitura bati helduta hazten diren fruitu arboletan adarrak lotu (sagarrondoa, kiwia, udareondoa, mahatsondoa...).
Belardia eta soropila moztu eta ongarritu.
Sustraiak lodiak edo errizomak dituzten landareak (kala, iris, nartziso, aster, doronicum, zitori arrunta...) atera, banatu eta landatu.
Urteko azken ongarriketa egiteko sasoia.
Udaberrian loratu ziren erraboilak (lilipa edo nartzisoa, hiazintoa, idi-bihotza, azpelarra...) lurretik atera, erraboilatxo berriak sortu badira banatu eta lehortuta jaso edo zuzenean landatu.
Aldaxkak egin: hortentsia, arrosa...
Hesiak kimatu, udaberri honetan hazi diren kimuak behar den neurrira ebaki.
Loraldi iraunkorra duten arrosaondoetan, petaloak galdu orduko loreak kendu. Bestela fruitu pinportak hazten hasiko dira eta lore gutxiago emango dute.
Luar pila jiratu. Toki bero eta lehorrean badago, tarteka busti on bat eman.
Txartzat ditugun landareei aurre egiteko sasoia. Ilgoran moztu sasi, lahar, garo, menda, asun, mingarratz edo lapaitz... Urtetik urtera ederki ahulduko da.
EMAN HARTURAKO:
Zirkuitu ibilbidea 2, Industrialdea 15
20160 Lasarte-Oria. Gipuzkoa. Euskal Herria
bizibaratzea@bizibaratzea.eus
+34 943371545
cc by-sa
Sareko kide
Ekoedizioaren Institutuko bazkide
