Kaixo Jakoba, Herrian baloiarekin aritzeko kantxa bat dugu ibaitik nahiko gertu. Askotan baloiak ibaira edo ibai baztarrera erortzen direnez, landare hesi bat jartzea pentsatu dugu. Behekaldean hostotsua izatea eta urte guztian hostoa ez galtzea baloratuta, 3 landare hauek topatu ditut: arbustu arrunta, erramua eta txorbeltza. Beharbada ezpela ere bai? Zein izango litzateke zure gomendioa? Konbinazio bat eginez, erramua atzean eta arbustua aurrean agian? Eskerrik asko aldez aurretik,

Denak dira egokiak, baita ezpela ere. Zein alturako hesia osatu nahi dezuten da galdera nagusia. Ezpelak adibidez urte asko behar du altura pixka bat izateko. Azkarrena haziko dena arbustu arrunta litzateke. Altua nahi izanez gero erramua ere ez da txarra. Koniferoren bat ere pentsa daiteke: Leilandia, Chamaecyparisa… Bi lerrotan diozun eran jartzea ez da txarra.

Kaixo: Gela Egonkorreko 5 ikasle eta 3 irakasle gara. Eskolan negutegi bat dugu eta datorren astetik aurrera zerbait landatu nahi dugu. Garai honetan zer da egokia landatzeko?

BIZI BARATZEAk astelehenero buletin bat argitaratzen du eta goizeko 8retan nahi duen guziari bidaltzen zaio. Bertan aste horretako lanak azaltzen dira, zer erein, zer landatu eta aparteko lanak, bai kanporako baita negutegi barrurako ere. Adibidez aste honetakoak esteka honetan topatuko dituzu: https://bizibaratzea.eus/garaiko-lanak#aste-honetakoak Buletina jasotzeko posta honen igorlearen helbidea sartuko dut eta astelehenean jasotzen hasiko zarete. Besteren batek ere jaso nahiko balu helbide elektronikoa eman behar da, hemen: www.bizibaratzea.eus webgunean goian eskubian hor dago buletina eta bertan ikusiko duzu HARPIDETU

Arratsalde on! Boniatoa landatzea probatu nahi dut, nafarroa iparraldean zer moduz ematen den jakiteko. Horretarako boniato bat erosi dut eta uretan jarri dut erditik moztuta egunero ura aldatuz. 20 egun igaro dira eta ez dago injngo aldaketarik. Goizegi nabil? Noiz da tenore ona boniatoa germinatzen jartzeko? Eskermila!

Nik uste dut goizegi zabiltzala. Dendan jateko saltzen den boniatoak ahalik eta beranduen hozitzeko edo ziltzeko produkturen bat izango du emana. Beraz nik boniato berri bat ekarri eta kanpoan jarriko nuke. Berak jaiotzeko gogoa sentitzen duenean ederki adieraziko du, begiak lehertuaz. Orduan landatu behar duzun tokian jarri, patata arrunta balitz bezala. Berez apiriletik ekaina artean landatzen da tuberkulua. Eta hurrengo urtetarako aurreko urtean bere zarba ihartu aurretik hartutako aldaxkak, uretan jarri eta errotu direnak ere erabiltzen dira landatzeko. Toki beroa bada martxoan ere jarri dezakezu. Urrian edo azaroan biltzeko moduan izango da uzta. Berez igokaria da landarea; ez badiozu non lotu eta igo jartzen lurrean hara-hona zabalduko da.  Beroa gustatzen zaio, toki egutera aukeratu. Hezetasuna ere maite duenez, edozein materia organikorekin azpiak egin, ipurdiaren bueltan jarri, ondroso. Ilara artean metro bete utzi eta ilaran, landaretik landarera 35-40 cm. Ongarritu behar baduzu ongarri zaharra eman, ondutakoa.

Kaixo, Noiz izango dira larrosa eta mugurdia kimatzeko egunik egokixenak?

Non bizi direnaren arabera izerdi berria sumatu ordurako orduan kimatu; martxoa aldera izango da. Aurrez ez, hotzen sasoia bere horretan igarotzea da onena. Egokiena ilbeheran eta sustrai egunean moztea da.

Egun on Jakoba Dimako eskolatik urtero zuhaitz egune ospatan dogu. Aurten zuhaitzak landatuteko egunik onena zein izingo litiken jakin gureko geunke, ahal dala urtarrila eta otsaileko egunik onenak esan, mesedez. Eskerrik asko

Urtarrilean edo otsailean landatu nahi baduzute, hostoa galtzen duen zuhaitza behar du izan. Egunik egokienak ilbeherakoak dira, baina onenak sustrai egunak. Urtarrilean ilbeheran gaude eta 26an amaituko da, eta sustrai egunak gaur 20, 21 eta 22 goiza izango dira. Otsailean ilbehera 8 eguerditik 22ra izango da eta sustrai egunak 15, 16, 17 eta 18.

Arratsaldeon Jakoba. Arte arbola landatu nahi nikek,Zaldibarko belarretik erosita. Zerbait berezie egin behar zaiok edo zulatu sartu zanpatu uztea nahikoa izango hukek? Hire erantzunaren zain,ondo izan.

Arteak neguan hostoa galtzen ez dikenez, egun-argia luzatzen eta lurra berotzen hastean dekenean landatu behar dek. Toki oso hotza bada apirilean, gainontzean martxoan. Ilbeheran onena, eta ahal bada sustrai egunean. Zulatu-sartu-zanpatu ondo ziok, baina tamainaren arabera hesola beharko dik, edota inguruaren arabera (ganadua eta abar) babestea. Hasierako urteetan ongarria ere eskertuko dik: sats edo luar ondua eta ilargi baten tartearekin karea.

kaixo, Jakoba. Sahatsaren argazkiak bidaltzen dizkizut. Tamaina handia hartu du, gerizpe larregi egiten du eta ahal den guztia moztu egin nahi dugu, bolumena kentzeko. Ez dakigu zelan moztu: adarrak behe-behetik mozte ona al da? ala hobeto da puntak bakarrik moztea? Arbola sahatsa da baina ez da negartia klasekoa, beste klaseren bat da. Eskerrik asko

Adar puntak mozteak ez du ezer konpontzen, hurrengo urtean aurten bezala egongo da… Adar handiak moztuz gero zauri handiak geratuko dira eta laster da enborra barrutik usteldu eta hustua. Sahatsa berez ederki adarberritzen da, kimu berriak botatzeko gaitasun handia du. Eta egindako zauri horien azpitik ondo jantziko da. Arazoa da zauri horien gainean ez dela utzi behar adar berri horiek handiak egin daitezen. Gehienez ere bi urtetik behin moztu beharko dituzue. Berritu eta moztu ziklo amaigabe batean sartuko zarete. Hori egiten ez baduzute zartatu eta erortzeko arriskua.

Kaixo.
Donostiako Antiguo auzoko terraza handi batean bizi den Gereziondoa eskaini didate, nonbait kendu beharrean dira, eta Altzan dugun lur sailera eramatekotan naiz. Galdera:
Gerezia hezur dun fruitua izanik, zer izan behar dut kontutan?
Horretaz gain, beste zerbait bada kontutan izatekoa?
Eskerrik asko eta ondo izan.

Terraza batean bizi bada sustrai guztiekin birlandatzea ez da zaila izango. Hori da garrantzitsuena, bizitoki berrian ahalik eta ondoen itsatsi eta ahalik eta azkarren biziberritzeko sustrairik ez galtzea da gakoa. Hala ere sustrai muturren bat galduz gero ez gehiegi arduratu, adarretan proportzio berean adar muturrak moztu eta kitto. Beti ere zauri ttikiak eginez, adar edo sustrai handirik ez moztu; garraioan enbarazu egiten badute bildu eta lotu. Toki berria ondo aukeratzea ere garrantzitsua da. Hezurdun fruituak ematen dituzten guztiek bezala egutera, eguzkia, beroa eta lur harroa maite ditu. Lur buztintsua bada, lur tontor handi eta zabal bat egin, ahal duzun handiena eta han landatu; ez landatu eta gero inguruan tontorra egin… Bere tamainaren arabera 1, 2, 3 edo 4 hesolakin lotu, batez ere haize nagusien aldeetatik, Altzan mendebala eta hegoa. Lehen urtean bereziki zaindu ureztaketa. Eta urteroko ongarriketa ez ahaztu: simaurra eta karea, bakoitza bere aldetik, ilargialdi beteko tartearekin. Birlandaketa lana egiteko urtarrila duzu sasoi egokiena, eta aproposena ilbehera eta sustrai eguna da. Urtarrileko ilbehera 12tik 26ra izango da, eta sustrai egunak 19, 20, 21 eta 22 goiza izango dira.

Lorontzi batean dudan kala bat zatitu nahi dut, beste lorontzi batean ere jartzeko. Hori orain, neguan, egiterik ba al dago?

Ohiko kalak abuztuan banatu eta ugaltzen dira. Orain indarrean dago eta kalte handia egingo zenioke. Onena hurrengo uda arte itxarotea. Beste aukerarik ez baduzu, egin baina kontu handiz egin: lur guztia kontuz kontuz kendu eta lurpeko patatak bere hosto kimu beredeekin banatu eta landatu. Gero toki babesean jarri udaberria iritsi arte. Koloretako kala txikia baldin bada bai. Horiek neguan deskantsuan egoten dira eta orain banatu daiteke.

Egun on Jakoba.
Aguakate landare bat daukat, metro ta erdikoa eta lekuz aldatzea beharrezkoa dut, galdera da noiz berlandatu?

Ongi izan eta mila esker erantzuteagatik.

Hostoa galtzen ez duten landare guztiak bezala negua pasa ondoren landatzen da. Toki eta giro epelean bizi bada martxoa amaiera aldera, gainontzean apirilean. Beti ilbeheran egiteko lana da, eta ahal izanez gero sustrai egunean.

Kaixo, Jakoba.

Baratza oso leku umelean daukat, eta neguan eguzki gutxi jotzen du. Lurra oso motela dago, hezetasun handiarekn. Nola goxatu dezaket lurra?

Mila esker!

Leku umelak irtenbiderik ez dauka. Baina umeltasuna arintzen saia zaitezke. Hasteko itzalik baldin badu hura kendu, ahalik eta eguzki ordu gehien izateko. Urak ihes egiteko inguratuko duen erretenak egin aitzurrarekin. Pixkanaka taulenak edo baratze zatiak alta ditzakezu, oholeki, adreiluekin, harriekin… Altxatako hori lehorragoa izango da beti. Urtero karea emateak ere laguntzen du, hasieran 150 gr/m2 eta urtetik urtera pixkanaka dosia jaitsi urtero 75gr/m2 emanez amaitzeko. Luar edota simaur onduak edo oso onduak ere laguntzen du lurra harrotzen. Eskuera silizezko hondarra baldin baduzu horrek ere bai. Tipulinak jarri, nahi baduzu ildobizkarra edo 40 cm-ko munto luze bat alta eta haren bi aldeetara landatu. Muntoa iparretik hegorako eran eraiki.

Kaixo, Jakoba.

Baratza oso leku umelean daukat, eta neguan eguzki gutxi jotzen du. Lurra oso motela dago, hezetasun handiarekn.

Tipulinak jarriko ditut edo itxaron egingo dut?

Mila esker!

Leku umelak irtenbiderik ez dauka. Baina umeltasuna arintzen saia zaitezke. Hasteko itzalik baldin badu hura kendu, ahalik eta eguzki ordu gehien izateko. Urak ihes egiteko inguratuko duen erretenak egin aitzurrarekin. Pixkanaka taulenak edo baratze zatiak alta ditzakezu, oholeki, adreiluekin, harriekin… Altxatako hori lehorragoa izango da beti. Urtero karea emateak ere laguntzen du, hasieran 150 gr/m2 eta urtetik urtera pixkanaka dosia jaitsi urtero 75gr/m2 emanez amaitzeko. Luar edota simaur onduak edo oso onduak ere laguntzen du lurra harrotzen. Eskuera silizezko hondarra baldin baduzu horrek ere bai. Tipulinak jarri, nahi baduzu ildobizkarra edo 40 cm-ko munto luze bat alta eta haren bi aldeetara landatu. Muntoa iparretik hegorako eran eraiki.

Noiz moztu behar da urkia oholak egin eta tallatzeko?

Iraupenari begira ahalik eta izerdi gutxienarekin moztea litzateke egokiena. Horretarako hiru baldintza betetzea da egokiena. Lehenik, negu-neguan moztu, izerdi gutxiena dabilkien garaian. Bestetik ilbehera da onena. Eta hirugarrena, ilbeherako sustrai egunak dira aproposenak. Urtarrilean edo otsailean moztu. Urtarrilean ilbehera 12tik 26 eguerdira arte izango da eta sustrai egunak 19, 20, 21 eta 22 eguerdira arte. Otsailean berriz, ilbehera 8eguerditik 22ra artekoa izango da eta sustrai egunak 15 arratsaldea, 16, 17 eta 18.

Kaixo Jakoba. Errautsarekin xaboi potasikoa egin daiteke? Hala bada, nola egin dezakegu? Bestela, non erosten da xaboi potasikoa? Eskerrik asko

Xaboi potasikoa nekazaritza gaiak saltzen dituzten toki askotan topatuko duzu, baita supermerkatu arruntetan ere.

Egun on! Haizeak bota doskun limoiondoa dekogu, barriro sartu dogu baina errama batzuk kendu guretzeguz. Ilargia kontutan hartu behar da horretarako? Milesker aldez aurretik.

Sustraia batzuk galdu baditu proportzio berean hostajea murriztea komeni da, erraz itsatsi dadin. Inausketa egiteko sasoi onena izerdi berriarekin batera da, baina kasu horretan landatutakoan bertan egin. Ez itxaron ilargiari.

Aupa Jakoba, Hainbatetan irakurri dot orbela ona dala, baina inon ez da zehazten ze zuhaitzen hostoak diren aproposenak ortureko. Irakurrita dekotsut be, adibidez intxaurrondoaren (uste dot) hostoak eragin zuzena dekiela azpiko bedarrengan. Hori ikusite... ongarri gisa erabilten dan orbelak be eragin desberdina deko zuhaitz hostoen arabera edo bardin da zein bota? Eskerrik asko!!

Hosto gehienak oso egokiak dira ongarri gisa erabiltzeko. Hostoak bildu eta pilatuta utziz gero ezagutzen den lurrik onenetako bat sortzen dute, lur ustela esaten zaio. Hala ere hosto guztiak ez dira berdin luartzen edo usteltzen. Adibidez oso gogorrak diren hostoak usteltzen zailak edo oso zailak izan daitezke, adibidez platanoarenak. Horiek denbora gehiago beharko dute. Belarra mozteko makina izanez gero teknika ona da berarekin hostoak txiki-txiki egitea luartzen jarri aurretik. Bestetik aipatzen duzun intxaurrondoarena bezalako hostoak daude. Horiek arbolan diren artean likido bat jariatzen dute eta horrekin azpian etorri daitezkeen beste landareak atzeratzen dituzte. Hosto horiek berdin berdin erabili daitezke, beti ere lehenik ondo luartuz edo konpostatuz gero.

Kaixo, Irailaren 28an 100l ko inoxidable bat 30lko garagardo ontzi bat bete genituen. 30lkoak 1004ko dentsitatea markatzen du beraz pentsatu dut hurrengo hilbeheran botilaratzea. 100lkoa ordea motelagondoa, 1014 markatzen du. Ez al dijoa oso motel? Poliki poliki doa jeisten, ez du zapore txarrik. Itxanrongo dut dentsimetroak 1002 inguru markatzea eta botilaratzeko asmoa dut. Dentsimetroak ez badu jeitsiera markatzen beroa jarriko zenioke? Mila esker.

Hartzidura mantxo joatearen arrazoia hotza izan daiteke. Zein tokitan dagoena zuek ikusi, baina tamaina horretako ontziak eta irailean egondako muztioak veste abiadura bat beharko luke… Proba egin: bero pixka bat jarri eta ikusi dentsimetroaren jaitsiera nola doan. 1002 dentsitatea ondo dago botilaratzeko, baina hortik gora kontuz, gero kotxoa botatzeko arrisku handia izan daiteke.

Egun on Jakoba. Zeintzuk egunek dire onak haritz landarak sartzeko? Eskerrik asko!!!

Haritza bezala hostoa galtzen duten landare jende guztia neguan, izerdia ahulenean dagoenean landatu behar da. Egun onenak ilbeherakoak dira, eta ahal izanez gero sustrai egunak. Abendu honetan 16tik 29ra ilbehera izango da, eta 22, 23, 24 arratsaldea eta 25a sustrai egunak. 2025eko urtarrilean 12tik 26 eguerdira izango da ilbehera, eta 19, 20, 21 eta 22 eguerdi artea sustrai egunak. Otsailean 8 eguerditik 22ra izango da ilbehera, eta 15 arratsaldea, 16, 17 eta 18 sustrai egunak.

Kaixo Jakoba. Harra mota desberdinak hiltzeko, irakurri dudanez, xaboi potasikoa gomendatzen duzu. Kasu guztietan eraginkorra da? Larrosa landarea tratatzeko ere? Guk askotan deltis marka erabili izan dugu, baina oso garesti izateaz gain, beste animalitxo batzuk hiltzen dituela ere ulertzen dut, ezta? Eskerrik asko Jakoba, zure lan txukinagatik. Eguberri on

Bai harra dena delakoa izanagatik xaboi potasikoak bere intsektizida lana beteko du.

Kaixo Jakoba! Arbi gara edo greloa deritzona nola etorriko litzateke gure kostaldean?Ereiteko egunik aproposena? Mila esker

Arbigara, izenak dioen bezala arbiaren lore gara da. Arbia abuztuan ereiten da, hazi burua loditu eta gero hurrengo urteko udaberrian loretarako gara emango du. Orain egin dezakezun gauza bakarra, arbisororen batetik arbi landareak hartu eta baratze edo soro bazterren batean birlandatzea da. Gero negu amaieran garak biltzeko.

Otxandixon, baserri ondoan, leixar lizar handik bat daukagu; hazi eta hazi egin da eta etxeko hormak eta teilatua urratzen digu, eta ostotza ere teila artera botatzen digu. Guri aitak diño jota erdi ingurutik moztu behar direla adarrak, bestela laster dala barriro teilatuan, baina niri erreparoa emoten dit asko moztea, susterrak ahuldu eta ihartuko ote dan. Zer deritxozu Jakoba? Moztekotan, noiz moztu, hilberan edo hilgoran? Eskerrik asko.

Lizarra maiz jarri izan da etxearen inguruan. Etxea babesten duela esan ohi da. Hasiz gero nik mugarrotu egingo nuke. Arazoa beti hor izango da, baldin eta etxea mugitzen ez badezute. Beraz 3 metro ingurura enborra moztu eta hortik sortzen diren adarrak 5-8 urtetik behin moztu baita eta beti tamaina batean eutsiko diozue. Mendian lehen egiten zen zuhaitz motzak sortuz su egurra eta zura izateko. Adarrak erdi tamainan moztuta laister dituzu oraingo tamaina berean: enbarazu bera, buruhauste bera, lan bera… Honelako lanak beti izerdi berria etorri aurre horretan egin behar dira, Otxandion negua bero badoa otsaila amaieran edo, gainontzean, martxoa hasieran, beti ilbeheran eta ahal izanez gero sustrai egunean. Hurengo urtean hauek izango dira: otsailean 15 arratsaldea, 16, 17 eta 18 eta martxoan 15 eta 16.

Kaixo Jakoba, mesedez beharko nituzke jakin 2025eko tenporak noiz (zein egunetan) diren. Mila mila esker aldez aurretik.

Tenpora egunak dagoenerako argitaratuak ditugu urteroko ILARGIAREN EGUTEGIAN. Bera eskuratzeko aukera duzu alkartasuna@usurbil.com edo bizibaratzea@bizibaratzea.eus helbideetan.

Baratzean ximaur pila tapatuta edukitzea komeni da? Tapatuta egotea komeni bada nolako tapakia da egokiena? Eskerrikasko.

Simaurra ukuilutik edo kortatik ateratakoan luartu egin behar da. Horretarako azpi onak izan baditu besterik gabe pilatu; organiko, edo azpi  gutxi izan badu pilatzerakoan geruzaka nahasi. Gero bi edo hiru ilbeheratan irauli egin behar da. Ondoren bakean utzi. Bide hori dena lehen, ahal zen neurrian, estalpean egiten zen. Baita kanpoan ere. Hartzidurak eta luartzea amaitzen direnean orduan bai estaltzea ona litzateke. Estali baino ito gabe: euria kentzea da helburua, jakiak urtu eta eraman ez ditzan.  

Etxe bueltan landare hesia jarrita daukagu aspaldi eta tamaña handia dauka, 2 metro pasa. Inausi behar denean lan handiak ematen digu eta iñoiz ikusi izan dut metro bete inguruan ebakitakoak. Egiterik ba al dago? Eta egitekotan noiz?. Gainera argazkian ikusten den moduan leku batzuetan ostoak galdu eta arre kolorea hartzen du, zerbait egin genezake?.

Horrelako hesiak egiterakoan oinarrizkoa da kontutan izatea zein lan emango zuen gero mantentzen. Garaieraren arabera lan hori nekeza, oso nekeza edo eraman ezina izango da. Bere lanerako (muga egiteko, zerbait ezkutatzeko…) garaiera hori ez baduzu behar lasai moztu nahi duzun altueran. Ondo hausnartu zein altueran izatea nahi duzun, eta mozterakoan urtebetean haziko dena kontutan izan eta hori beherago moztu., beti ere eskuera mozketa erraza izan dadin. Inausketa hori egiteko sasoi onena izerdi berriaren hasiera da, ez bada toki oso hotz batean martxoko ilbeheran. Indarrez biziberritzeko ongarritu ondo, onena orain udazkenean. Hosto arreena gertuagotik jarraitu beharreko gaia da. Agian lurreko onddoren batek sortutako gaitza da, edo hostaje handiaren barruan batzuk ihartzea… ea ebakialdi berriaren ondoren zer gertatzen den arretze horrekin.

Kaixo Jakoba, artoa aletu ondoren nola jaso tximeleta ez sortzeko? Gero jateko eta datorren urtean ereiteko izango da. Eskerrik asko aldez aurretik.

Nire ustez onena izozkailutik pasatzea da. Jarri artaleak ontzi edo poltsa hermetikoetan eta izozkailuan eduki 2-3 egunez. Honela aleetan egon daitezkeen tximeletak, arrautzak edo harrak hil egingo dira. Izozkailutik ateratakoan ontzi edo poltsa horietan mantendu, inola ere ireki gabe, bestela kanpotik tximeletak sartzeko arriskua dago. Erein behar dituzunak orduan bertan atera, eta gainontzekoak jan ahala atera.