Ez dakit “palma-zuhaitz” esatea oso egokia den, baina “palmondo” baino aproposagoa bai. Izan ere, zuhaitz baten imajina al dakarkigu palma-zuhaitzak? Gainontzeko ondo edo arbola-ondo guztiak bezala, palmondoa guretzako mozkin diren fruitu aleak ematen dituen palma zuhaitza izan beharko litzateke. Palma-hurra edo datila da ezagutzen dugun fruitu bakarra, eta arbola, datilondoa edo datil-palmondoa (Phoenix dactylifera).

Horrek beharko luke izan palmondoa, baina palma zuhaitz guztiei “palmondo” esateko ohitura zabaldu da. Izen asko erabili izan ditugu, baina, hiztegigile pope edo guru batek izen jakin bat hautatzen duenean, horra denok bere uberan. Datilondo eta datil-palmondoz gain baditugu ba palmondo, palmatze, palma, palma-ondo, palma-landare, palma-zuhaitz eta palma-zuhamu behintzat bai. Zale gutxi baina Euskal Herrian oso gureak ditugun seinale. Palmatzeak urrutikoak direla dirudi, baina badugu bat oso hurbilekoa, berez Iberiar penintsulakoa dena baina mediterranear itsasaldekoa: “palmondo nanoa” esaten diote, “palma-zuhaitz nanoa” (Chamaerops humilis).

Palma-zuhaitz jakin batek badu gurekin lotura, behia uztarrira estu lotzen duen uztar-uhalaren tankerako hedea. Istorio polit bat aipatzen dugu maiz, baina ez dut inoiz bere benetakotasunaren froga argirik topatu. Esaten da, Ameriketara bizimodu hobe baten bila joaten ziren euskaldun zenbait dirua lodi egin eta hona bueltatzen zirenean, jaiotetxearen atari-aurrean palma-zuhaitz bat landatzen zutela, etxe horretako kasta etorkizunerako ondo diruztatua zela adierazteko. Hemen etxeen aurrean topatzen diren palma-zuhaitz gehienak Txinako palma-zuhaitza edo kalamu palma-zuhaitza dira (Trachycarpus fortunei); urrutitik ekarritako objektu baliotsuak.

Lehengo mendean mundu guztiko palma-zuhaitz asko ekarri ditugu, batik bat itsasaldeko herri eta hiri turistikoetara. Garai bateko turista kasinozale aberatsei gure herriak Mediterraneo inguruko gune sofistikatuen inbidiarik ez zutela adierazteko, eta bere eta gure egoaren mokofinzaletasuna elikatzeko.

Azken finean, palma-zuhaitzek diruaren arrastoa marrazten dute gure geografian. Artzainak ardiak eta itzainak idiak sen edo marka bereizia eginez xakitu eta markatzen dituzten bezala, palma-zuhaitzak gure mapetan dirua non pilatuta dagoen eta nondik nora mugitzen den xahorde edo ikurkun gisakoak dira.

Diruak baditu zuloak ere. Aspaldi Mediterraneo aldean zebilen izurrite gogorra iritsi da gurera. Palma-zuhaitz gehienen ezaugarri nagusietakoa da, hazi eta luzatzeko begi edo kimu bakar bat izatea. Ba begi horixe du bazka intsektu txatxu batek, eta harrapatzen duena hil egiten du. Gurgurio bat da: mokodun gorria (Rhynchophorus ferrugineus). Galiziatik ekialderantz dator eta Bilbon beldur dira. Bilbon herri lurretan 228 palma-zuhaitz dituzte eta gurgurioari aurre egiteko plangintza bat eraiki dute: intsektuak garaiz antzemateko tranpak jartzea, badaezpadako tratamenduak egitea eta etengabeko ikuskaritzarekin jarraitzea. Behar izanez gero endoterapia gauzatuko litzateke, hau da, gurgurioa hiltzeko pozoia zuhaitzei injektatzea.

Laster ditugu antzeko lanetan sartuta itsasaldeko herri turistazaleak, txi-txin diruaren hotsaren marka kokatzailea nork salbatuko.